شاخص اخلاق تجارت از دیدگاه اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

2 کارشناسی ارشد اقتصاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

توجه به کارکردهای اخلاق در فضای کسب‌وکار یکی از دستاوردهای مطالعه‌های بین‌رشته‌ای میان اخلاق و اقتصاد است. در این جهت کوشش‌هایی پراکنده برای سنجش وضعیت اخلاق تجاری صورت گرفته است. پرسش اصلی مقاله این است که آیا می‌توان با استفاده از موازین اسلامی و بحث‌های اخلاقی به استخراج شاخص اخلاق تجاری مبادرت ورزید؟ مقاله پیش‌رو با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به استخراج نماگرهایی جهت سنجش میزان اخلاقی‌بودن تجارت براساس رویکرد اسلامی می‌پردازد. طراحی شاخص پیش‌گفته مستلزم تعریف مفهوم اخلاق تجاری اسلامی، تعیین مؤلفه‌ها و نماگرهای آن است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که می‌توان وضعیت اخلاق تجارت را با توجه به سه مقوله ارزشی عدالت، انصاف و احسان ارزیابی کرد. نماگرهای پیشنهادی متشکل از مؤلفه‌های خاصی هستند که از آیه‌ها و روایت‌های معصومان: استخراج می‌شوند. شاخص پیشنهادی در مقاله پیش‌رو میانگین وزنی نماگرهاست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Business Ethics Index in Islam

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Tavakoli 1
  • Saeed Karimi 2
چکیده [English]

Drawing attention to ethics' functions in the business environment is one of the achievements of interdisciplinary studies between ethics and economics. In this connection, some fragmentary attempts have been made to examine the status of business ethics. The main question, here, is that whether one can extract the business ethics Indicator using Islamic standards and ethical concepts. Using descriptive-analytical method, the present article tries to extract some indicators to measure business's morality based on Islamic approach. Designing the relevant index requires that the concept of Islamic business ethics be defined and its components and indicators be determined. The results show that one can evaluate the status of business ethics on the basis of these three value concepts: justice, fairness, and beneficence. The proposed Indicators have some specific components being extracted from Quran verses and Hadiths of Imams (as). The proposed Index is a weighted average of indicators.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Business Ethics
  • Islamic Business Ethics
  • Islamic Business Ethics Index
  1. ابریشمی، حمید و دیگران؛ مبانی و اصول اقتصاد اخلاقی؛ تهران: نشر نور علم، 1392.
  2. ابن‌شعبه حرّانى، حسن‌بن‌على؛ تحف العقول؛ چ2، قم: [بی‌نا]، 1363.
  3. اسلامی، محمدتقی؛ اخلاق اسلامی و کاربست قاعده تسامح در ادله سنن (پژوهشی انتقادی)؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1390.
  4. اصغری، محمد؛ عدالت به مثابه قاعده؛ تهران: انتشارات اطلاعات، 1388.
  5. بخارى، ابی‌عبدالله محمدبن‌اسماعیل؛ صحیح بخاری؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1431ق.
  6. بروجردی، سیدحسین؛ منابع فقه شیعه (ترجمه جامع أحادیث الشیعه)؛ تهران: نشر فرهنگ سبز، 1386ق.
  7. بیهقی، ابوبکر احمدبن‌حسین؛ شعب الایمان؛ چ1، بیروت: دارالفکر، 1424ق.
  8. پناهی‌بروجردی، نعمت‌الله؛ شاخص تکریم مشتری در بازار اسلامی؛ تهران: مرکز بررسی‌های راهبردی ریاست جمهوری اسلامی با همکاری پژوهشگاه بین المللی المصطفی9، 1391.
  9. تمیمی‌آمدی، عبدالواحدبن‌محمد؛ غرر الحکم و درر الکلم؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1366.
  10. توکلی، محمدجواد؛ «درآمدی بر فلسفه‌ی اخلاق تجارت با رویکردی اسلامی»؛ معرفت اقتصادی، س1، ش1، 1389.
  11. جعفری، یعقوب؛ کوثر (تفسیر حمد تا طه)؛ نرم‌افزار جامع التفاسیر، [بی‌تا].
  12. جعفری‌صمیمی، احمد و احمد چهره‌قانی؛ اقتصاد اخلاقی و سیر اندیشه‌های اقتصادی؛ تهران: نورعلم، 1391.
  13. جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر؛ مبسوط؛ تهران: گنج دانش، 1386.
  14. جوادی‌آملی، عبدالله؛ حق و تکلیف در اسلام؛ تحقیق مصطفی خلیلی؛ قم: اسراء، 1384.
  15. حرّ عاملی، محمدبن‌حسن؛ وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه؛ بیروت: مؤسسه آل‌البیت: لاحیا التراث، 1412ق.
  16. خلیلیان‌اشکذری، محمدجمال؛ شاخص‌های ارزیابی تسهیل مبادلات در بازار اسلامی؛ تهران: مرکز بررسی‌های راهبردی ریاست جمهوری با همکاری پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی9، 1391.
  17. دادگر، یدالله؛ «اخلاق بازرگانی (و کسب‌وکار) از دید اقتصاد و اقتصاد اسلامی»؛ پژوهشنامه بازرگانی، ش38، 1385.
  18. دهخدا، علی‌اکبر؛ لغتنامه دهخدا؛ تهران: دانشگاه تهران، 1377.
  19. رجایی، سیدمحمدکاظم و دیگران؛ شاخص صداقت در بازار اسلامی؛ تهران: مرکز بررسی‌های راهبردی ریاست جمهوری اسلامی با همکاری پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی9،1391.
  20. رجایی، سیدمحمدکاظم و مصطفی کاظمی؛ «شاخص ترکیبی صداقت در بازار اسلامی»؛ معرفت اقتصادی، ش1، پیاپی5، 1390.
  21. رحیمی‌بروجردی، علی‌رضا؛ اقتصاد اخلاقی؛ تهران: نشر نورعلم، 1391.
  22. شهیدثانی (عاملی)، زین‌الدین‌بن‌علی؛ الروضه البهیة فی شرح اللمعه الدمشقیه؛ با تعلیقات سیدمحمد کلانتر؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1403ق. 
  23. صدر، سیدکاظم؛ احتکار از دیدگاه فقه و اقتصاد؛ قم: نشر 12 بهمن، 1362.
  24. ضیائی‌فرد، سعید؛ تأثیر اخلاق در اجتهاد؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1388.
  25. طباطبایى، سیدمحمدحسین؛ المیزان فى تفسیرالقرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزة علمیة قم، 1417ق.
  26. طبرسی؛ تفسیر جوامع الجامع؛ [بی‌جا]: [بی‌نا]، [بی‌تا].
  27. طوسى، محمدبن‌حسن‌بن‌علی؛ الأمالی؛ چ1، قم: دار الثقافة، 1414ق.
  28. ــــــــــ؛ المبسوط؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1414ق.
  29. فرامرزقراملکی، احد؛ اخلاق حرفه‌ای؛ تهران: نشر مولف، 1382.
  30. ــــــــــ؛ درآمدی بر اخلاق حرفه‌ای؛ تهران: انتشارات سرآمد، 1391.
  31. فیض‌کاشانی، ملامحسن؛ محجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء؛ تصحیح: غفاری، قم: انتشارات اسلامی، 1417ق.
  32. ــــــــــ؛ الوافی؛ چ1، اصفهان: کتابخانه امام امیرمؤمنان، 1406ق.
  33. فیومی، احمدبن‌محمد؛ المصباح المنیر؛ قاهره: ناشر محمد علی صبیح و اولاده، 1347ق.
  34. قربان‌نیا، ناصر؛ «عدالت و حقوق»؛ قبسات، س9، 1383.
  35. قرطبی، ابوعبدالله محمدبن‌احمد؛ الجامع الاحکام القرآن؛ تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1364.
  36. کاتوزیان، ناصر؛ قواعد عمومی قراردادها؛ چ2، تهران: انتشارات شرکت انتشار، 1376.
  37. کراجکى، محمدبن‌على؛ کنز الفوائد؛ قم: دارالذخائر، 1410ق.
  38. کلینى، محمدبن‌یعقوب‌بن‌اسحاق؛ الکافی؛ چ4، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
  39. کمیسیون هیئت عالی نظارت بر کالا و خدمات سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان وابسته به وزارت بازرگانی جمهوری اسلامی ایران، 1385، http://www.cppo.ir.
  40. متقی‌هندی، علاءالدین علی؛ کنزل العمال فی سنن الاقوال و الافعال؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1424ق.
  41. مجلسى‌، محمدباقر؛‌ بحار الأنوار؛ بیروت: مؤسسة الوفاء، 1404ق.
  42. محدث نورى، میرزاحسین؛ مستدرک الوسائل؛ قم‌: مؤسسه آل‌البیت: لإحیاء التراث، 1408ق.
  43. محقق داماد، مصطفی؛ تحلیل و بررسی احتکار از نظرگاه فقه اسلامی؛ قم: اندیشه‌های نو در علوم اسلامی، [بی‌تا].
  44. محقق کرکی، علی‌بن‌حسین؛ جامع المقاصد فی شرح القواعد؛ قم: موسسه آل‌البیت: لاحیاء التراث، 1404ق.
  45. مراغى، سیدمیرعبدالفتاح؛ العناوین؛ قم: مؤسسه نشر اسلامى، 1418ق.
  46. مصباح‌یزدی، محمدتقی؛ حقوق و سیاست در قرآن؛ قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی;، 1384.
  47. ــــــــــ؛ فلسفه اخلاق؛ قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی;، 1388.
  48. مطهری، مرتضی؛ عدل الهی؛ قم: صدرا، 1377.
  49. مکارم‌شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1374.
  50. ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم شیرازی؛ شرح اصول کافی؛ بیروت: دارالصعب، 1401ق.
  51. منتظری، حسن‌علی؛ احتکار و قیمت‌گذاری؛ ترجمه آیت‌الله محمدی‌گیلانی، تهران: مؤسسه کیهان، 1367.
  52. موسوی‌بجنوری، سیدمحمد؛ «بررسی نقش اخلاق در فقه و حقوق با رویکردی بر نظریات حضرت امام خمینی;»؛ نامه الهیات، ش‌8، 1388.
  53. موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله؛ التحریر الوسیله؛ چ4، تهران: مکتبه الاعتمادی، 1403ق.
  54. نراقی، محمدمهدی؛ جامع السعادات؛ تصحیح سیدمحمد کلانتر؛ چ4، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، [بی‌تا].
  55. ورام بن أبی‌فراس، مسعودبن‌عیسى و محمدرضا عطایى؛ مجموعه ورّام، آداب و اخلاق در اسلام؛ ترجمه تنبیه الخواطر؛ مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1369.

56. Beekun, Rafik Issa; Islamic Business Ethics; USA: The International Institute of Islamic Thought,1997.

57. http://www.dananews.net.

58. Sekaran, Uma; Research Methods for Business, A skill Building Approach; 4th ed., John Wiley & Sons Inc, 2003.

59. Tsalikis, John & Seaton Bruce; "Business Ethics Index: Measuring Consumer Sentiments Toward Business Ethical Practices"; Journal of Business Ethics, Vol. 64, No. 4 , Apr., 2006.