قرارداد استصناع بانکی در ترازوی تحلیل و نقد فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

2 دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

چکیده

عقد استصناع از عقودی است که می‌تواند در بازار پول و سرمایه مفید واقع گردد. اصل صحت آن در بین فقها مورد اختلاف است. برخی از قدما قائل به عدم صحت هستند و برخی از متأخرین صحت آن را برگزیده‌اند. مهم آن است که این عقد امروزه مورد تأیید واقع گردیده. گرچه در ماهیت آن به عنوان عقدی مستقل و یا قرار گرفتن ذیل یکی از عقود متعارف نیز اختلاف بوده و تفاوت ماهوی آن می‌تواند احکام آن را تغییر دهد، اما در این تحقیق با مفروض دانستن صحت آن به عنوان عقدی مستقل، قرارداد استصناع بانکی به عنوان یکی از راهکارهای نظام بانکداری اسلامی بررسی شده است. مواد چالش‌‌برانگیز قرارداد، تحلیل و نقد شده و برخی از شبهات مطرح‌شده در مورد عدم صحت برخی از آنها تبیین و نقد گردیده و با بیان اشکالات نسبت به برخی از بندهای قرارداد، برای حل آنها پیشنهادهایی ارائه گردیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Banking Istesna' contract in the Scale of Jurisprudence Analysis and Criticism

نویسندگان [English]

  • Sadegh Elham 1
  • Younes Abbasi 2
1 Fiqh and Islamic Law Foundations, Faculty of Islamic Studies, Theology and Guidance, Imam sadiq University, Tehran, Iran
2 The Faculty of Islamic Studies and Economics, Imam Sadiq University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Istesna' contract is a contract that can be useful in the money and capital ‎markets. There is ‎disagreement about its validity among the jurists. Some of ‎the old Imamiyyah think it is invalid and ‎some think it is permissible. Those ‎who think it is permissible, do not have agreement in the nature of ‎this contract as independent contract or a kind of Salaf contract or Ijarah contract or … . These ‎differences can be helpful in explaining and analyzing some of bugs entered into this contract. ‎Most of ‎jurists consider it to be an independent contract. ‎Differences in nature will result in differences in its ‎judgments. In this study, ‎by ‏assuming the validity of the Istesna' contract and accepting it as an ‎‎independent contract, although not without problem, the attempt is to ‎investigate the content of the ‎bank Istesna' contract. And some of the content ‎of this contract that is challenging in jurisprudence has ‎been criticized and the ‎validity of some of the content and invalidity of others have been ‎defined.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Istesna
  • Banking contract
  • Prepayment
  • Artisan. Independent contract
  • Validity

مراجع

  1. ابن اثیر، مبارک بن محمد؛ النهایه فی غریب الحدیث و الاثر؛ ج3، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، [بی‌تا].
  2. ابن‌ادریس، محمدبن‌منصور ‌بن‌احمد؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى‌؛ ج2، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، 1410ق.
  3. طوسی، محمد‌بن‌علی ابن‌حمزه؛ الوسیلة الی نیل الفضیلة؛ قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی ، 1408ق.
  4. ابن‌زهره، حمزة‌بن‌على‌حسینى؛ غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع‌؛ قم: موسسه امام صادق ، 1417ق.
  5. ابو‌الحسین، احمدبن‌فارس بن‌زکریا‌؛ معجم مقائیس اللغة‌؛ ج2، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌، 1404ق.
  6. العثمانی، محمدتقی؛ فقه البیوع علی مذاهب الاربعه و تطبیقاتها المعاصره مقارنا علی القوانین الوضعیه؛ ج1، کراچی: مکتبه معارف القرآن، 1436ق.
  7. انصارى‌، مرتضی؛ کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات؛ ج2، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌، 1415ق.
  8. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (اداره مطالعات و مقررات بانکی)، بخشنامه شماره 347172/94 مورخ 27/11/1394؛ ابلاغ فرم‌های یکنواخت قرارداد‌های اجاره به شرط تملیک، خرید دین، مرابحه، مزارعه، مساقات، استصناع، جعاله و سلف، مصوب شورای پول و اعتبار. قابل دسترس در https://www.cbi.ir/page/14318.aspx.
  9. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (اداره مطالعات و مقررات بانکی)، دستورالعمل اجرایی عقد استصناع، 1390.
  10. آل عصفور بحرانى، یوسف‌بن‌احمد بن‌ابراهیم‌؛ الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة‌؛ ج21، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، 1405ق.
  11. بخاری، محمد‌بن‌اسماعیل؛ صحیح بخاری؛ ج4، قاهره: وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامیة، لجنة إحیاء کتب السنة، [بی‌تا].
  12. تقی‌زاده، ابراهیم؛ «استصناع و کاربرد آن در نظام بانکی با تأکید بر دستورالعمل های 25/05/1390 شورای پول و اعتبار»؛ دوفصلنامه علمی- پژوهشی دانش حقوق مدنی، س۶، ش۱، 1396.
  13. جمعی از پژوهشگران؛ الموسوعه الفقهیه؛ ج3، الکویت: وزاره الاوقاف و الشئون الاسلامیه، 1404ق.
  14. جمعی از پژوهشگران؛ موسوعه الفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت ؛ ج11، قم: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت ، 1423ق.
  15. جواهری، حسن؛ الفقه المعاصر؛ ج2، بیروت: العارف للمطبوعات، 2012.
  16. طباطبایى حائرى، سید على‌بن‌محمد‌؛ ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل؛ ج10، چ1، قم: مؤسسه آل البیت ‌، 1418ق.
  17. حر عاملى، محمد‌بن‌حسن؛ تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة‌؛ ج18، قم: مؤسسه آل البیت ‌، 1409ق.
  18. حلّى، حسن‌بن‌یوسف ا‌بن‌مطهر اسدى؛ تذکرة الفقهاء؛ ج13، قم: مؤسسه آل‌البیت، 1414ق.
  19. حلّى، یحیى‌بن‌سعید؛ الجامع للشرائع؛ قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة‌، 1405ق.
  20. زحیلی، وهبه؛ الموسوعه الفقه الاسلامی و القضایا المعاصر؛ ج11، دمشق: دارالفکر، 1433ق.
  21. سبحانی، جعفر؛ مسائل فقهیه مهمه؛ قم: موسسه الامام الصادق ، 1439ق.
  22. سنهوری، عبدالرزاق احمد؛ مصادر الحق؛ ج2، تهران: انتشارات خرسندی، 1391.
  23. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود؛ «استصناع (سفارش ساخت کالا)»؛ فصلنامه تخصصی فقه اهل بیت ، س5، ش19و 20، 1378.
  24. ــــــــــ؛ بحوث فی الفقه (کتاب الاجاره)؛ ج1، چ2، قم: موسسة الفقه و معارف اهل البیت ، 1423ق الف.
  25. ــــــــــ؛ قراءات فقهیة معاصرة‌؛ ج2، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت ، 1423ق ب.
  26. شهید اول، محمد‌بن‌مکى‌؛ الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة‌؛ ج3، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، 1417ق.
  27. شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على‌؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة؛ ج4، قم: کتابفروشى داورى‌، 1410ق.
  28. ــــــــــ؛ مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام‌؛ ج3، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة‌، 1413ق.
  29. صاحب الجواهر، محمدحسن‌؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌؛ چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌، 1404ق.
  30. طباطبایى یزدى، سیدمحمد‌کاظم‌؛ حاشیة المکاسب؛ ج2، چ2، قم: مؤسسه اسماعیلیان‌، 1421ق.
  31. طوسى، محمد‌بن‌حسن‌؛ المبسوط فی فقه الإمامیة‌؛ ج2، چ3، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة‌، 1387ق.
  32. ــــــــــ؛ النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی؛ بیروت: دار الکتب العربی، 1400ق.
  33. ــــــــــ؛ الخلاف‌؛ ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق الف.
  34. ــــــــــ؛ تهذیب الأحکام‌؛ ج7، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیة‌، 1407ق ب.
  35. کلینى، محمد‌بن‌یعقوب؛ الکافی؛ ج5، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیة‌، 1407ق.
  36. مجلسى، محمدباقر؛ مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‌؛ ج19، چ2، تهران: دار الکتب الإسلامیة‌، 1404ق.
  37. مسلم‌بن‌حجاج؛ صحیح مسلم؛ ج3 ، قاهره: دارالحدیث، 1421ق.
  38. محقق حلی، جعفر‌بن‌حسن؛ شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ ج2، قم: موسسه اسماعیلیان، 1408ق.
  39. موسویان، سید عباس؛ فقه معاملات بانکی؛ [بی‌نا]، 1390.
  40. ــــــــــ؛ ابزارهای مالی اسلامی؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391ق.
  41. موسویان، سیدعباس و احسان بازوکار؛ «بررسی فقهی- حقوقی اوراق استصناع موازی»؛ فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، ش63، 1392.
  42. مؤمن قمی، محمد؛ کلمات سدیده فی مسائل جدیده؛ قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العمیه بقم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1415ق.
  43. نظرپور، محمدنقی و اکبر کمیجانی؛ «چگونگی کاربرد عقد استصناع در قانون عملیات بانکی بدون ربا»؛ فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی، ش30، 1387.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار