نقش منابع تملیکی (آزاد) در تأمین مالی و وصول مطالبات غیرجاری نظام بانکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه اقتصاد دانشگاه مفید

2 دانشجوی دکترای اقتصاد دانشگاه مفید و ریئس اداره تشکیلات و روش‌ها / بانک سپه

چکیده

یکی از چالش‌های نظام بانکداری بدون ربا در ایران، عدم توجه به ماهیت منابع جذب شده از طرف بانک‌ها به ویژه فقدان شناخت ماهیت منابع یا تسهیلات اخذ شده ازطرف مشتریان می‌باشد. این امر سبب شده است مشتریان بانک‌ها و موسسات اعتباری اغلب در اندیشه دستیابی به منابع ارزان قیمت بانکی باشند. به دلیل عدم آشنایی نظام بانکی با منایع تملیکی، حساسیت کارکنان بانک‌ها و مشتریان نسبت به ماهیت عقود و رعایت موازین شرعی قانونی و بکارگیری بجا و درست این عقود کمتر شده و بر همین اساس برخی از کارشناسان نظام بانکی، محققان اقتصاد اسلامی و متولیان کسب و کار کشور ایرادات و شبهاتی را بر نحوه عملیات بانکی بدون ربای کشور مطرح می‌کنند.
این مقاله برای نخستین بار به بررسی تحلیلی- توصیفی و مطالعات اسنادی موضوع منابع تملیکی پرداخته و درصدد بررسی این فرضیه است که برای وصول مطالبات غیرجاری بانک‌ها می‌توان از عقودی که منابع تملیکی در اختیار متقاضی تسهیلات قرار می‌دهد استفاده نمود. بر اساس این مطالعه، عقود مبادله‌ای بهترین راهکار برای ایجاد منابع تملیکی می‌باشد. عقد قرض‌الحسنه علیرغم ویژگی‌های منحصر به فرد در ایجاد منابع تملیکی به دلیل محدودیت منابع و عدم توجیه بانکی برای استفاده در وصول مطالبات غیرجاری، در جایگاه مناسبی قرار نگرفته است. برخی از عقود مشارکتی نیز قابلیت ایجاد منابع تملیکی را برای وصول مطالبات غیرجاری دارند. نتایج بررسی انجام شده نشان داد که عقود خرید دین، اجاره به شرط تملیک، سلف، مشارکت تناقصی، مشارکت حقوقی، قرض‌الحسنه، مرابحه، جعاله و استصناع به ترتیب بهترین عقود در ایجاد منابع تملیکی هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Owned (Free) Resources in Financing and Non-performing Loans Recovery in Banking System

نویسندگان [English]

  • mohammad naghi nazarpoor 1
  • akbar keshavarzian 2
چکیده [English]

One of the main challenges in Iran's banking system, is lack of attention to the nature of the resources attracted by customers, especially the lack of understanding of the nature of the resources or facilities received by borrowers. This has led to bank customers often seek to low-cost resources. Due to the lack of familiarity with the owned resources in banking system, bank employees and customers have become indifferrent about the nature of contracts and its compliance with the Sharia law, and using them in an appropriate and correct method.
This article reviews the owned resources from the perspective of the analytical and descriptive and documentary studies. The hypothesis is "for non-performing loans recovery and prevention of formal transactions, banks should use cotracts wich release owned resources." The study shows that the best way to create owned resources are using exchange contracts such as Sale of debt, Ijara ended with ownership, Salaf, diminishing Musharakah, legal Musharakah, Interest Free loan (Al Qard Al hasan), Murabaha, Jaeala, Istisna'a. Because of borrower's ownership on bank sources in the framework of this contracts, it seems that there is no Shari'a considerations about how to use the resources and as a result formal transactions in the banking system decrease, too.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Owned Resources
  • Mobilization and Allocation of Resources
  • Diminishing Musharakah
  • Non-performing Loans
  1. احمدی سلمانی، شهرام؛ الزامات احتیاطی، نظارتی و کفایت سرمایه در مورد حساب‌های سپرده سرمایه‌گذاری مشاع در سود ـ مورد مطالعه تأمین مالی اسلامی/ بانک سپه؛ تهران: پایان‌نامه کارشناسی ارشد مؤسسه آموزش عالی بانکداری ایران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، 1390.
  2. امامی، سیدحسن؛ حقوق مدنی (در ادله اثبات دعوی، اقرار، اسناد، شهادت، امارات، قسم، اصول عملیّه)؛ ج6، چ7، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1375.
  3. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران؛ «نماگرهای اقتصادی»؛ تهران: اداره روابط عمومی بانک مرکزی، ‌ش83، 1395.
  4. پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران؛مجموعه بخشنامه­های حوزه نظارت بر بانک­ها و مؤسسات اعتباری بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، سال‌های مختلف.
  5. جمشیدی، سعید؛ بانکداری اسلامی؛ تهران: شکوه اندیشه، 1379.
  6. تسخیری، محمدعلی؛ «جایگاه الفاظ و معانی در قراردادهای مالی»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، س5، ش18، 1384.
  7. پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران؛ مجموعه قوانین پولی و بانکی؛ سال­های مختلف.
  8. فاضلیان، سیدمحسن و غلامرضا اسلامی بیدگلی؛ «معرفی روش‌های تأمین مالی اسلامی مسکن»؛ فصلنامه صادق، ش25، 1384.
  9. فرزین‌وش، اسدالله و دیگران؛ بررسی قراردادها در بانکداری اسلامی؛ چ2،‌ تهران: پژوهشکده پولی و بانکی، 1383.
  10. 10.  قانون عملیات بانکی بدون ‌ربا؛ مصوب مجلس شورای اسلامی، 1362.
  11. 11.  معصومی‌نیا، غلامعلی و مصطفی شهیدی‌نسب؛ «بررسی فقهی و اقتصادی ابزار تأمین مالی مشارکت کاهنده»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، ش۳5، 1388.
  12. 12.  موسویان، سیدعباس؛ ابزارهای مالی اسلامی(صکوک)؛ چ2، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ، 1387الف.
  13. 13.  ــــــــ؛ فرهنگ اصطلاحات فقهی و حقوقی معاملات؛ چ2،‌ تهران: پژوهشکده پولی و بانکی، 1387ب.
  14. 14.  ــــــــ؛ پیشنهاد اصلاح قانون و الگوی عملیاتی بانکداری بدون ‌ربا؛ چ2، تهران: مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، 1389الف.
  15. 15.  ــــــــ؛ «اوراق سلف، ابزاری برای تأمین مالی پروژه‌های بالادستی صنعت نفت»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی؛ ش۳۹ ، 1389ب.
  16. 16.  موسویان، سیدعباس و اکبر کشاورزیان پیوستی؛ «طراحی اعتبار در حساب جاری در بانکداری بدون ربا در قالب قرارداد مشارکت مدنی مشروط»؛ مجموعه مقالات بیست‌ویکمین همایش سالانه سیاست‌های پولی و ارزی، تهران: پژوهشکده پولی و بانکی، 1390.
  17. 17.  ــــــــ؛ «آسیب‌شناسی انتشار صکوک اجاره در بانک‌های ایران، مطالعه موردی: بانک سپه»؛ فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، تهران: معاونت امور اقتصادی وزارت اموراقتصادی و دارایی، س22، ش69، 1393.
  18. 18.  موسویان، سیدعباس و روح‌الله غلامی؛ «بررسی راهکارهای استمهال مطالبات غیرجاری در بانکداری بدون‌ ربا»؛ فصلنامه روند، تهران: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، ش63-64، 1392.
  19. 19.  نظرپور، محمدنقی، محمدرضا یوسفی و سیدمحسن سجادی؛ «بررسی فقهی و کاربردی قرارداد تورق بر اساس فقه امامیه در چارچوب بانکداری بدون ربا»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، ش۳۹، 1389.
  20. 20.  نظرپور، محمدنقی و اکبر کشاورزیان پیوستی؛ «الزامات احیای قرارداد مشارکت حقوقی راهبردی برای تحقق بانکداری PLS در نظام بانکداری بدون ربا»؛ فصلنامه  راهبرد اقتصادی، تهران: پژوهشکده تحقیقات راهبردی، ش7، 1392.  
  21. 21.  نظرپور، محمدنقی؛ قرارداد و اوراق استصناع، کاربردهای استصناع در بازارهای مالی اسلامی؛ تهران: دانشگاه مفید ـ سازمان سمت، 1392.
  22. 22.  هدایتی، علی‌اصغر و دیگران؛ عملیات بانکی داخلی 2؛ چ10، تهران: مؤسسه عالی بانکداری ایران، 1384.