ضابطه مال بودن در مباحث فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

احکام فقهی فراوانی بر عنوان مال مترتب می‌شود. بسیاری از اشیای موجود در جامعه که مورد ابتلای مردم در روابط مالی و اقتصادی آنان هستند، در تطبیق عنوان مال بر آنها مورد تردید می‌باشند؛ بنابراین تعیین ضابطه مال در روابط اقتصادی و فقهی مردم، امر مهمی است. با توجه به ابهام مطرح‌شده، پرسش اصلی تحقیق عبارت است از: «مفهوم (تعریف) مال چیست و آثار فقهی مترتب بر آن کدام است؟» این پرسش از منظر اقتصاددانان و فقیهان بررسی شده  است. سرانجام به روش تحلیلی- توصیفی این تحقیق به این نتیجه رسید که تنها راه تشخیص اینکه شیئی مال است، وقوع معاوضات عرفیه روی آنشیءاست. این نتیجه نشان داد که بسیاری از مطالب مطرح‌شده در منابع فقهی در موضوع مال اشتباه است و باید بازنگری لازم در آنها صورت گیرد.    

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The rule of belonging in jurisprudential issues

نویسنده [English]

  • ahmad ali yosefi
چکیده [English]

Many jurisprudential rulings are arranged on the title of property. Many of the objects in society that people are affected by in their financial and economic relationships are questionable in applying the title of property to them. Therefore, determining the regulation of property in the economic and jurisprudential relations of the people is important. Due to the ambiguity, the main question of the research of the phrase is: "What is the meaning (definition) of property and what are the jurisprudential effects on it?" This question has been studied from the perspective of economists and jurists. Finally, through the analytical and descriptive method of this research, it was concluded that the only way to determine that an object is property is the occurrence of customary exchanges on that object. This result showed that many of the issues raised in jurisprudential sources on the subject of property are wrong and should be reviewed.    

کلیدواژه‌ها [English]

  • Property
  • Tax
  • Exchange value
  • Jurisprudential works
  • Customary exchange
  1. * قرآن مجید.

    1. آخوند خراسانى، کاظم؛ حاشیه المکاسب؛ تهران: انتشارات ارشاد، [بی‌تا].
    2. آملى، محمدتقى؛ المکاسب والبیع (تقریر درس مرحوم نائینى )؛ ج۲، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1380.
    3. احمدی بیرگانی، غلام‌حسین و فیصل سعیدی؛ «بررسی انواع مال و قواعد فقهی مرتبط با مالکیت»؛ کنفرانس جهانی روانشناسی و علوم تربیتی، حقوق و علوم اجتماعی در آغاز هزاره سوم، ۱۳۹۵.
    4. اراکی، محمد‌علی؛ المکاسب المحرمه؛ حاشیه برمکاسب، [بی‌تا].
    5. اسمیت، آدام ؛ ثروت ملل؛ ترجمه سیروس ابراهیم‌زاده، تهران: انتشارات پیام، [بی‌تا].
    6. اصفهانى (کمپانى)، محمدحسین؛ حاشیه کتاب المکاسب؛ قم: انوار الهدی، چ۱، 1376.
    7. امامی، سیدحسن؛ حقوق مدنى؛ تهران: انتشارات کتاب‌فروشی اسلامى تهران، چ۳، 1340.
    8. انصاری، مرتضی؛ المکاسب؛ چ۷، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1424.
    9. ایروانی، علی؛ حاشیه المکاسب شیخ انصاری؛ تهران: کیا، 1384.
    10. بهمن‌پوری، عبدالله و همکاران؛ «بررسی فقهی حقوقی مال بودن داده‌های رایانه‌ای»؛ مجله علمی پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش۲، 1393.
    11. حکیم، محسن؛ نهج الفقاهة؛ قم: انتشارات فقه، ، 1379.
    12. خمینی، سیدروح‌الله؛ البیع؛ چ۳، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1363.
    13. ــــــــــ؛ المکاسب المحرمه؛ قم: انتشارات اسماعیلیان، [بی‌تا].
    14. ــــــــــ؛ الرسائل العشره؛ چ۲، قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، 1385.
    15. خوانساری ‌نجفی، موسی؛ منیه الطالب فی شرح المکاسب؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ۴، 1396.
    16. خویی، سیدابوالقاسم؛ توضیح المسائل؛ چ۷، تهران: انتشارات ایران، 1370.
    17. ــــــــــ؛ مصباح الفقاهه؛ چ۳، قم: وجدانى، 1371.
    18. درگاهی، مهدی؛ «سلطنت انسان بر اعضای بدن خود در خریدوفروش عضو»؛ معرفت حقوقی، ش3، 1391.
    19. رضایى میرقاید، محسن؛ تئورى ارزش و قیمت؛ تهران: انتشارات سپهر، 1371.
    20. رونالد، میک؛ اقتصاددانان کلاسیک و نظریه ارزش؛ چ۲، ترجمه محمد سوداگر؛ تهران: انتشارات مؤسسه تحقیقات اقتصادى و اجتماعى پازند، 1357.
    21. ریکادو، دیوید؛ اصول اقتصاد سیاسى و مالیات ستانى؛ ترجمه حبیب‌الله تیمورى؛ تهران: نشر نى، [بی‌تا].
    22. ساندل، مایکل؛ لیبرالیسم و منتقدان آن؛ ترجمه احمد تدین؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1374.
    23. شهید اول، محمدبن‌مکی؛ الدروس الشرعیة؛ قم: صادقی، 1398ق.
    24. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة؛ بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1386ق.
    25. ــــــــــ؛ مسالک الافهام؛ قم: تحقیق مؤسسه معارف اسلامیة، 1413ق.
    26. شیخ انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین؛ المکاسب؛ چ۱۴،قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1390.
    27. صابر، سیدمحمدمهدی و محمدرضا کیخا؛ «مال، ملک و سلطنت از دیدگاه فقه و حقوق»؛ دومین کنگره بین‌المللی فرهنگ و اندیشه دینی، ۱۳۹۴.
    28. الصدر، محمد‌باقر؛ اقتصادنا؛ چ۲، قم: نشر المجمع العلمى للشهید الصدر ، [بی‌تا].
    29. طوسى، محمد‌بن‌حسن ابوجعفر؛ الخلاف؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق.
    30. ــــــــــ؛ المبسوط فی فقه الإمامیة؛ ترجمه محمدتقی کشفی؛ تحقیق محمدباقر بهبودی؛ چ3، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
    31. عباسی، اسماعیل و مهدی نوده؛ «بیع اموال فکری»؛ فصلنامه تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین‌الملل، ش23، سال 1393.
    32. عبدالهى، محمود؛ مبانى فقهى اقتصاد اسلامى؛ قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، [بی‌تا].
    33. عبدی ‌پورفرد، ابراهیم و مرتضی وصالی ناصح؛ «توسعه مفهوم و مصادیق مال در فضای مجازی»؛ پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب؛ ش۱، ۱۳۹۶.
    34. عدل، مصطفی؛ حقوق مدنى؛ چ۷، تهران: انتشارات امیرکبیر، [بی‌تا].
    35. فخلعی، محمدتقی و احسان علی‌اکبری بابوکانی؛ «پژوهشی فقهی در مالیت و مالکیت خبر در رسانه‌های جمعی و حقوق ناشی از آن»؛ فصلنامه مطالعات اسلامی: فقه و اصول، ش96، 1393.
    36. فروغی، سیدعلیرضا و اسماء حسین‌زاده؛ «بررسی فقهی و حقوقی مالیت و مالکیت داده‌‌های دیجیتال در فضای سایبری»؛ مجله فقه و حقوق خصوصی، ش۳، ۱۳۹۸.
    37. قدیری اصل، باقر؛ کلیات علم اقتصاد؛ چ۹، تهران: انتشارات سپهر، 1391.
    38. کاظمی، محمود و رحیم پیلوار؛ «تبارشناسی مال: مطالعه تطبیقی در حقوق اسلام و غرب»؛ پژوهشنامه حقوق اسلامی، س19، ش47، 1397.
    39. کاتوزیان، ناصر؛ حقوق مدنى؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1344.
    40. کلینى، محمد‌بن‌یعقوب ابوجعفر؛ الکافی؛ چ۴، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
    41. لنگرودی، محمدجعفر؛ ترمینولوژى حقوق؛ چ۶، تهران: انتشارات گنج دانش، 1372.
    42. ــــــــــ؛ حقوق اموال؛ چ۲، تهران: انتشارات گنج دانش، 1370.
    43. مارکس، کارل؛ سرمایه؛ ترجمه اسکندرى، تهران: ایرج، 1352.
    44. مطهری، مرتضی؛ بررسى اجمالى مبانى اقتصاد اسلامى؛ تهران: انتشارات حکمت، [بی‌تا].
    45. ــــــــــ؛ نظرى به نظام اقتصاد اسلامى؛ تهران: انتشارات صدرا، 1368.
    46. معین، محمد؛ فرهنگ معین؛ تهران: انتشارات امیرکبیر، 1350.
    47. مقدس اردبیلی، احمدبن‌محمد؛ مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان؛ چ۳، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1379.
    48. موسوی بجنوردی، سیدمحمد و مریم صباغی ندوشن؛ «شرط مالیت عوضین در صحت معاملات با رویکردی بر نظر امام خمینی»؛ پژوهشنامه متین، ش65، 1393.
    49. نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام؛ چ۶، قم: دار الکتب الاسلامیه، 1393.
    50. نمازی، حسین؛ نظام‌های اقتصادی؛ چ۶،  تهران: شرکت سهامی انتشار، 1392.
    51. یزدی، سید محمدکاظم؛ حاشیه المکاسب؛ قم: اسماعیلیان، 1410ق.
    52. یوسفی، احمدعلی؛ ربا و تورم؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۲.