تفسیر آیه‌های ربا با تکیه بر رویکردشناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

چکیده

جایگاه و اهمیت تحریم ربا در اقتصاد اسلامی بر کسی پوشیده نیست. در مقاله پیش‌رو، پرسش اصلی این است که چه چیز سبب شده است که قرآن کریم ربا را به‌عنوان یک رفتار اقتصادی غیرمجاز و حرام معرفی کند؟ از پاسخ‌هایی که به این پرسش داده می‌شود گاه با عنوان فلسفه حرمت ربا و گاه تحت عنوان حکمت تحریم ربا یاد می‌شود. راهی که در مقاله پیش رو برای پاسخ‌دادن به این پرسش پیموده شده، با تکیه بر رویکرد شناختی بر اقتصاد است. در حقیقت با تحلیل شناختی از ماهیت ربا می‌توان پاسخی نوین به این پرسش داد. فرضیه مقاله این است که با توجه به آیه‌های قرآنی ماهیت ربا به یک اختلال شناختی باز می‌گردد. چگونگی پاسخ به پرسش پیش‌گفته، اثرهای قابل‌ توجهی به ‌لحاظ انگیزشی در شکل‌گیری و پیش‌گیری از این رفتار خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Interpreting Riba Verses: a Cognitive Approach

نویسنده [English]

  • Ali Asghar Hadawinia
چکیده [English]

The status and importance of Riba's being interdicted in Islam is beyond question. The main question in the present study is that why Quran describes Riba as a banned and illegitimate economic behavior. The answers given to this question are sometimes called the philosophy or the wisdom of Riba's being interdicted. The course taken here in order to answer the question is based on the cognitive approach to economics. In fact, one can give it a novel answer through the cognitive analysis of Riba's nature. The hypothesis here is that on the basis of Quran verses, Riba's nature is related to a cognitive disorder. How we answer the aforementioned question has considerable motivational implications regarding the formation and prevention of this behavior.

کلیدواژه‌ها [English]

  • riba
  • Cognitive Approach to Economics
  • Riba in Quran
  • the Philosophy of Interdicting Riba
  • Cognitive Disorder

مراجع

  1. ابن‌کثیر؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلى بیضون‌، 1412ق.
  2. بخاری، علاءالدین عبدالعزیزبن‌أحمد؛ کشف الأسرار عن أصول فخر الإسلام البزدوی؛ تحقیق عبدالله محمود؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418ق.
  3. بخاری، محمدبن‌اسماعیل؛ صحیح البخاری؛ تحقیق مصطفی دیب البغا؛ بیروت: دار ابن‌کثیر، 1410ق.
  4. بخش فرهنگی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم؛ ربا؛ قم: بوستان کتاب، 1381.
  5. جصاص، ابوبکر؛ احکام ‌القرآن؛ بیروت: داراحیاء التراث ‌العربی، 1405ق.
  6. جواهرى، حسن محمدتقى؛ الربا فقهیا و اقتصادیا؛ قم: انتشارات خیام، 1405ق.
  7. چپرا، محمدعمر؛ نحو نظام نقدی عادل؛ چ3، بیروت: المعهد العالمی للفکر الاسلام، 1410ق.
  8. حرّ عاملی، محمدبن‌حسن؛ وسائل الشیعه؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1409ق.
  9. حسینی‌همدانی‌، سیدمحمدحسین؛ انوار درخشان در تفسیر قرآن؛ تهران: کتابفروشی لطفی، 1404ق.
  10. حویزی، عبدعلی‌بن‌جمعه؛ تفسیر نور الثقلین؛ چ4، قم: اسماعیلیان، 1370.
  11. داورپناه، ابوالفضل؛ انوار العرفان فى تفسیر القرآن؛ تهران: انتشارات کتابخانه صدر، 1375.
  12. دراز، محمدعبدالله؛ الربا فی منظور التشریع الاسلامی؛ دمشق: دارالقادر، 1993م.
  13. رازى، فخرالدین؛ مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)؛ چ3، بیروت: دارإحیاء التراث العربی‌، 1420ق.
  14. راغب‌اصفهانى، حسین‌بن‌محمد؛ معجم المفردات الفاظ القرآن؛ بیروت‌: دار العلم الدار الشامیة، 1412ق.
  15. راوندى، قطب‌الدین؛ فقه القرآن؛ چ2، قم: کتابخانه آیة‌الله مرعشى;، 1405ق.
  16. رشید رضا، سیدمحمد؛ تفسیر المنار فی تفسیر القرآن؛ چ2، بیروت: دارالمعرفة للطباعة و النشر، [بی‌تا].
  17. سنهوری‌، احمد؛ مصادر الحق؛ بیروت: داراحیاء التراث‌ العربی، [بی‌تا].
  18. شریف، احمد ابراهیم؛ مکة و المدینة فی الجاهلیة و عهد‌الرسول؛ چ3، قاهره: دارالفکر العربی، 1965م.
  19. صابونى، محمدعلى؛ روائع ‌البیان تفسیر آیات ‌الاحکام؛ دمشق: مکتبة الغزالى، 1400ق.
  20. صدر، سیدمحمدباقر؛ البنک اللاربوى فى الاسلام؛ چ8، بیروت: دارالتعاریف للمطبوعات، 1403ق.
  21. صدر، سیدموسى؛ اقتصاد در مکتباسلام؛ تهران: شرکت ‌سهامى انتشار، 1350.
  22. طالقانى، سیدمحمود؛ پرتوى از قرآن؛ چ4، تهران: شرکت سهامى انتشار، 1362.
  23. طباطبایى، سیدمحمدحسین؛‌ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ5، قم‌: مؤسسة النشر الإسلامى‌، 1417ق.
  24. طبرسی، ابوعلی‌فضل‌بن‌حسن؛ مجمع البیان؛ قم: مکتبه آیت‌الله نجفی‌مرعشی;، 1403ق.
  25. طبرى، ابوجعفر محمدبن‌جریر؛ تاریخ طبرى (تاریخ الامم و الملوک)؛ چ3، بیروت: مؤسسة عزالدین، 1413ق.
  26. ــــــــــ؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن؛ بیروت: دار المعرفه، 1412ق.
  27. طیب، سیدعبدالحسین؛ أطیب البیان فی تفسیر القرآن‌؛ چ2، تهران‌: انتشارات اسلام، 1378ش.
  28. علی‌جواد؛ المفصل فی تاریخ العرب؛ بیروت: دارالعلم، 1971م.
  29. فرزین‌وش، اسدالله و کامران ندری؛ «ربا، بهره قراردادی و بهره طبیعی»؛ مجله تحقیق‌های اقتصادی، ش60، 1381.
  30. قرشى، انوراقبال؛ نظام اجتماعى و اقتصادى اسلام؛ ترجمه سیدعلى‌اصغر هدایتى؛ تهران: مؤسسه بانکدارى ایران، 1369.
  31. قرشى، سید‌على‌اکبر؛ تفسیر احسن الحدیث؛ چ3، تهران‌: بنیاد بعثت‌، 1377.
  32. قرطبى، محمدبن‌احمدالانصارى؛ الجامع لاحکام القرآن؛ بیروت: دارالفکر، 1407ق.
  33. قطب، محمد؛ فی ظلال القران؛ چ9، قاهره: دارالشروق، 1980م.
  34. قمى، محمدبن‌محمدرضا؛ کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تهران: مؤسسة الطبع و النشر وزارة إرشاد، 1366.
  35. کیاهراسی؛ احکام‌القرآن؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1403ق.
  36. گنابادى، سلطان محمد؛ تفسیر بیان السعادة؛ چ2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1408ق.
  37. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ چ3، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1403ق.
  38. محمد عبدالمنعم‌الجمال؛ موسوعة الاقتصاد الاسلامى؛ قاهره: دارالکتب المصرى القاهره، 1406ق.
  39. مصری، رفیق یونس؛ الجامع فی اصول الربا؛ بیروت: الدار الشامیة، 1412ق.
  40. مصطفوى، حسن؛ ‌التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب‌، 1360.
  41. مطهری، مرتضی؛ ربا، بانک و بیمه؛ تهران: انتشارات صدرا، 1364.
  42. مقدس‌اردبیلى، احمدبن‌محمد؛ زبدة البیان فى أحکام القرآن‌؛ تهران: کتابفروشى مرتضوى‌، [بی‌تا].
  43. مکارم‌شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1374ش.
  44. ــــــــــ؛ ربا و بانکدارى اسلامى؛ چ2، قم: انتشارات امام علی‌بن‌ابی‌طالب7، 1380.
  45. ملکوتى، مسلم؛ الربا فى التشریع الاسلامى؛ قم: انتشارات مهر، 1396ق.
  46. موسویان، سیدعباس؛ «ثمرات فقهی یا اقتصادی دفعی یا تدریجی‌بودن ربا»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، ش1، 1380.
  47. نوری، میرزاحسین؛ مستدرک الوسائل؛ قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1408ق.
  48. نیشابوری، مسلم‌بن‌حجاج؛ صحیح مسلم؛ تحقیق فؤاد عبدالباقی؛ قاهره: دارالحدیث، 1412ق.
  49. ویل درانت؛ تاریخ تمدن؛ ترجمه احمد آرام؛ چ2، تهران: اقبال، 1343.
  50. هیثمی، ابن‌حجر؛ الزواجر؛ بیروت: دار الفکر، 1407ق.
    1. Bechtel, William, Abrahamsen, Adele, Graham, George; The Lifeof Cognitive Science; in: Blackwell Companionto Cognitive science, Blackwell, 1999.
    2. Bourgine, Paul & Nadal, Jean ـ Pierre; Cognitive Economics: An Interdisciplinary Approach; NewYork, Springer ـ Berlin Heidelberg, 2003.
    3. David W. Green &Others; Cognitive Science an Introduction; Blackwell Publishers, 1996.
    4. Walliser, Bernard; Cognitive Economics; Springer ـ Verlag Berlin Heidelberg, 2008.
    5. Kessler, Adam; Cognitive dissonance, the Global Financial Crisis and the discipline of economics; Fairleigh Dickinson University, USA, 2010.
    6. Shapiro, Matthew D; The Effects of the Financial Crisis on the Well‐Being of Older Americans:Evidence from the Cognitive Economics Study; University of Michigan and NBER, 2010,

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار