بررسی قرارداد مشارکت مدنی بانک مرکزی از دید قواعد فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه اقتصاد دانشگاه مفید.

2 پژوهشگر پژوهشکده پولی و بانکی.

چکیده

قرارداد مشارکت مدنی یکی از پرکاربردترین روش‌های تخصیص منابع بانکی است. به کارگیری این شیوه در بانکداری اسلامی به رعایت ضوابط و موازین فقهی در مرحله انعقاد و اجرای قرارداد مشروط است. با توجه به مشکل‌هایی که در قراردادهای بسته‌شده بین بانک و مشتریان وجود داشت، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۲، قرارداد مشارکت مدنی را به صورت قراردادی یکسان تنظیم و جهت اجرا برای تمام بانک‌ها ابلاغ کرد.
پرسش اصلی مقاله این است که آیا قرارداد مشارکت مدنی تنظیم‌شده به وسیله بانک مرکزی با قواعد عمومی و اختصاصی معامله‌ها تطابق دارد یا خیر؟ مقاله به روش وصفی و تحلیل محتوا و با استفاده از منابع فقه امامیه به دنبال اثبات این فرضیه است که اگرچه در تدوین قرارداد مشارکت مدنی، در رعایت قواعد فقهی کوشش شده است اما همچنان اشکا‌ل‌های جدی دارد که بی‌توجهی به آن مشروعیت قرارداد را مخدوش کرده و بازبینی دوباره این قرارداد را در جهت احراز مشروعیت آن گوشزد می‌کند. نتیجه‌های به دست آمده از آن حکایت دارد که مخالفت با مقتضای عقد، اکل مال بالباطل و ربوی‌بودن شرط تضمین سود در ماده یازده برخی از اشکا‌های جدی  قرارداد است که می‌توان با ارئه راهکارهایی برطرف کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining Central Bank’s Civil Participation Contract in the Viewpoint of Jurisprudential Rules

نویسندگان [English]

  • Mohammadnaqi Nazarpour 1
  • Fereshteh Mollakarimi 2
1
2
چکیده [English]

Civil participation contract is one of the highly used methods in banking resources allocation. Using this method in Islamic banking is contingent upon the jurisprudential measures and standards’ being observed in the phase of concluding and enforcing the contract. Given the problems in the contracts between banks and their customers, Iranian central bank, in 1392, formulated civil participation contract as a uniform one and ordered the banks to enforce it.
Our main question, here, is that whether this contract formulated by the central bank is consistent with the general and special regulations of transactions. Using descriptive and content analysis method, and examining the sources of Imamiah jurisprudence, the present article tries to prove the hypothesis that although it has been tried to observe the jurisprudential rules in formulating the civil participation contract, it still suffers from some important defects, neglecting which will undermine the contract’s legitimacy. The results imply that inconsistency with the contract’s necessities, illegitimately earning property, and profit guaranteeing provision’s being usurious are some of the important defects of the contract, which could be resolved exploiting proper solutions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil Participation
  • Jurisprudential Rules of Transactions
  • Condition Rule
  • Fairness Rule

مراجع

  1. ابن ابى‌جمهور، محمد؛ عوالی اللئالی؛ چ1، قم: دار سیدالشهداء للنشر، 1405ق.
  2. ابن فارس، احمد؛ معجم ‌مقائیس‌اللغة؛ چ1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1404ق.
  3. ابن منظور، محمدبن‌مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دار صادر، 1414ق.
  4. اسکینی، ربیعا؛ «منابع حقوق بیع تجارت بین‌المللی»؛ مجله حقوقی، ش۷، ۱۳۶۵.
  5. انصاری، شیخ‌مرتضی؛ کتاب المکاسب؛ چ1، قم: کنگره بزرگ‌داشت شیخ اعظم انصاری;، ۱۴۱۵ق.
  6. جزیرى، عبدالرحمن و سیدمحمد  یاسر مازح؛ الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت:؛ بیروت: دار الثقلین، 1419ق.
  7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ دوره حقوق مدنی حقوق تعهدات؛ تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۵۴.
  8. ــــــــ ؛ دوره حقوق مدنی ضمان عقدی؛ تهران: گنج دانش، ۱۳۸۶.
  9. حرّ عاملى، محمدبن‌حسن؛ وسائل الشیعة؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1409ق.
  10. حلّى، حسن‌بن‌یوسف؛ تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل‌البیت:، [بی‌تا].
  11. خاوری، محمودرضا؛ حقوق بانکی؛ چ4، تهران: مؤسسه عالی بانکداری ایران، 1382.
  12. راغب اصفهانى، حسین؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ لبنان: دار العلم، 1412ق.
  13. ساردوئی‌نسب، محمد و سیدجعفر کاظم‌پور؛ «مولفه‌های غیرمنصفانه‌بودن قرارداد»؛ مجله حقوقی دادگستری، س۷۵، ش۷۵، ۱۳۹۰.
  14. شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1412ق.
  15. طباطبایی یزدى، سیدمحمدکاظم؛ العروة الوثقى؛ چ2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1409ق.
  16. عابدینی‌مطلق، کاظم؛ مجموعه کبیر؛ قم: توسعه قلم، [بی‌تا].
  17. کاتوزیان، ناصر؛ اعمال حقوقی؛ چ12، تهران: انتشارات سهامی انتشار، 1386.
  18. کریمی، سیدعباس؛ «شروط تحمیلی از دیدگاه قواعد عمومی قراردادها»؛ مجله پژوهش‌های حقوقی، س1، ش1، ۱۳۶۲.
  19. کلینى، محمدبن‌یعقوب؛ الکافی؛ ج۵، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1407ق.
  20. محامد، علی؛ «بررسی قاده عدل و انصاف و آثار آن»؛ فصلنامه دانشگاه قم، س8، ش2، ۱۳۸۵.
  21. محدث نورى، میرزاحسین؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ ج۱۴ ، چ1، بیروت: مؤسسه آل‌البیت:، 1408ق.
  22. محقق داماد، سیدمصطفى؛ قواعد فقه؛ چ12، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى، ۱۴۰۶ق.
  23. مراغى، سیدمیرعبدالفتاح؛ العناوین الفقهیة؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، ۱۴۱۷ق.
  24. مکارم شیرازی، ناصر؛ القواعد الفقهیة؛ چ3، قم: مدرسه امام امیر المؤمنین7، 1411ق.
  25. موسوی بجنوردى، سیدحسن؛ القواعد الفقهیة؛ قم: نشر الهادی، 1419ق.
    1. موسوی خمینی، سیدروح‌الله؛ تحریر الوسیله؛ قم: مؤسسه دار العلم، [بی‌تا].
    2. ـــــــــ؛ کتاب البیع؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، 1379.
    3. موسوی خویى، سیدابوالقاسم؛ مصباح الفقاهة (المکاسب)؛ قم: انصاریان، ۱۳۷۸.
    4. موسوی خویى، سیدمحمدتقى؛ الشروط أو الالتزامات التبعیة فی العقود؛ بیروت: دار المؤرخ العربی، 1414ق. 
    5. موسویان، سیدعباس؛  ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)؛ چ4، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۰.
    6. موسویان، سیدعباس و سیدمحمد فیروزآبادی؛ بانکداری در آیینه شریعت؛ قم: وثوق، 1387.
    7. میرزاى قمی، ابوالقاسم؛ جامع الشتات؛ تهران: مؤسسه کیهان، 1413ق.
    8. نراقى، احمد؛ عوائد الأیام؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، ۱۴۱۷ق.
    9. نوری کرمانی، محمدامیر؛ موضوع‌شناسی ربا؛ قم: بوستان قم، ۱۳۸۱.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار