تکامل روش علمی استاد موسویان از روش فقه‌محور تا روش اسلام‌محور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 دانش آموخته دکترای فلسفه اقتصاد اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

استاد موسویان عمر پژوهشی خود در عرصه اقتصاد اسلامی را که از حدود سال‌ 1373 به صورت جدی آغاز شد، در موضوع ربا، بانکداری و بازارهای مالی اسلامی صرف کرد و در سایر موضوعات اقتصاد اسلامی کمتر پژوهش کرده و قلم زده است. روش علمی ایشان در پرداختن به مباحث بانکداری و مالی اسلامی از اولین کتاب‌ها و مقالاتی که در این زمینه نوشته تا آخرین آثاری که از ایشان به جا مانده است، دچار تحولاتی گشته است. در این مقاله به بررسی این تحولات به روش تحلیل متن درباره مقالات و کتاب‌های ایشان پرداخته می‌شود و با مروری بر آثار استاد موسویان نشان داده می‌شود که ایشان در روش مطالعاتی خود در عرصه بانکداری و بازارهای مالی از روش فقه‌محور به سمت روش اسلام‌محور حرکت کرده است. در روش فقه‌محور نیز دو مرحله روش فقهی‌سازی و روش تأسیس فقهی را پشت سر گذاشته و در روش اسلام‌محور نیز می‌توان دو مرحله اسلامی‌سازی و تأسیس بر اساس ثابتات اسلام را در آثار ایشان مشاهده کرد. در نهایت نیز به نقد و بررسی روش ایشان پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evolution of Professor Mousaviyan's scientific method from jurisprudence-based method to Islam-based method

نویسندگان [English]

  • Hosein Mirmoezi 1
  • Hosein Ghafoorzadeh 2
1 a
2
چکیده [English]

Professor Mousaviyan spent his research life in the field of Islamic economics, which began in earnest around 1373 SH, in the subject of usury, banking and Islamic financial markets, and he has done less research and writing in other subjects of Islamic economics. His scientific method in dealing with Islamic banking and finance has undergone changes from the first books and articles he wrote in this field to the latest works left by him. In this article, these developments are examined by analyzing the text of his articles and books, and by reviewing the works of Professor Mousaviyan (may God have mercy on him), it is shown that in his study method in the field of banking and financial markets, he has moved from the jurisprudence-based method to the Islam-oriented method. In the jurisprudence-based method, two stages of jurisprudence-making method and jurisprudential establishment method have been passed, and in the Islam-oriented method, two stages of Islamization and establishment based on Islamic principles can be seen in his works. Finally, his method has been criticized.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Seyed Abbas Mousaviyan
  • Methodology
  • Jurisprudence-based method
  • Islam-based method

مراجع

  1. ترابی، سیدمحمدعلی، یارمحمدی، رضا و سیدعباس موسویان؛ «طراحی صندوق سرمایه‌گذاری خرید دین سازگار با فقه امامیه»؛ تحقیقات مالی اسلامی، س8، ش15، 1397.
  2. خادم‌الحسینی، مجید و سیدعباس موسویان؛ «مهندسی مالی اسناد خزانه اسلامی»؛ اقتصاد اسلامی، س12، ش45، 1391.
  3. شمسی‌نژاد، سیدسعید و سیدعباس موسویان؛ «طراحی بازار بین‌بانکی بر اساس دیدگاه متخصصان فقهی در نظام پولی و مالی ایران»؛ مطالعات اقتصاد اسلامی، س13، ش25، ۱۳۹۹.
  4. عیوضلو، حسین، موسویان، سیدعباس، رضایی صدرآبادی، محسن و جواد نوری؛ «تحلیل فقهی ـ اقتصادی استخراج ارزهای مجازی در نظام اقتصادی اسلام؛ (مطالعه موردی بیت کوین)»؛ معرفت اقتصاد اسلامی، س11، ش21، ۱۳۹۸.
  5. قالیباف اصل، حسن، موسویان، سیدعباس، دقیقی اصلی، علیرضا و حسین حسنقلی‌پور؛ «صکوک وکالت بیمه‌ای برای پوشش ریسک حوادث فاجعه‌آمیز»؛ اقتصاد اسلامی، س11، ش44، 1390.
