اقتصاد نهاد وقف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

با وجود اهمیت نهاد وقف در اقتصاد اسلامی و به‌رغم سابقۀ درخشان آن در تمدن قدیم اسلامی، امروزه این نهاد از منظر کارآمدی، سازمانی و مکتبی با چالش‌هایی مواجه است. مسئولان این نهاد برای حل این چالش‌ها به دنبال «طرح نظام جامع تحول اقتصادی وقف» هستند؛ اما هنوز موضوع «اقتصاد نهاد وقف» و اجزا و ابعادش به شکل علمی و دانشگاهی در دسترس حتی دست‌اندرکاران این نهاد نیست تا با شیوه‌ای علمی مسئله‌یابی کنند و به حل مشکلات آن بپردازند. اقتصاد نهاد وقف یکی از زیرمجموعه‌های اقتصاد بخش سوم است که امروزه در برخی از کشورهای پیشرفته سهمی تا حدود 10 درصد تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص داده است. متأسفانه سهم بخش سوم در اقتصاد ایران اندک است و بررسی «اقتصاد نهاد وقف» می‌تواند تا حدی توجه مردم و دولت جمهوری اسلامی ایران را به گسترش و تعمیق این بخش جلب کند. البته تبیین «اقتصاد نهاد وقف» مستلزم تبیین سه حوزه علمی «فقه وقف»، «اقتصاد بخش سوم و زیرمجموعه آن، یعنی اقتصاد دهش» و «مالیه اسلامی» است تا اولاً «الگوی مطلوب فقهی مکتبی پیشنهادی برای اصلاح نهاد وقف» به‌عنوان حوزه تمحض «پیش‌نیاز» بستر فقهی حقوقی لازم را برای خرده‌نظام اقتصادی بخش سوم فراهم کند؛ ثانیاً بررسی علمی «اقتصاد بخش سوم و زیرمجموعه آن، یعنی اقتصاد دهش» به‌عنوان حوزه تمحض «هم‌نیاز» بصیرت اقتصادی ضروری برای ورود به تحقیق را ارائه نماید و در نهایت، علم «مالیه اسلامی» به‌عنوان حوزه تمحض «پس‌نیاز» امکان کارآمدسازی اقتصاد وقف را در زمینه ابزارسازی مهیّا سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Economics of Waqf Institution

چکیده [English]

Despite the importance of the waqf institution in Islamic economics and despite its brilliant history in the ancient Islamic civilization, today this institution faces challenges in terms of efficiency, organization and school. To solve these challenges, the officials of this institution seek to "design a comprehensive system of waqf economic transformation"; However, the subject of "the economics of the waqf institution" and its components and dimensions are not scientifically and academically available even to the staff of this institution to solve problems in a scientific way and to solve its problems. The economy of the waqf institution is one of the subdivisions of the economy of the third sector, which today in some developed countries has a share of up to about 10% of GDP. Unfortunately, the share of the third sector in Iran's economy is small, and the study of the "economy of the waqf institution" can to some extent draw the attention of the people and the government of the Islamic Republic of Iran to the expansion and deepening of this sector. Of course, explaining the "economics of the waqf institution" requires the explanation of the three scientific fields of "waqf jurisprudence", "economics of the third part and its subdivision, namely, the economy of Dahesh" and "Islamic finance". To provide the necessary legal jurisprudential framework for the economic micro-system of the third sector; Second, the scientific study of the "economics of the third sector and its subdivision, that is, the economics of tenure" as a field of "all needs" to provide the economic insight necessary to enter the research; Finally, the science of "Islamic finance" as a field of refinement of "post-need" provides the possibility of efficiency of the waqf economy in the field of instrumentation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • waqf Institution
  • waqf Economics
  • Third Section Economics
  • Giving Economics
  • Islamic Finance
  1. ایمان، محمدتقی؛ مبانی پارادایمی روش‌های کمی و کیفی تحقیق در علوم انسانی؛ چ2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390.
  2. جهانیان، ناصر؛ فقه وقف و چالش‌های آن؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1399.
  3. روزبهان، محمود؛ مبانی علم اقتصاد؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1379.
  4. روشه، گى؛ جامعه‏شناسى تالکوت پارسونز؛ ترجمه عبدالحسین نیک گهر؛ تهران: مؤسسه فرهنگى انتشاراتى تبیان، 1376.
  5. ریاحی سامانی، نادر؛ بهره‌وری در قلمرو وقف و امور خیریه؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات وابسته به اوقاف و امور خیریه، 1391.
  6. سازمان اوقاف و امور خیریه و بانک توسعه اسلامی؛ مجموعه مقالات (ارائه‌شده در همایش بین‌المللی وقف و تمدن اسلامی)؛ مجموعه سه جلدی، تهران: انتشارات اسوه، 1387.
  7. سعید صبری، عکرمة؛ الوقف‌الاسلامی بین النظریة و التطبیق؛ الاردن: دارالنفائس للنشر و التوزیع، 2001م.
  8. طغیانی، مهدی و مرتضی درخشان؛ اقتصاد وقف و خیریه؛ تهران: دانشگاه امام صادق7، 1395.
  9. عبادی، صادق؛ ساختار وقف در جهان اسلام؛ ‌‌ترجمه و نگارش صادق عبادی؛ زیر نظر محمدعلی خسروی؛ تهران: اسوه، 1386.
  10. قحف، منذر؛ الوقف‌الاسلامی: تطوره، ادارته، تنمیته؛ دمشق: دارالفکر، 2000م.
  11. کالدول، بروس؛ «روش‌شناسی اقتصاد: مبانی منطقی، پایه‌ها و دورنماها»؛ ترجمه یدالله دادگر و سید محمدموسی مطلبی؛ نامه مفید، ش18، 1378.
  12. کلارک، باری؛ اقتصاد سیاسی تطبیقی؛ ترجمه عباس حاتمی؛ تهران: کویر، 1389.
  13. نظرپور، محمدنقی و میثم حقیقی؛ ارتباط متقابل بانکداری اسلامی و بازار سرمایه؛ قم: انتشارات زمزم هدایت، 1392.
    1. Andreoni, James, Charitable Giving; New Palgrave Dictionary of Economics; 2nd Edition, 2007.
    2. Corry, Olaf ; Defining and theorizing the third sector; In Taylor, Rupert ed. Third Sector Research, London: Springer, 2010.
    3. Evers, Adalbert & Jean-Louis Laville; The Third Sector in Europe; edited by Adalbert Evers, Jean-Louis Laville, Cheltenham, UK, Edward Elgar Publishing Limited, 2004.
    4. Holesovsky, Vaclave; Economic system analysis and comparison; Mc Graw Hill Inc., 1977.
    5. Salamon, Lester M.; The State of Nonprofit America; Second Edition, Brookings Institution Press, 2012.
    6. Salamon. Lester M. and Anheier, Helmut K.; Defining the nonprofit sector: a cross-national analysis; Published by Manchester University Press, 1997.
    7. World Giving Index 2014; “A global view of giving trends”; Charities Aid Foundation, 2014.