ارزیابی و تحلیل الگوی اقتصادی خانواده‌ها با رویکرد اسلامی (نتایج یک پیمایش در سطح شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای سیاستگذاری عمومی، دانشکده اقتصاد، مدیریت و مهندسی پیشرفت دانشگاه علم و صنعت ایران

2 استاد دانشکده مهندسی پیشرفت دانشگاه علم و صنعت ایران

3 دانشکده مهندسی پیشرفت دانشگاه علم و صنعت ایران

4 دانشکده مهندسی صنایع دانشگاه علم و صنعت ایران

چکیده

شناخت ویژگی‌های اجتماعی ـ اقتصادی و نحوه تصمیم‌گیری و رفتار خانواده‌های مختلـف، از ابزارهای مهم برای ارزیابی سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی و اجتماعی هر کشور به شمار می‌رود. تاکنون ارزیابی اقتصاد خانواده و طبقه‌بندی خانواده‌ها بر مبنای معیارهای بهزیستی خانواده در غرب انجام شده و هیچ‌گاه از منظر اقتصاد اسلامی و شاخص‌های بومی به آن نگریسته نشده است. محقق در این پژوهش بر مبنای الگوی اقتصاد خانواده ذومراتب و مقیاس طراحی‌شده برای آن، اقدام به انجام پیمایش و توصیف و تبیین الگوی اقتصادی خانواده‌ها نموده است. مزیت مهم این مقیاس، نسبت به سنجه‌ها و معیارهای متعارف، جامعیت نگرش به خانواده با محوریت مفهوم «رشد» در مقابل مفهوم سود و منفعت مادی است. 387 خانواده تهرانی از طریق نمونه‌گیری خوشه‌ای تصادفی برای شرکت در پیمایش انتخاب شده‌اند. در تحلیل نتایج، از شیوه‌های آمار استنباطی مانند تحلیل مقایسه‌ای و تحلیل رگرسیون خطی استفاده شده است؛ همچنین با استفاده از روش خوشه‌بندی فازی، خانواده‌ها بر حسب مؤلفه‌های رشد و افول، در خوشه‌های مختلف تقسیم شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد مطلق درآمد و دارایی، پیش‌بین خوبی برای مراتب خانواده و تغییرات آن نیست و در مقابل احساس کفایت و رضایت اقتصادی به عنوان مؤلفه‌ ذهنی و شناختی قادر به تبیین درصد بیشتری از تغییرات و تنوع خانواده‌هاست؛ همچنین خانواده‌ها از لحاظ معیارهای رشد (تعاون، احسان و تعالی) وضعیت نسبتاً خوبی دارند؛ اما توأماً درصد قابل توجهی از آنها میانگین طبیعی‌بودن و استخدامگری متوسط و بالایی را تجربه می‌کنند؛ بدین ترتیب می‌توان گفت زوج‌های تهرانی در عین توجه به مؤلفه‌های تعالی، مادی‌گرایی و خودخواهی را به کانون خانواده راه داده‌اند. در پایان، بر مبنای نتایج تحقیق، توصیه‌های سیاستی ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation and analysis of economic model of families with an Islamic approach (results of a survey in Tehran)

نویسندگان [English]

  • Seyyede Ashraf Mousavi Loghman 1
  • Ata allah Rafiei 2
  • Alireza Moini 3
  • Mir Saman Pishvaee 4
1 Iran University of Science & technology
2 Iran university of Scince & technology
3 Iran university of science & technology
4 Iran university of seicnce & technology
چکیده [English]

Recognition of socio-economic characteristics and decision-making and behavior of different families is one of the important tools for evaluating the social policies. So far, family economics have been evaluated based on family welfare criteria in the West and have never been viewed from the perspective of Islamic economic indicators. In this study, based on the gradational family model and the scale designed for it, the researcher has conducted a survey on 387 households in Tehran. In analyzing the results, use was made of not only the descriptive statistics, but also of such inferential statistical methods as the linear regression analysis. Use was also made of the fuzzy C-means clustering method to divide families into different clusters based on the advancement and decline components. Results have shown that the absolute income and assets are not good predictors of the family status and its variations; in contrast, the feeling of economic adequacy and satisfaction can, as a mental and cognitive component, explain a higher percentage of families’ changes and diversities. Although families are relatively well-off in terms of the growth criteria (cooperation, kindness, and transcendence), a high percentage of them experience average naturalness and moderate to high exploitation. Hence, it can be concluded that, while paying attention to transcendent values, families in Tehran have serious weaknesses in some components.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Family Economics
  • Survey
  • Fuzzy Clustering
  • Gradational Family
  • Gradational Rationality
  1. بستان، حسین؛ جامعه‌شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1398.
  2. ــــــــ؛ خانواده در اسلام؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390.
  3. بهشتی، احمد؛ خانواده در قرآن؛ قم: بوستان کتاب، 1377.
  4. بیات، روح‌الله؛ «رویکردهای مبتنی بر اخلاق و حقوق اجتماعی در نظام‌های اقتصادی سرمایه‌داری و اسلام»؛ فصلنامه علمی ـ ترویجی اقتصاد و بانکداری اسلامی، ش10، 1394.
  5. پژویان، جمشید و علی‌اکبر خسروی‌نژاد؛ «روشی برای طبقه‌بندی خانوارهای شهری ایران بر اساس مؤلفه‌های اقتصادی ـ اجتماعی خانوار»؛ پژوهشنامه اقتصادی، س4، ش15، 1383.
  6. حکمت‌نیا، محمود؛ فلسفه حقوق خانواده؛ ج2، تهران: شورای فرهنگی اجتماعی زنان، 1388.
  7. حرعاملی، محمدبن‌حسن؛ وسائل‌ الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه؛ تهران: نشر کتابچی، 1386.
  8. رفیعی‌آتانی، عطاء‌الله؛ واقعیت و روش تبیین کنش انسانی در چارچوب فلسفه اسلامی نظریه‌ای بنیادین در علوم انسانی؛ تهران: آفتاب توسعه (ناشر تخصصی مرکز علوم انسانی اسلامی صدرا)، 1396.
  9. رضایی ‌قهرودی، زهرا، مصطفوی، ندا و سمانه افتخاری؛ «الگوی مصرف در چرخة زندگی خانوارهای شهری»؛ فصلنامة علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی، س13، ش49، 1392.
  10. زیبایی‌نژاد، محمدرضا؛ اشتغال زنان، عوامل، پیامدها و رویکردها (با نگاه مدیریت اجتماعی)؛ قم: مرکز تحقیقات زن و خانواده، 1388.
  11. ــــــــ؛ جایگاه خانواده و جنسیت در نظام تربیت رسمی؛ قم: هاجر (دفتر مطالعات و تحقیقات زنان)، 1391الف.
  12. ــــــــ؛ مجموعه مقالات و گفتگوها؛ قم: نشر هاجر، 1391ب.
  13. طباطبائی، سیدمحمدحسین؛ المیزان؛ ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1380.
  14. عزیزی‌ مهر، خیام؛ جستارهایی در ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1396.
  15. علم‌الهدی، جمیله؛ نظریه اسلامی تعلیم و تربیت؛ چ2، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق7، 1389.
  16. علی‌احمدی، علیرضا؛ روش تحقیق و راهنمای پایان‌نامه‌ نویسی؛ تهران: انتشارات تولید دانش، 1389.
  17. کرامر، دانکن و دنیس هاویت؛ مقدمه‌ای بر کاربرد SPSS در روان‌شناسی و دیگر علوم رفتاری؛ ترجمه جعفر نجفی‌زند و دیگران؛ تهران: نشر سخن، 1389.
  18. مرادی، محمدعلی؛ «مبانی فکری انسان اقتصادی در کتاب‌های اقتصاد خرد دانشگاهی و جایگاه آن بر اساس ارزش‌های اسلامی»؛ پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، ش35، 1393.
  19. محمدی ری‌شهری، محمد؛ تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث؛ ترجمه حمیدرضا شیخی و عباس پسندیده؛ قم: مؤسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث، 1389.
  20. مطهری، مرتضی؛ نظام حقوق زن در اسلام؛ تهران: انتشارات صدرا، 1396.
  21. مطهری، مرتضی؛ تعلیم و تربیت در اسلام؛ تهران: انتشارات صدرا، 1375.
  22. ملکی، امیر، ربیعی، علی، شکربیگی، عالیه و قادر بالاخانی؛ «بررسی فردی‌شدن خانواده در ایران با تأکید بر روند تغییرات ساختاری و کارکردی خانواده‌ ایرانی از سال 1335 تا سال 1393»؛ مطالعات راهبردی زنان، س18، ش69، 1394.
  23. میرزائیان، بتول و همکاران؛ «تحلیل اثربخشی مؤلفه‌های اقتصادی در رفاه خانوارهای روستایی؛ مورد: بخش مرکزی شهرستان اسلام‌آباد غرب»؛ فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، س7، ش1، 1397.
  24. موسوی لقمان، سیده‌اشرف؛ «طراحی الگوی اقتصاد خانواده با تأکید بر نقش دولت در چارچوب اقتصاد اسلامی»؛ رساله دکتری، دانشکده اقتصاد، مدیریت و مهندسی پیشرفت، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران، 1399.
  25. موسوی لقمان، سیده اشرف، معینی، علیرضا و عطاء‌الله رفیعی‌آتانی؛ «تحلیل مضمون سیاست‌های اقتصاد خانواده در ایران»؛ مطالعات راهبردی زنان، س21، ش83، 1398.
  26. Becker, Gary. S; A treatise on family; Cambridge: Harvard university press, 1993.
  27. Bezdek, James C.; Pattern Recognition with Fuzzy Objective Function Algorithms; New York: Springer US, 1991.
  28. Browning, Martin., Chiappori, Pierre-Andr & yoram Weiss; Economics of the Family; America: Cambridge University Press, 2014.
  29. Cohen, Lloyd R. and Joshua D. Wright; Research Handbook on the Economics of Family Law; USA: Edward Elgar, 2013.
  30. Degner, Jeffer; “Family Formation, Fertility, and Failure: A Literature Review on Price Increases and Their Impact on the Family Institution”; Quarterly Journal of Austrian Economics, 22, No.2, 2019.
  31. Jarque, Carlos. M.; “An application of LDV models to household expenditure analysis in Mexico”; Journal of Econometrics,36, No.1-2, 1987.
  32. Jensen, Helen H. & Justo Manrique; “Demand for food commodities by income groups in Indonesia”; Applied Economics, Vol.30, No.4, 1988.
  33. Laszloffy, Tracey A.; “Rethinking Family Development Theory: Teaching With the Systemic Family Development (SFD) Model”; Family Relations, Vol.51, No.3, 2002.
  34. Mammen, Sheila., Dolan, Elizabeth & Sharon B. Seiling; “Explaining the Poverty Dynamics of Rural Families Using an Economic Well-Being Continuum”; Journal of Family and Economic Issues,36, No.3, 2014.
  35. Hathaway, Richard J. & James C. Bezdek; “Fuzzy c-means clustering of incomplete data”; IEEE Transactions on Systems, Man, and Cybernetics, 31, No.5, 2001.
  36. Pollard, Elizabeth., & D. Patrice; “Child Well being: A systematic review of literature”; Social Indicators Research, 61, No.1, 2003.
  37. Ross, Timothy J.; Fuzzy logic with engineering application; New York: willey, 1995.
  38. Wiley, Angela R. and Aaron Ebata; “Reaching American Families: Making Diversity Real in Family Life Education”; Family Relations, Vol.53, No.3, 2004.
  39. Xiao, Jing Jian; Family Economic Well-Being; In hanbook of marriage and family; New York: Springer US, 2013.
  40. Xie, Xuanli. Lisa., & Gerado Beni; “A validity measure for fuzzy clustering”; IEEE Transactions on Pattern Analysis and Machine Intelligence, Vol.13, No.8, 1991.