بررسی انتقادی روش اقتصاد متعارف در سایه مبانی معرفت‌شناختی حکمای اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مؤسسه عالی فقه و علوم اسلامی

چکیده

روش‌های کاربردی علم اقتصاد تحت تأثیر روش بنیادین آن شکل می‌گیرد. مبادی معرفت‌شناختی به عنوان جزئی از روش بنیادین، در روش کاربردی این علم تأثیر دارد. علم اقتصاد متعارف در حال حاضر از روش فرضیه‌ای قیاسی به عنوان روش اصلی خود استفاده می‌کند و دیگر روش‌ها به عنوان مکمل این روش به کار می‌رود. فرضیه‌ها نیز به شکل عمده از میراث نظری علم اقتصاد به دست می‌آید و یافته‌های رشته‌های دیگر و مشاهدات تجربی به عنوان نقش ترمیمی برای اصلاح نظریات اصلی به کار می‌رود. بررسی انتقادی روش‌های مذکور بر اساس مبانی معرفت‌شناختی گویای این است که روش اصل ‌موضوعی دارای آسیب استفاده از مقدمات غیریقینی در علم اقتصاد است. روش فرضیه‌ای قیاسی در مقدمات استدلال از مقدمات احتمالی استفاده می‌کند و در صورت، منحصر به رفع تالی به وسیله آزمون تجربی است. روش استقرایی نیازمند توجه به محدودیت‌های تعمیم است و روش‌های تفسیری تنها بر اساس مبانی و محدودیت‌هایشان قابل استفاده است. روش انتقادی نیز دارای آسیب اتکا به عقل عرفی است؛ در مقابل، حکمای اسلامی برای رفع این آسیب‌ها، از مقدمات یقینی نیز بهره می‌برند و از رفع تالی و وضع مقدم در روش قیاس استثنایی استفاده می‌کنند. روش استقرایی در این نگاه می‌تواند دارای سه شکل (تام، ناقص و دارای نتایج عملی) در علم اقتصاد اسلامی باشد و خروج از آن، سبب اشکال روش‌شناسی می‌گردد. روش تفسیری تنها در موضوعات تفسیرمحور مانند کنش اقتصادی انسان و شناخت موانع سیاستی به کار می‌آید و روش انتقادی بر اساس عقل متافیزیکی و قدسی می‌تواند نقش قابل‌ توجهی در بعد تجویزی و سیاستی علم اقتصاد اسلامی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critical Methodology of Economics in the Shadow of the Epistemological Foundations of Islamic Wisdom

نویسنده [English]

  • mohammad ali farahani fard
Mfos
چکیده [English]

Practical methods of economics are shaped by its fundamental method. Epistemological foundations as part of the fundamental method, play a significant role in the applied method of economics. Mainstream economics is currently using the deductive hypothesis method as its main method and other methods are used as complement. Hypotheses are also derived largely from the theoretical legacy of economics. The findings of other disciplines and empirical observations are used as a refinement to basic theories. A critical study of these methods based on epistemological foundations suggests that the axiomatic method has the disadvantage of using uncertain premise in economics. The method of deductive hypotheses uses only probabilistic premise, and in that case, is limited to eliminating the sequence clause by experimental test. Islamic scholars use certain premises to eliminate these harms and use the disconfirming of sequence clause and confirming if clause in the method of exceptional deduction. Inductive method in this view can have three forms (incomplete induction, complete and with practical results) in Islamic economics and leaving it causes methodological problems. The interpretive method could be used in the study of human economic action and the recognition of political obstacles, and the critical method can play a significant role in the prescriptive and policy dimension of Islamic economics

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical Methodology
  • Mainstream Economics
  • Islamic Economics
  • Epistemology
  • Islamic Wisdom

مراجع

  1. آذر، عادل و علی رجب‌زاده؛ «طراحی مدل پیش‌بینی ترکیبی در صنعت نفت»؛ پژوهش‌نامه بازرگانی، ش34، 1384.
  2. استراس، آنسلم و جولیت ام کوربین؛ اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه‌ها و شیوه‌ها؛ ترجمه بیوک محمدی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1390.
  3. ــــــــ؛ مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه‌ زمینه‌ای؛ ترجمه ابراهیم افشار؛ تهران: نشر نی (ترجمه ویرایش دوم کتاب اصلی)، 1390.
  4. اعرابی، سیدمحمد و محمدعلی حمیدرفیعی؛ «درآمدی بر پژوهش کیفی: نگرش‌های فلسفی، روش‌ها و شیوه‌های گردآوری اطلاعات»؛ فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات مدیریت، ش21و22، 1378.
  5. بلاگ، مارک؛ روش‌شناسی علم اقتصاد: اقتصاددانان چگونه تبیین می‌کنند؟؛ تهران: نشر نی، 1380.
  6. پارسانیا، حمید؛ «روش‌شناسی، فلسفه سیاسی و علم سیاست»؛ فصلنامه علوم سیاسی، ش22، 1382.
  7. ــــــــ؛ روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی؛ قم: کتاب فردا، 1390.
  8. ــــــــ؛ جهان‌های اجتماعی؛ قم: کتاب فردا، 1391.
  9. ــــــــ؛ «نظریه و فرهنگ: روش‌شناسی بنیادین تکوین نظریه‌های علمی»؛ راهبرد فرهنگ، ش23، 1392.
  10. تفضلی، فریدون؛ تاریخ عقاید اقتصادی؛ تهران: نشر نی، 1398.
  11. توکلی، محمدجواد؛ «پژوهشی در تعیین حدود و مرزهای مبانی معرفت‌شناختی اقتصاد اسلامی»؛ معرفت اقتصاد اسلامی، ش15، 1395.
  12. ــــــــ؛ مبانی فلسفی و روش‌شناسی اقتصاد؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1398.
  13. دادگر، یدالله؛ «روش‌شناسی و معرفت‌شناسی اقتصاد اسلامی»؛ فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق7، ش11، 1379.
  14. دادگر، یدالله؛ تاریخ تحولات اندیشه اقتصادی؛ قم: دانشگاه مفید، 1389.
  15. داو، شیلا سی؛ کنکاشی در روش‌شناسی اقتصاد؛ ترجمه محمود متوسلی و علی رستمیان؛ تهران: جهاد دانشگاهی واحد تهران، 1388.
  16. درخشان، مسعود؛ «درس‌گفتار تاریخ عقاید اقتصادی»؛ دانشگاه علامه طباطبایی، منتشرشده توسط مدرسه اقتصاد، 1394.
  17. دیناردو، جان و جک جانستون؛ روش‌های اقتصادسنجی؛ ترجمه علی‌اکبر خسروی‌نژاد و فریدون اهرابی؛ تهران: نورعلم، 1388.
  18. رحمان‌زاده، مهدی؛ «تحقیق کیفی، فرهنگ علوم انسانی و اسلامی»، قم: پژوهشکده باقرالعلوم، سایت پژوهه، 1393.
  19. رئیس دانا، فریبرز؛ رویکرد و روش در اقتصاد؛ تهران: آگاه، 1383.
  20. زریباف، سیدمهدی؛ «علم اقتصاد نوین از دیدگاه مکاتب روش‌شناسی»؛ نامه علوم انسانی، ش1، 1379.
  21. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم؛ اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه؛ تصحیح، ترجمه و شرح عبدالمحسن مشکوۀالدینی؛ تهران: آگاه، 1362.
  22. صدر، سیدمحمدباقر؛ اقتصادنا؛ خراسان: دفتر تبلیغات اسلامی، 1417ق.
  23. طالعی اردکانی، محمد؛ «پیش‌فرض‌های علم از دیدگاه پوزیتیویسم و ملاصدرا: بررسی مقایسه‌ای»؛ مجله معرفت، ش175، 1391.
  24. ــــــــ؛ «روش‌شناسی بنیادین و روش‌شناسی کاربردی در علوم اجتماعی»؛ مجله معرفت، ش2، 1392.
  25. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ مقدمه و پاورقی شهید مطهری؛ تهران: صدرا، 1385.
  26. ــــــــ؛ برهان؛ ترجمه و تحقیق مهدی قوام ‌صفری؛ قم: بوستان کتاب، 1387.
  27. عزتی، مرتضی؛ «تحلیل امکان استفاده از مصادیق عینی و تجربی برای پژوهش در زمینه نظام اقتصادی اسلام»؛ مجله پژوهش‌های اقتصادی ایران، ش18، 1383.
  28. علیدوستی، سیروس؛ «روش دلفی: مبانی، مراحل و نمونه‌هایی از کاربرد»؛ فصلنامه علمی ترویجی مدیریت و توسعه، ش31، 1385.
  29. عیسوی، محمود؛ «معرفت‌شناسی، عقلانیت و اقتصاد»؛ فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق7، ش11، 1379.
  30. غنی‌نژاد اهری، موسی؛ مقدمه‌ای بر معرفت‌شناسی علم اقتصاد؛ تهران: مؤسسه عالی پژوهش در برنامه‌ریزی و توسعه، 1376.
  31. گال، مردیت و دیگران؛ روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان‌شناسی؛ تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1382.
  32. متوسلی، محمود و علی رستمیان؛ ریطوریقای علم اقتصاد در نگاه مک‌لاسکی: آنارشیسم روش‌شناختی یا پلورالیسم روش‌شناختی؛ تحقیقات اقتصادی، ش3، 1388.
  33. محمدپور، احمد، علیزاده، محمد و مهدی رضایی؛ «مقدمه‌ای بر بنیان‌های فلسفی و روش‌شناختی رئالیسم انتقادی»؛ دوفصلنامه اسلام و علوم اجتماعی، ش5، 1390.
  34. مک‌لاپ، فریتز؛ «چرا اقتصاددانان توافق ندارند؟؛ ترجمه یدالله دادگر؛ مجله روش‌شناسی علوم انسانی، ش13، 1376.
  35. میرمعزی، سیدحسین؛ «نقد و بررسی دیدگاه شهید صدر درباره هویت اقتصاد اسلامی»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش22، 1385.
  36. مؤمنی، فرشاد؛ مرزهای دانش توسعه؛ تهران: نشر نهادگرا، 1399.
  37. مینی، پیرو؛ فلسفه و اقتصاد؛ ترجمه مرتضی نصرت و حسین راغفر؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.
  38. نظرپور، محمدنقی؛ «آزمون‌های تجربی در اقتصاد و کاربرد آن در اقتصاد اسلامی»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش17، 1384.
  39. نظری‌پور، محمد و مهدی الله‌دادی؛ «ارائه چارچوبی برای تبیین مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی با استفاده از روش فراترکیب و دلفی»؛ دوفصلنامه پژوهش‌های اقتصاد مقاومتی، ش3، 1396.
  40. همایون کاتوزیان، محمدعلی؛ ایدئولوژی و روش در اقتصاد؛ ترجمه محمد قائد؛ تهران: نشر مرکز، 1374.
  41. الیزدی، المولی عبدالله‌بن‌الحسین؛ الحاشیه علی تهذیب المنطق؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1427ق.
  42. Audi, Robert; "Axiomatic method" in The Cambridge dictionary of philosophy; 2nd edition, Cambridge university press, 1995.
  43. Boland, Lawrence A.; Methodology for a new microeconomics: the critical foundations; Canada: Simon Fraser University,
  44. Davis, John B. and Marciano, Alain, Jochen Runde; The Elgar Companion to Economics and Philosophy; USA and UK: Edward Elgar, 2004.
  45. Encyclopedia Britannica; “Keynes, John Neville”; Encyclopedia Britannica Ultimate Reference Suite, Chicago: Encyclopedia Britannica, 2011.
  46. Friedman, Milton; The methodology of positive economics; Chicago: University of Chicago Press, 1953.
  47. Hausman, Daniel M.; Philosophy of economics an ontology; UK: Cambridge, 2008.
  48. Popper, Karl; The logic of scientific discovery; Routledge, London and NewYork: Taylor & Francis e-library, 2002.
  49. Rosenberg, Alex and Yuri Balashov; Philosophy of science: contemporary readings; London and NewYork: Routledge, 2002.
  50. Rosenberg, Alex; philosophy of science: a contemporary introduction; London and NewYork:Routledge, 2005.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار