معیارهای توزیع عادلانه منابع طبیعی تجدیدناپذیر در نظام اقتصادی اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق

2 دانشجوی دکترای علوم اقتصادی دانشگاه امام صادق

3 دانشجوی دکترای علوم اقتصادی دانشگاه سمنان.

چکیده

یکی از مهم‌ترین مسائل مطرح در توزیع منابع طبیعی در جهت توسعه کشور، مسئله عدالت اقتصادی است؛ زیرا توسعه ‌پایدار اتفاق نمی‌افتد مگر اینکه عدالت درون‌نسلی و بین نسلی در جامعه جاری شود. در این اثنا با توجه به اینکه تعریف واحدی از عدالت اقتصادی در توزیع منابع طبیعی وجود ندارد و اکثر اندیشه‌وران فقط به یک بُعد از عدالت، یعنی یا عدالت درون‌نسلی یا عدالت بین نسلی پرداخته‌اند و نگاه جامع به هر دو بُعد عدالت مغفول واقع شده‌است؛ بنابراین در تحقیق پیش ‌رو به منظور تبیین نظریه جامع عدالت اقتصادی و ارائه سازوکار کامل در جهت توزیع عادلانه منابع طبیعی با استفاده از روش‌های کتابخانه‌ای و استنباطی ابتدا نظریه‌های اندیشه‌وران غربی و مسلمان درباره معیارهای تحقق عدالت درون‌نسلی و بین نسلی مرور شده، سپس با تحلیل نظرهای اندیشه‌وران گوناگون و تطابق آنها با دین اسلام، تمام نظرها در چارچوبی جدید جمع‌بندی شده و نظریه عدالت در این‌باره تبیین شده است.  نتیجه‌های تحقیق نشان می‌دهد که معیارهای برقراری عدالت طی مرحله‌های گوناگون با توجه به وضعیت اقتصادی گوناگون مشخص می‌شود و به ترتیب اولویت، چهار اصل در برقراری عدالت اقتصادی در توزیع منابع طبیعی قابل فرض است و می‌توان سازوکار توزیع منابع طبیعی را در این اصول خلاصه کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Standards of Non-Renewable Natural Resources’ Just Distribution in the Economic System of Islam

نویسندگان [English]

  • Sayyed Adnan Lajvardi 1
  • Mohsen Rezaee Sadrabadi 2
  • Mojtaba Sayyed-Hosseinzadeh Yazdi 3
چکیده [English]

One of the most important issues regarding the natural resources’ distribution in order for the nation’s development to be achieved is that of economic justice, as the stable development won’t be achieved, unless intra- and inter-generation justice should be established in the society. Meanwhile, since there is no unified definition for economic justice in the natural resources’ distribution, and most thinkers have examined only one of its aspects, that is, either inter- or intra-generation justice, and since a comprehensive assessment of the both of these two aspects hasn’t been done, in the present paper, in order for a comprehensive theory of economic justice to be explicated, and for a complete mechanism for fairly distributing the natural resources to be presented, using the library and deductive approaches, we first examine the western and Muslim scholars’ theories regarding the standards of inter- and intra-generation justice, and then, analyzing different scholars’ attitudes and comparing them with Islam, summarize all of them in a new framework and explicate the theory of justice in this connection. Our results show that the standards of justice’s being established are determined in the different phases based upon the economic situation, and four principles regarding the economic justice in the distribution of natural resources are assumable in which one can summarize the mechanism for distributing them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anfal
  • natural resources
  • Standards of Economic Justice
  • Inter-generation Justice
  • Intra-generation Justice
  1. احمدی، سیدجواد؛ «معیار عدالت توزیعی و نسبت آن با انصاف و برابری با تأکید بر اخلاق حکومتی امام علی7»؛ فصلنامه پژوهشی پژوهش‌نامه اخلاق، س5، ش18، 1391.
  2. پورفرج، علی‌رضا، حبیب انصاری‌سامانی؛ و جمشید ابراهیم پورسامانی؛ «اثر نوآوری بر رابطه رشد و عدالت از منظر استحقاقی و توزیعی»؛ کار و جامعه، ش116و117،  1388.
  3. توتونچیان، ایرج و حسین عیوضلو؛. «کاربرد نظریه عدالت اقتصادی در نظام اسلامی توزیع ثروت و درآمد»؛ مجله تحقیقات اقتصادی، ش57، 1379.
  4. توحیدی‌نیا، ابوالقاسم؛ مدل اسلامی- ایرانی عدالت بین نسلی در بهره‌برداری از منابع طبیعی تجدیدناپذیر؛ مطالعه موردی منابع نفت ایران، رساله دکترا، تهران، دانشگاه امام صادق7، 1391.
  5. جعفری، محمد‌تقی؛ کار و ثروت در اسلام؛ تهران: انتشارات پیام آزادی، 1378.
  6. حرّ عاملی، محمدبن‌حسن؛ وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1371.
  7. حسینی، سید‌رضا؛ «معیارهای عدالت اقتصادی از منظر اسلام (بررسی انتقادی نظریه شهید صدر;)»؛ فصلنامه علمی‌پژوهشی اقتصاد اسلامی، س8، ش32، 1387.
  8. خاندوزی، سیداحسان و سید‌محمدرضا سیدنورانی؛ «مبنای نظری سنجش عدالت اقتصادی در اسلام»؛ جستارهای اقتصادی ایران، س9، ش17، 1391.
  9. رجایی، سید‌محمد‌کاظم و سیدمهدی معلمی؛ «درآمدی بر مفهوم عدالت اقتصادی و شاخص‌های آن»؛ معرفت اقتصادی، س2، ش2، 1390.
  10. صدر، سیدمحمد‌باقر؛ اقتصاد ما؛ ترجمه محمد‌کاظم بجنوردی؛ ج1، تهران: انتشارات برهان، 1350.
  11. طباطبایی، سیدمحمد‌حسین؛ المیزان؛ ترجمه سیدمحمد‌باقر موسوی؛ ج1، قم: انتشارات قم، 1363.
  12. طبری، محمدبن‌جریر؛ تاریخ الامم و الملوک المعروف (تاریخ الطبری)؛ بیروت: منشورات مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، [بی‌تا].
  13. طوسى، ابو‌جعفر محمد‌بن‌حسن؛ النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى؛ چ2، بیروت: دار الکتاب العربی، 1400ق.
  14. عبدالملکی، حجت‌الله، محمد‌مهدی زاهدی‌وفا و مهدی گلدوزها؛ «مزیت‌سنجی طبیعی (عدالت‌محور) در برابر مزیت‌سنجی اقتصادی متعارف؛ کاربرد معیارهای عدالت اقتصادی جغرافیایی در برنامه‌ریزی توسعه بخشی- فضایی (مطالعه موردی: تعیین مزیت‌های تولیدی استان‌های کشور)»؛ دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، س5، ش9، 1391.
  15. عسگری، محمد‌مهدی و ابوالقاسم توحیدی‌نیا؛ «تنزیل عادلانه در بهره‌برداری از منابع طبیعی پایان‌پذیر»؛ دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، ش1، 1391.
  16. علامه‌حلّى، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر اسدى؛ تذکرة الفقهاء؛ مؤسسه آل‌البیت:، قم: 1388 ق.
  17. عیوضلو، حسین؛ عدالت و کارایی در تطبیق با نظام اقتصادی اسلام؛ تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق7، 1384.
  18. ________؛ «بررسی و تحلیل سازگاری معیارهای عدالت و کارایی در نظام اقتصادی اسلامی»؛ رساله دکترا؛ تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1379.
  19. ________؛ «مروری بر معیارهای عدالت اجتماعی و اقتصادی در تطبیق با چارچوب شریعت اسلام»؛ دو‌فصلنامه علمی-تخصصی مطالعات اقتصاد اسلامی، س2، ش2، 1389.
  20. فراهانی‌فرد، سعید؛ سازگاری بهره‌برداری از منابع طبیعی با توسعه پایدار در اسلام؛ رساله دکترا، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1384.
  21. ________؛ «عدالت بین نسلی در بهره‌برداری از منابع طبیعی»، فصلنامه علمی‌پژوهشی اقتصاد اسلامی، س7، ش25، 1386.
  22. مجلسی، م‍ح‍م‍د‌ب‍اق‍ر؛ بحارالانوار؛ [بی‌جا]: چاپ سنگی، 1330.
  23. مصباحی‌مقدم، غلام‌رضا، موسی شهبازی‌غیاثی و سیدرضا نخلی؛ «اصول و سیاست‌های حاکم بر مصرف انفال و درآمدهای حاصل از آن در دولت اسلامی»؛ پژوهش‌های اقتصادی ایران، س16، ش84، 1390.
  24. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ تهران: نرم‌افزار الکترونیکی، 1389.

25. Campbell، S; "Green cities، growing cities، just cities? Urban planning and the contradictions of sustainable development"; Journal of the American Planning Association, 62(3), 1996.

26. Silver, M; Foundations of Economics justice; Basil Blackwel, 1989.