  6. کریمى، سعید و سیدعباس موسویان؛ «اسناد خزانه اسلامى»؛ مجله معرفت، س24، ش213، ۱۳۹۴.
  7. مهربان‌پور، محمدرضا، موسویان، سیدعباس و محمدرسول حشمتی؛ «میزان کامیابی شبکه بانکی کشور در تحقق اهداف نظام اقتصادی اسلام»؛ اقتصاد اسلامی، س19، ش76، ۱۳۹۸.
  8. موسویان، سیدعباس و بهزاد ورمزیاری؛ «بررسی تأثیر بانکداری بدون ربا بر رشد اقتصادی در ایران»؛ اقتصاد اسلامی، س12، ش48، ۱۳91.
  9. موسویان، سیدعباس و جواد حدادی؛ «تأمین مالی پروژه‌محور به وسیله صکوک استصناع در صنعت نفت»؛ اقتصاد اسلامی، س13، ش50، 1392.
  10. ــــــــ؛ «کاربرد ابزارهای پروژه‌محور اسلامی (صکوک) در تأمین مالی سرمایه‌گذاری‌های بخش نفت و گاز»؛ معرفت اقتصاد اسلامی، س4، ش7، 1391.
  11. موسویان، سیدعباس و حامد تاجمیر ریاحی؛ «روش تحقیق جامع طراحی ابزارهای مالی اسلامی (مختار)»؛ اقتصاد اسلامی، س18، ش69، ۱۳۹۷.
  12. موسویان، سیدعباس و حسن بهاری قراملکی؛ مبانی فقهی بازار پول و سرمایه؛ تهران: دانشگاه امام صادق7، 1391.
  13. ــــــــ؛ «مبانی فقهی بازارهای پول و سرمایه و کاربردهای آن»؛ معرفت اقتصاد اسلامی، س5، ش9، 1392.
  14. موسویان، سیدعباس و حسین تملکی؛ «بررسی قراردادهای سوآپ کالا از دیدگاه فقه امامیه»؛ تحقیقات مالی اسلامی، س2، ش4، 1392.
  15. موسویان، سیدعباس و حسین شیرمردی احمدآباد؛ «مدیریت ریسک‌های اوراق بهادار مضاربه با تأکید بر فقه امامیه»؛ تحقیقات مالی اسلامی، س2، ش3، 1391.
  16. موسویان، سیدعباس و حسین میثمی؛ «نظریه‌ تکاملی بانکداری اسلامی؛ از توجیه بهره بانکی تا نظام‌سازی الگوی ایدئال»؛ فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسلامی، دوره6، ش21، 1396.
  17. ــــــــ؛ «سپرده تعاونی (امتیازی) به عنوان نسل دوم فعالیت‌های قرض‌الحسنه»؛ اقتصاد اسلامی، س18، ش71، ۱۳۹۷.
  18. موسویان، سیدعباس و حمزه مظفری؛ «اوراق مرابحه کالا؛ ابزار مناسب برای بازار بین‌بانکی در بانکداری بدون ربا»؛ تحقیقات مالی اسلامی، س3، ش5، 1392.
  19. موسویان، سیدعباس و داوود نصرآبادی؛ «طراحی اوراق وقف بر مبنای عقد صلح و وقف جهت تأمین مالی طرح‌های عام‌المنفعه»؛ مطالعات اقتصاد اسلامی، س2، ش3، ۱۳۸۸.
  20. موسویان، سیدعباس و رسول خوانساری؛ «اجتهاد چندمرحله‌ای روش پژوهش استنباط مسائل فقه اقتصادی»؛ اقتصاد اسلامی، س16، ش63، ۱۳۹۵.
  21. موسویان، سیدعباس و سعید احمدی؛ «بررسی تطبیقی مدل‌های عملیاتی کارت اعتباری در بانکداری اسلامی»؛ اقتصاد اسلامی، س11، ش43، 1390.
  22. موسویان، سیدعباس و سعید فراهانی‌فرد؛ «اوراق بهادار اجاره (صکوک اجاره)»؛ اقتصاد اسلامی، س6، ش24، ۱۳۸۵.
  23. موسویان، سیدعباس و سیدمحمدمهدی موسوی بیوکی؛ «بررسی امکان استفاده از سوآپ بازده کل جهت مدیریت ریسک اعتباری در بانکداری اسلامی»؛ اقتصاد اسلامی، س10، ش37، ۱۳۸۹.
  24. ــــــــ؛ «مدیریت ریسک اعتباری در بانکداری اسلامی از طریق سوآپ نکول اعتباری»؛ اقتصاد اسلامی، س9، ش33، ۱۳۸۸.
  25. موسویان، سیدعباس و علی نظری؛ «الگوی مطلوب ذخیره قانونی در بانکداری اسلامی»؛ فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسلامی، دوره2، ش2، 1392.
  26. موسویان، سیدعباس و مجتبی کاوند؛ «مدیریت نقدینگی در بانکداری اسلامی»؛ معرفت اقتصادی، س2، ش3، ۱۳۸۹.
  27. موسویان، سیدعباس و محمد امیرعلی؛ «راهکار اعطای تسهیلات بانک مرکزی به بانک‌های تجاری در بانکداری اسلامی»؛ اقتصاد اسلامی، س12، ش46، 1391.
  28. موسویان، سیدعباس و محمد صفری؛ «تحلیل فقهی - اقتصادی اختیار فروش گواهی سپرده سرمایه‌گذاری به عنوان یکی از مشتقات پوشش ریسک نقدینگی در بانکداری اسلامی»؛ جستارهای اقتصادی ایران، س9، ش18، ۱۳۹۱.
  29. ــــــــ؛ «امکان‌سنجی فقهی ضمانت طرح‌های بازنشستگی با مشارکت معین»؛ اقتصاد اسلامی، س18، ش۷۰، ۱۳۹۷.
  30. موسویان، سیدعباس و مهدی الهی؛ «امکان‌سنجی فقهی تشکیل بازار بین‌بانکی در بانکداری اسلامی»؛ اقتصاد اسلامی، س10، ش38، ۱۳۸۹.
  31. موسویان، سیدعباس و میثم فدایی واحد؛ «تأمین مالی اسلامی بر اساس اعتبار در حساب جاری بر مبنای عقد وکالت»؛ راهبرد مدیریت مالی، س1، ش3، 1392.
  32. موسویان، سیدعباس و همکاران؛ «اوراق بهادار (صکوک) بانکی؛ تبدیل تسهیلات بانکی به اوراق بهادار در بانکداری بدون ربا»؛ تحقیقات مالی اسلامی، س1، ش1، ۱۳۹۰.
  33. موسویان، سیدعباس و همکاران؛ «اوراق بهادار (صکوک) مضاربه؛ ابزاری مناسب برای توسعه بخش صادرات ایران»؛ جستارهای اقتصادی، س7، ش13، ۱۳۸۹.
  34. موسویان، سیدعباس و همکاران؛ «اوراق بهادار (صکوک) وکالت؛ ابزاری مناسب برای تأمین مالی صنعت پتروشیمی»؛ اقتصاد اسلامی، س12، ش47، 1391.
  35. موسویان، سیدعباس و همکاران؛ «خرید اعتباری سهام در بانکداری و بازار سرمایه اسلامی»؛ اقتصاد اسلامی، س13، ش49، 1392.
  36. موسویان، سیدعباس و همکاران؛ «امکان‌سنجی فقهی طراحی اسناد خزانه اسلامی در بازارهای مالی اسلامی»؛ اقتصاد اسلامی، س10، ش40، ۱۳۸۹.
  37. موسویان، سیدعباس و همکاران؛ «اوراق بهادار (صکوک) جعاله؛ ابزاری کارآمد برای توسعه صنعت گردشگری»؛ اقتصاد اسلامی، س8، ش32، ۱۳۸۷.
  38. موسویان، سیدعباس و همکاران؛ «بررسی تطبیقی فروش استقراضی سهام (Short Selling) با عقدهای اسلامی»؛ اقتصاد اسلامی، س7، ش۲۷، ۱۳۸۶.
  39. موسویان، سیدعباس و همکاران؛ «تحلیل سهام عادی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در جایگاه مبیع در عقد بیع بر اساس فقه امامیه»؛ تحقیقات مالی اسلامی، س4، ش7، ۱۳۹۳.
  40. موسویان، سیدعباس و همکاران؛ «توافق‌نامه بازخرید (ریپو) در بازار بین‌بانکی اسلامی»؛ اقتصاد اسلامی، س15، ش60، ۱۳۹۴.
  41. موسویان، سیدعباس و همکاران؛ «مبانی فقهی و حقوقی بازار دارایی‌های فکری»؛ بورس اوراق بهادار، س7، ش26، 1393.
  42. موسویان، سیدعباس، فاضلیان، سیدمحسن و مهدی علی حسینی؛ «آسیب‌شناسی تعاونی‌های اعتبار و ارائه الگوی مطلوب»؛ اقتصاد اسلامی، س16، ش61، ۱۳۹۵.
  43. موسویان، سیدعباس، صالح‌آبادی، علی و مجتبی کاوند؛ «امکان‌سنجی فقهی اوراق مشارکت مصون از تورم»؛ تحقیقات مالی اسلامی، س6، ش12، ۱۳۹۶.
  44. موسویان، سیدعباس، غدیر، مهدوی و سیدمحمدجواد میرطاهر؛ «اوراق بیمه اتکایی اسلامی جهت انتقال ریسک در صنعت نفت»؛ تحقیقات مالی اسلامی، س4، ش8، ۱۳۹۴.
  45. موسویان، سیدعباس، ندری، کامران و حسین میسمی؛ «امکان‌سنجی فقهی استفاده از صکوک بیع دین جهت عملیات بازار باز بانک مرکزی؛ دلالت‌هایی جهت تقویت بازار بدهی اسلامی در کشور»؛ مطالعات اقتصاد اسلامی، س8، ش15، ۱۳۹۴.
  46. موسویان، سیدعباس، کاوند، مجتبی، میرزاخانی، رضا و سیدامیرحسین اعتصامی؛ «بررسی فقهی ـ مالی اوراق اجاره مصون از تورم»؛ اقتصاد اسلامی، س15، ش58، ۱۳۹۴.
  47. موسویان، سیدعباس، مهربان‌پور، محمدرضا و محمدرسول حشمتی؛ «آسیب‌شناسی و نقد وضعیت بانکداری ایران از منظر عدالت اقتصادی»؛ مطالعات اقتصاد اسلامی، س12، ش23، ۱۳۹۸.
  48. موسویان، سیدعباس؛ «صکوک مرابحه ابزار مالی مناسب برای بازار پول و سرمایه اسلامی»؛ جستارهای اقتصادی، ش11، ۱۳۸۸.
  49. ــــــــ؛ «احکام ثابت و متغیر بانکداری اسلامی»؛ مجله فقه و اصول، ش1، 1384.
  50. ــــــــ؛ «اصلاح ساختار مؤسسات و ابزارهای مالی بازار پول و سرمایه بر اساس تعالیم اسلام»؛ فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق7، ش25، ۱۳۸۴.
  51. ــــــــ؛ «اعتبار در حساب جارى مشارکتى، در بانکدارى بدون ربا»؛ اقتصاد اسلامی، س3، ش9، ۱۳۸۲.
  52. ــــــــ؛ «اوراق بهادار استصناع؛ مکمل بازار سرمایه ایران»؛ جستارهای اقتصادی، ش8، ۱۳۸۶.
  53. ــــــــ؛ «اوراق سلف، ابزاری برای تأمین مالی پروژه‌های بالادستی صنعت نفت»؛ اقتصاد اسلامی، س10، ش39، ۱۳۸۹.
  54. ــــــــ؛ «بررسی فقهی کارت‌های اعتباری در بانکداری بدون ربا»؛ اقتصاد اسلامی، س5، ش20، ۱۳۸۴.
  55. ــــــــ؛ «بررسی فقهی و حقوقی معاملات شرکت‌های لیزینگ»؛ اقتصاد اسلامی، س6، ش22، ۱۳۸۵.
  56. ــــــــ؛ «حوزه‏هاى فقاهتى و عرصه‏هاى کارشناسى بانکدارى اسلامى»؛ اقتصاد اسلامی، س3،‌ ش12، ۱۳۸۲.
  57. ــــــــ؛ «دین و اقتصاد»؛ اقتصاد اسلامی، س2، ش8، ۱۳۸۱.
  58. ــــــــ؛ «راهکارهای استفاده از اعتبار در حساب جاری در بانکداری اسلامی»؛ نامه مفید، ش60، ۱۳۸۶.
  59. ــــــــ؛ «صکوک مزارعه و مساقات؛ ابزار مالی مناسب برای توسعه بخش کشاورزی ایران»؛ اقتصاد اسلامی، س7، ش26، ۱۳۸۶.
  60. ــــــــ؛ «طراحی کارت‌های اعتباری در بانکداری بدون ربا بر اساس بیع مرابحه»؛ اقتصاد اسلامی، س7، ش28، ۱۳۸۶.
  61. ــــــــ؛ «طراحی مدل عملیاتی بانکداری اسلامی؛ سازگار با الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت»؛ تهران: اولین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، 1389.
  62. ــــــــ؛ «کارت‌های اعتباری در بانکداری بدون ربا»؛ اقتصاد اسلامی، س4، ش13، ۱۳۸3.
  63. ــــــــ؛ ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386.
  64. ــــــــ؛ شاخص‌های ارزیابی بانکداری اسلامی؛ قم: زمزم هدایت وابسته به پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق7، 1393.
  65. ــــــــ؛ کلیات نظام اقتصادی اسلام؛ قم: نصایح، 1380.
  66. موسویان، سیدعباس و حسین شیرمردی احمدآباد؛ «اوراق سلف موازی در تأمین مالی صنعت خودرو»؛ بورس اوراق بهادار، س8، ش30، 1394.
  67. موسویان، سیدعباس و محمد توحیدی؛ «طراحی بازار سرمایه اسلامی در چهارچوب نظام اقتصادی اسلام (ماهیت، عناصر، روش کشف و طراحی)»؛ مجله تحقیقات مالی اسلامی، مقاله در دست انتشار، 1400.
  68. موسویان، سیدعباس، ماهی‌کار، داوود و رضا غلامی جمکرانی؛ «بررسی فقهی گواهی سپرده کالایی به روش اجتهاد چندمرحله‌ای»؛ اقتصاد اسلامی، س20، ش79، ۱۳۹۹.
  69. موسویان، سیدعباس، بت‌شکن، محمدهاشم و فرشته رحیمی الماسی؛ «طراحی و بررسی فقهی اوراق جعاله جهت تأمین مالی طرح‌های زیرساختی حمل‌ونقل جاده‌ای در ایران»؛ تحقیقات مالی اسلامی، س8، ش16، ۱۳۹۸.
  70. میرزاخانی، رضا و سیدعباس موسویان؛ «گواهی ظرفیت؛ ابزاری مناسب برای توسعه صنعت برق»؛ تحقیقات مالی اسلامی، س6، ش11، ۱۳۹۵.
  71. میرزاخانی، رضا، موسویان، سیدعباس و مجتبی کاوند؛ «اوراق اجاره روی دارایی طلبکاران؛ راهکار جدید برای تسویه دیون دولت از طریق بازار سرمایه در ایران»؛ جستارهای اقتصادی ایران، س14، ش28، 1396.
  72. میرمعزی، سیدحسین؛ «ثبات شریعت و مدیریت دگرگونی‌های اجتماعى ـ اقتصادى»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، س2، ش8، 1381.
  73. میسمی، حسین، موسویان، سیدعباس و کامران ندری؛ «طراحی مدل‌های عملیاتی صکوک اجاره جهت انجام عملیات بازار باز»؛ اقتصاد اسلامی، س13، ش51، ۱۳۹۲.
  74. نظرپور، محمدنقی و سیدعباس موسویان؛ بانکداری بدون ربا: از نظریه تا تجربه؛ تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، قم: دانشگاه مفید، 1393.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار