الگوی نظام مبادله در اقتصاد اسلامی (با پافشاری بر تقارن اطلاعات)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه اصفهان

چکیده

قراردادها، معاملات و دادوستدها، بخش ضروری و اجتناب‌ناپذیر زندگی اجتماعی بشر می‌باشد؛ اگرچه از دیرباز جوامع بشری در جهت برقراری امنیت، صلح اجتماعی، نظم عمومی و نیز تأمین و حفظ منافع افراد به سوی قانونمندشدن گام برداشته است؛ ولی ازآنجاکه نیازها و خواسته­های انسانی به‌طور طبیعی مشابه یکدیگرند، همواره نزاع بر سر کسب منافع افزون­تر و تأمین رفاه بیشتر وجود دارد؛ دین اسلام نیز به این موضوع توجه کافی داشته است.
 در مقاله پیش رو با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی اثر احکام فقهی بازرگانی از قبیل منع احتکار، منع نجش، منع غرر، منع تبانی جهت گران­فروشی و ... بر رفع عدم تقارن اطلاعات و سوءاستفاده‌های مربوط، پرداخته و بر اساس آن  الگویی از نظام مبادله در اسلام ارائه می­شود.
 مطالعه­ منابع اسلامی اعم از کتاب، سنت، عقل و اجماع نشان می­دهد که در جامعه­ اسلامی که مقررات و ضوابط واقعی اسلام حاکم باشد و فرهنگ و رفتار مردم بر اساس آنها شکل گیرد، جامعه دارای فضای شفاف خواهد بود و همه­ افراد جامعه به‌طور متقارن به اطلاعات دسترسی خواهند داشت؛ کسی در پی کتمان اطلاعات و استفاده از آن به نفع خود نمی­باشد و دروغ، نیرنگ، پنهان‌کاری و پیمان‌شکنی در چنین جامعه­ای جایگاهی ندارد و در مقابل، صداقت، شفافیت و وفاداری در قراردادها مورد اهتمام بوده و قواعد فقهی نیز درستی این امر را تأیید می‌کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Pattern of Exchange System in Islamic Economics (with Emphasis on Information Symmetry)

چکیده [English]

Contracts, exchanges and trade-offs are the necessary and unavoidable part of social life of human. Although from old times, ‎societies have always tried to go legalized to reach security, social peace, public discipline and preparing and maintaining people’s benefits, but as human needs and wants are naturally alike, there have always been struggle to gain more profits and welfare. Islam also has paid attention to this subject. This paper through a descriptive-analytical methodology, studies the effect of jurisprudential (fiqhi) effects of business like banning the hoarding (ihtikar), banning the najsh, banning the deceit (gharar), banning the collusion for overcharging and … on removing the information asymmetry and related misuses and based on this study, presents a pattern of exchange system from the viewpoint of Islam.
Studying Islamic resources including Quran, tradition (sunnat), reason (aql) and consensus (ijma), shows that in a society that rules and real criteria of Islam dominates and the culture and behavior of its’ people is based on Islam rules, the society will have a clear space and all the people will have an equal access to information. No one will go toward hiding the information and misusing it on behalf of himself/herself. Lying, deception, breach of promise will have no place in such a society and in opposition, the truth, transparency and loyalty to contracts will substitute; jurisprudential (fiqhi) rules also confirm this subject.

کلیدواژه‌ها [English]

  • asymmetric information
  • Adverse Selection
  • Moral Hazard
  • market efficiency
  • Transparency
  • exchange system
  1. ابن‌بابویه (شیخ صدوق)، محمدبن‌على، من لا یحضره الفقیه، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.
  2. اسکینی، ربیعا و مهرداد مهربخش؛ «بررسی فقهی ـ حقوقی شرکت­های هرمی»؛ فصلنامه حقوق،ش25، 1391.
  3. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ مبانی اقتصاد اسلامی؛ چ6، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، 1393.
  4. تولایی، روح­الله، سیدعباس صالح‌نژاد و مریم حمیدزاده؛ «مبانی و اصول مشتری‌مداری در اسلام»؛ دو ماهنامه توسعه انسانی پلیس؛ش4، 1387.
  5. خانی، عبدالله و زیبا قجاوند؛ «مروری بر ادبیات اطلاعات نامتقارن و معیارهای اندازه­گیری آن»، حسابداری و مدیریت مالی، ش8، 1390.
  6. خلیلی عراقی، سیدمنصور، الهام نوبهار و آمنه قائمی دیزجی؛ «کاربردی از نظریه بازی­ها در اقتصاد اسلامی»؛ پژوهشهای اقتصادی، س13، ش3، 1392.
  7. حر عاملی، محمدبن‌حسن؛ وسائل­الشیعه؛ تهران: المکتبه الاسلامیه، ج12 و 17، 1403ق.
  8. حسینی مراغی، میرعبدالفتاح؛ العناوین؛ج2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1418ق.
  9. دادگر، یدالله؛ «اخلاق بازرگانی (و کسب‌وکار) از منظر اقتصاد و اقتصاد اسلامی»؛ پژوهشنامه بازرگانی، س10، ش 38، 1385.
  10. رضایی، مجید؛ «آثار برخی قواعد فقهی بر بازار کار»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی،ش18، 1384.
  11. رنانی، محسن؛ بازار یا نابازار؟ بررسی موانع نهادی کارآیی نظام اقتصادی بازار در اقتصاد ایران؛ تهران: سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور، 1376.
  12. سامتی، مرتضی، همایون رنجبر و منیره همت­زاده؛ «بررسی مقایسه­ای تأثیر توسعه مالی بر رشد اقتصادی تحت اطلاعات نامتقارن (مورد مطالعه کشورهای منتخب توسعه‌یافته و در حال توسعه)»؛ پژوهش­های رشد و توسعه اقتصادی، س3، ش9، 1391.
  13. شاکری، عباس؛ اقتصاد خرد2(نظریه­ها و کاربردها)؛ تهران: نشر نی، 1385.
  14. صادقی سقدل، حسین و حمید آسایش؛ «عدم تقارن و فقدان اطلاعات در بازار کالا و لزوم آموزش مبانی اقتصاد اسلامی»؛ فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسلامی، س8، ش11، 1394.
  15. صادقی سقدل، حسین و یاور خانزاده؛ «اطلاعات نامتقارن و جایگاه آن در اقتصاد اسلامی»؛ دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی؛ س8، ش16، 1395.
  16. صوفی، مسلم، مسلم بازیار و آرش رشیدیان؛ «انواع مخاطرات اخلاقی و پیامدهای آن بر بازار بیمه و نظام سلامت»؛ بیمارستان، شماره 47، 1391.
  17. صدر، سیدکاظم؛ اقتصاد صدر اسلام؛ چ2، تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1387.
  18. ــــــــ؛ «انتخاب کارآمد ابزارهای مالی اسلامی و اطلاعات نامتقارن»؛ نامه مفید، ش48، 1384.
  19. صفایی، سیدحسین؛ قواعد عمومی قراردادها (حقوق مدنی)؛ ج2، چ25، تهران: نشر میزان، 1395.
  20. طریحی، شیخ‌فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ ج6، تهران: المکتبة المرتضویه، 1375.
  21. عسگری، محمدمهدی و مصطفی شیخانی؛ «بررسی جایگاه و اثر مسئله عدم تقارن اطلاعات در اداره موقوفات»؛ معرفت اقتصاد اسلامی،س4، ش1، 1391.
  22. علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف؛ تذکره الفقها؛ج14، قم: مؤسسه آل­البیت:؛ 1414ق.
  23. قاسم­زاده، سیدمرتضی؛ حقوق مدنی:مختصر قراردادها و تعهدات؛تهران: نشر دادگستر، 1390.
  24. کاظمی، مصطفی، پرویز داوودی و سیدمحمدکاظم رجایی؛ «صداقت در مقایسه با شفافیت در بازار اسلامی؛ معرفت اقتصادی، ش10، 1391.
  25. کرمی، محمدمهدی و محمد پورمند (نبی‌زاده)؛ مبانی فقهی اقتصاد اسلامی؛ چ8، تهران: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1386.
  26. مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی؛ بحارالأنوار؛ ج20، تهران: المکتبة الاسلامیه، 1403ق.
  27. مک کنا، سی جی؛ اقتصاد عدم اطمینان؛ ترجمه سعید مغاری و عبدالرضا فهیمی؛  تهران: پژوهشکده علوم دفاعی و استراتژیک، 1372.
  28. موسویان، سیدعباس؛ ابزارهای مالی اسلامی(صکوک)؛ چ5، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391.
  29. موسوی بجنوردی، سیدمحمد و محمدرضا شیرازی؛ «ابهام و لزوم رفع آن از مورد معامله»؛ پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، ش13، 1387.
  30. موسوی خمینی، سیدروح­الله؛ تحریرالوسیله؛ ترجمه محمدباقر موسوی همدانی؛ ج3، قم: دارالعلم، 1375.
  31. ــــــــ؛ البیع؛ ج3، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1415ق.
  32. مهدوی، غدیر، اسدالله فرزین­وش و آرش حسین‌زاده مقیمی؛ «تحلیل وجود کژگزینی در بازار بیمه عمر ایران»؛ فصلنامه صنعت بیمه، س25، ش1، 1389.
  33. میرجلیلی، حسین؛ «نقد و بررسی کتاب: اطلاعات نامتقارن در بازارهای مالی؛ مقدمه و کاربردها»؛ فصلنامه بورس اوراق بهادار، ش1، 1387.
  34. میرجلیلی، حسین؛ «اقتصاد اطلاعات نامتقارن»؛ اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش 270، 1388.
  35. نجفی، مهدی؛ «اخلاق و کارایی در بازار سهام از دیدگاه اسلام»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش18، 1384.
  36. نورث، داگلاس؛ نهادها، تغییرات نهادی و عمل‌کرد اقتصادی؛ ترجمه محمدرضا معینی؛ چ1، تهران: سازمان برنامه و بودجه، 1377.

 

37. Coase, Ronald H; "The Nature of the Firm"; Economica N.S., 4:386-405, Reprinted in Oliver E. Williamson, 1937.

  1. Holmstorm, Bengt; "Moral Hazard and Observability"; The Bell Journal Of Economics, vol. 10, No. 1,1979.
    1. Miller James d; Principles of Microeconomics; McGraw-Hill Companies, Incorporated, 2009.
    2. Rasmusen, Eric; Game & Information, on Introduction to Game Theory; New Jersey: John Wiley & sons, 2006.
    3. Stiglitz, Joseph E; "The Contributions Of The Economics Of Information To Twentieth Century Economics"; The Quarterly Journal Of Economics, 2000.

42. Stiglitz, Joseph E; "Information And The Change In The Paradigm in Economics"; The American Economic Review; vol 92, no.3, 2002.

  1. William, R.Scott; "Financial Acconunting Theory"; Publisher Person Education, 6 th Edition, 2011.