بررسی قراردادهای سوآپ نرخ بهره از دید فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و جامعة المصطفی العالمیه.

2 دانشجوی دکترای مدیریت مالی دانشگاه علامه طباطبایی

3 دانشجوی دکترای مدیریت مالی دانشگاه علامه طباطبایی.

چکیده

امروزه با توسعه نهادهای مالی و گسترش دامنه تجارت، مدیریت ریسک اهمیت ویژه‌ای در مطالعه‌های اقتصادی دارد. رویکردها و ابزارهای متنوعی جهت مدیریت و کاهش انواع ریسک پدید آمده است. یکی از ابزارهای پراستفاده در گستره مدیریت ریسک، سوآپ است که در آن مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی ثابت با مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی شناور مبادله می‌شود.
قراردادهای سوآپ نرخ بهره در جایگاه یکی از انواع قراردادهای سوآپ، نقش مهمی در مدیریت و پوشش ریسک نرخ بهره دارد. مقاله پیش‌رو ضمن معرفی این ابزار مالی با رویکردی فقهی به‌دنبال بررسی امکان استفاده از این قرارداد از منظر فقه امامیه بوده و امکان انطباق آن با عقدهای رایج اسلامی را مورد بررسی قرار داده است.
در تحقیق پیش‌رو، امکان انطباق قرارداد پیش‌گفته با قراردادهای بیع دین به دین، بیع کالی به کالی و صلح دین به دین مورد بررسی قرار گرفته و امکان استفاده از این قرارداد در قالب صلح دین به دین مورد تأیید قرار گرفت. در قراردادهای سوآپ نرخ بهره به‌علت شبهه غرری‌بودن و ربوی‌بودن آنها این نتیجه حاصل شد که قراردادهای سوآپ نرخِ بهرهِ متعارفِ غرب با اصول قراردادهای اسلامی و فقه شیعه منطبق نیست و امکان استفاده از این ابزار در بازارهای کشور وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Interest Rate Swap Contracts; a Survey from the Imamiyyah Jurisprudential Viewpoint

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Mohagheghnia 1
  • Hossein Tamaloki 2
  • Hadi Khajezadeh Dezfouli 3
1
2
3
چکیده [English]

Nowadays, as financial institutions have developed and the scope of trading has extended, risk management has become significantly important in the economic studies, and various approaches and instruments have been developed to manage and reduce the different types of risks. One of widely-used instruments in risk management is swap contract, in which a set of fixed cash flows is exchanged with a set of floating cash flows.
Interest rate swap contracts, as a type of swap contracts, play a critical role in managing and hedging the interest rate risk. This article, besides introducing this financial instrument, using a jurisprudential approach, tries to investigate the possibility of using this contract from the viewpoint of Imamiyyah jurisprudence and examines the possibility of its being adapted to the common Islamic contracts.
In this study, the possibility of interest rate swap contracts' being adapted to "Bai'al-dain bil dain", "Ba'i al-Kali bil Kali" and "Solh dain bil dain" has been examined and the practicability of their being used in the form of "Solh dain bil dain" has been confirmed. As to the interest rate swap contracts, due to the doubt of their being Gharar and Riba, we concluded that the common interest rate swap contracts in the west are not compatible with the principles of Islamic contracts and Shi'a jurisprudence, and that we may not use this instrument in the Iranian markets.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Financial Derivatives
  • Swap Contracts
  • Interest Rate Swap Contract
  • Risk Management

مراجع

  1. آقامهدوی، اصغر‌ و سیدمحمدمهدی موسوی؛ «ریسک اعتباری در بانکداری اسلامی و امکان استفاده از تاخت نکول اعتباری جهت کنترل آن»؛ فصلنامه جستارهای اقتصادی، س5، ش٩، ١٣٨٧.
  2. اردبیلی، احمد؛ مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الاذهان؛ قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1411ق.
  3. انصاری، شیخ مرتضی؛ المکاسب؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1420ق.
  4. بهاروندی، احمد؛ بررسی روش‌های پوشش ریسک دارایی‌های ارزی بانک‌ها از منظر فقه امامیه و قانون بانکداری بدون ربا؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق7، 1388.
  5. بیات، میثم؛ بررسی کاستی‌های موجود در ابزارهای پوشش ریسک (آتی‌ها و اختیارات)، راهکارهای مطرح‌شده بر مبنای فقه اهل سنت و تطبیق آن با نظرات فقهای شیعه؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق7، 1387.
  6. حرّ عاملی، محمدبن‌حسن؛ وسایل‌الشیعه؛ قم: موسسه آل‌البیت: لاحیاء التراث، 1414ق.
  7. حسینی، سیدمحمد؛ تحلیل فقهی ـ اقتصادی مشتقات با تأکید بر قرارداد آتی‌ها؛ پایان‌نامه دکترای اقتصاد ـ دانشگاه امام صادق7، 1386.
  8. درخشان، مسعود؛ مشتقات و مدیریت ریسک در بازارهای نفت؛ تهران: مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی، 1383.
  9. راعی، رضا و علی سعیدی؛ مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک؛ تهران: انتشارات سمت، 1387.
  10. رضایی، مجید؛ «‌اوراق اختیار معامله در منظر فقه امامیه»؛ فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق7، ش٢٥، ١٣٨٥.
  11. ــــــــــ؛ «بررسی فقهی ابزارهای مالی مشتقه»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س3، ش11، 1382.
  12. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی العاملی؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام؛ ج٣، چ1، قم: مؤسسه معارف الاسلام، 1414ق.
  13. طوسی، محمدبن‌حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1417ق.
  14. عبداللهی‌سنو، محمد؛ بررسی فقهی معامله‌های مبتنی بر پوشش ریسک در بازار اختیارات؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق7، 1387.
  15. عصمت‌پاشا، عبیدالله؛ «فلسفه و سیر تکاملی ابزارهای مالی مشتقه و دیدگاه فقهی»؛ ترجمه علی صالح‌آبادی؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س3، ش9، 1382.
  16. فخر المحققین، محمدبن‌حسن‌بن‌یوسف‌بن‌المطهر حلی؛ قواعد؛ ج٢، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1388.
  17. کاتوزیان، ناصر؛ ‌حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها؛ ج٢، چ5، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1374.
  18. گلپایگانی، سیدمحمدرضا؛ هدایه العباد؛ قم: دارالقرآن الکریم، 1417ق.
  19. محقق حلّی، ابوالقاسم؛ شرایع‌الاسلام فی مسائل‌ الحلال و الحرام؛ بیروت: دارالاضواء، 1403ق.
  20. محقق داماد، مصطفی؛ قواعد فقه بخش مدنی؛ ج 1، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1383.
  21. محمد گردشکنان، حبیب؛ امکان‌سنجی طراحی ابزار مالی سوآپ با توجه به فقه و عقود اسلامی؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق، 1387.
  22. معصومی‌نیا، غلام‌علی و احمد بهاروندی؛ «بررسی فقهی قراردادهای پوشش ریسک دارایی‌های ارزی»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س7، ش31، 1387.
  23. معصومی‌نیا، غلام‌علی؛ ابزارهای مشتقه؛ بررسی فقهی و اقتصادی؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387.
  24. موسویان، سیدعباس و محمدمهدی موسوی بیوکی؛ «مدیریت ریسک اعتباری در بانکداری اسلامی از طریق سوآپ نکول اعتباری»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س9، ش33، 1388.
  25. ــــــــــ؛ «بررسی امکان استفاده از سوآپ بازده کل جهت مدیریت ریسک اعتباری در بانکداری اسلامی»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س10، ش37، 1389.
  26. موسویان، سیدعباس؛ «الگوی جدید بانکداری بدون ربا»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س6، ش22، 1385.
  27. ــــــــــ؛ ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386 (الف).
  28. موسوی‌بیوکی، سیدمحمدمهدی؛ بررسی تطبیقی مشتقات اعتباری با فقه امامیه با هدف مدیریت ریسک اعتباری در بانکداری اسلامی؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق7، 1388.
  29. موسوی‌خمینی، روح‌الله؛ تحریرالوسیله؛ ج١، قم: دارالکتب العلمیه، ١٣٩٠ق.
  30. ــــــــــ؛ کتاب‌البیع؛ قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1410ق.
  31. هال، جان؛ ‌مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک؛ ترجمه سجاد سیاح و علی صالح‌آبادی؛ تهران، گروه رایانه تدبیر پرداز، 1388.
    1. Beaumont, Perry H; Financial Engineering Principles; John Wiley& Sons, 2004,
    2. Finnerty, J.D., Grenville, M; "An Introduction to Credit Swap"; The Financier, Vol.9, Nos.1-4, 2002.
    3. Flavell, Richard; Swaps and other derivatives; 2th Edition, John Wiley& Sons, Chichester, 2010.
    4. Galitz; Financial Engineering: Tools, and Techniques to Manage Risk; Pitman Pub, 1996.
    5. Geman, Helyette; Commodities and Commodity Derivatives: Modeling and Pricing for Agriculturals, Metals and Energy; John Wiley & Sons Ltd, 2005.
    6. Hull, J; Options, Futures and Other Derivatives; 6th edition, New Jersy, McGraw-Hill, 2006.
    7. Hunt, P.J., Kennedy, J.E;Financial Derivatives in Theory and Practice; Revised Edition, John Wiley & Sons Ltd, 2004.
    8. Kolb, Robert W. and overdahl, James A;Financial derivative; 3th Edition, John Wiley& Sons, 2003.
    9. __________; Futures, options, and swaps; 5th edition, Blackwell, 2007.
    10. Millard, B.J; Stocks and Shares Simplified; 3rd edditon, Chichester, John Wiley & Sons, 1989.
    11. Muhammad al-Amine, Muhammad al-Bashir; Risk management in Islamic finance: an analysis of derivatives instruments in commodity markets; Koninklijke Brill NV, Leiden, The Netherlands, 2008.
    12. Syz, Juerg M; Property Derivatives: Pricing, Hedging and Applications; John Wiley & Sons Ltd, 2008.
    13. Whaley, Robert E; Derivatives: markets, valuation, and risk management; John Wiley & Sons, 2006.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار