بررسی فقهی قرارداد آتی، احکام و آثار آن بر مبنای فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت‌علمی دانشگاه خوارزمی تهران

2 دانشجوی دکترای مدیریت مالی دانشگاه علامه طباطبایی

3 کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

بررسی فقهی مشتقات و به‌ویژه قرارداد آتی که ماهیت جدیدی داشته و در بازار سرمایه کشورمان عملیاتی شده است، جایگاه بسیار مهمی در بازار مالی اسلامی دارد. در مقاله پیش‌ رو به بررسی فقهی قرارداد آتی، احکام و آثار آن پرداخته شد. نتیجه‌های حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد اکثر قراردادهای آتی از مصداق‌های تعهد در برابر تعهد برای انجام بیع نقد در آینده است به‌‌طوری‌ که طرفین در زمان حال، تعهد به‌انجام بیع نقد را توافق می‌کنند و در سررسید، بیع نقدی اتفاق می‌افتد. درباره پرداخت حساب ودیعه و تعدیل روزانه حساب ودیعه می‌توان گفت که از مصداق‌های شرط‌های ضمن عقد این قرارداد است که طرفین توافق می‌کنند جهت ضمانت عقد؛ اولا،ً مبلغی را نزد اتاق پایاپای قرار دهند؛ ثانیا،ً متناسب با نوسان‌های بازار آتی مقادیر این حساب، ودیعه تعدیل شود تا هیچ طرفی از طرفین قرارداد به نکول در قرارداد تمایل نداشته باشند و اگر طرفی نکول کرد خسارتی به‌ طرف دیگر وارد نشود.
همچنین ماهیت فقهی تسویه نقدی پیش از سررسید از مصداق‌های انتقال تعهد بوده که با اصول مالی اسلامی تضاد نداشته و تسویه نقدی در سررسید نیز به‌علت عدم منافات با قاعده «لاضرر» و دیگر قاعده‌های اسلامی بی‌اشکال است. همچنین انواع دارایی پایه قرارداد آتی با استفاده از ویژگی‌های مبیع، بحث و بررسی شد و آتی کالا، سهام و ارز بی‌اشکال بوده؛ اما آتی شاخص سهام اشکال دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Investigation on the Future Contract; Its Rules and Effects According to Imamiyyah Jurisprudent

نویسندگان [English]

  • Gholamali Masoumnia 1
  • Meisam Fadaei-Vahed 2
  • Seyyed-Hamid-Reza Saemin 3
چکیده [English]

Fiqh study of newly-derived rules and especially the future contracts that has been operationalized in the capital market of our country (Iran) has a very important position in the Islamic financial market. This importance arises from the new character of these types of contracts. This article examined the future contracts, their rules, and their effects from jurisprudential viewpoint. The results of this study showed that the future contract is an example of mutual commitments to carry out cash sale in the future, so that the parties agree on their commitments at the present to carry out the cash sale in the future and the cash sale takes place at the deadline maturity. About the payment of deposit accounts and daily adjustments of deposit accounts, it can be said that as an example of the terms of this type of contract, the parties first agree to leave some amount of money at the disposal of the clearing chamber to guarantee the contract and secondly, they agree to adjust the amounts of this deposit account according to the future market volatility, so that no party to the contract shall be willing to default on the contract, and, if a party defaults, the other party shall suffer no losses. Also, the Fiqh nature of a cash settlement at the maturity or before the maturity was discussed that the cash settlement before the maturity is an example of transfer of obligation that does not conflict with the principles of Islamic financial principles and cash settlement at maturity is permissible due to its non-conflict with Islamic rules including the La Zarar (the principle of no harm) Rule. In addition, all the basic assets of future contracts were discussed and analyzed based on the properties of the sold item. Future contracts of the commodities, stocks, and foreign exchange are permissible, but the Future contract of climate index is unlawful.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Future Contract
  • cash settlement
  • basic assets
  1. چالشتری، محسن حسینی؛ امکان‌سنجی طراحی قراردادهای آتی در نظام مالی اسلام؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق7، 1376.
  2. حسینی، سیدمحمد؛ تحلیل فقهی - اقتصادی مشتقات با تأکید بر قرارداد آتی‌ها و قرارداد اختیارات؛ پایان‌نامه دکتری، تهران: دانشگاه امام صادق7، 1386.
  3. راعی رضا و علی سعیدی؛ مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک؛ تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها، 1383.
  4. رضایی، مجید؛ «بررسی فقهی ابزارهای مالی مشتقه»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، س3، ش11، 1382.
  5. صالح‌آبادی، علی؛ امکان‌سنجی راه‌اندازی بازار آتی سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران (با تأکید بر مسائل شرعی و نیازمندی‌های بازار سهام)؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق7، 1381.
  6. بودی، کین و جی. مارکوس؛ مدیریت سرمایه‌گذاری؛ ترجمه روح‌الله فرهادی و مجید شریعت پناهی؛ تهران: شرکت اطلاع‌رسانی و خدمات بورس، 1391.
  7. لعلی سرابی، امیر؛ بورس‌بازی در بازار آتی‌ها از دید موازین اسلامی؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق7، 1386.
  8. معصومی‌نیا، غلام‌علی؛ ابزارهای مشتقه بررسی فقهی و اقتصادی؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387.
  9. ــــــــ؛ «بررسی فقهی ابزارهای مشتقه»؛ جستارهای اقتصادی، س3، ش6، 1385.
  10. موسوی خمینی، سید‌روح‌الله؛ تحریر الوسیله؛ ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی؛ ج 3، قم: موسسه انتشارات دارا لعلم، 1369.
  11. موسویان، سیدعباس؛ ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386.
  12. هال، جان؛ مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک؛ ترجمه سجاد سیاح و علی صالح‌آبادی؛ چ1، تهران: رایانه تدبیر پرداز، 1384.