بررسی کاربرد قاعده شرط در قراردادهای بانکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی

2 پژوهشگر پژوهشکده پولی و بانکی

چکیده

قاعده شرط پرکاربردترین قاعده فقهی در قراردادهای بانکی است؛ این قاعده بدین معناست که می‌توان در ضمن قراردادهای مختلف، شروطی گنجاند که عمل به آن در صورت برخورداری از شرایط صحت، لازم می‌باشد؛بر اساس این قاعده هر شرطی را نمی‌توان در ضمن قرارداد گنجاند و لازم‌الوفاء دانست، بلکه شرط با دارابودن ضوابطی لازم‌الوفاء می‌گردد.
پرسش اصلی مقاله این است که آیا بانک‌ها به‌طور صحیح از ظرفیت قاعده شرط در بستن قرارداد استفاده نموده‌اند؟ مقاله با روش توصیفی و تحلیل محتوا و با استفاده از منابع فقه امامیه، فرضیه زیر را بررسی می‌نماید که «شروط ضمن قرارداد در برخی از قراردادهای بانکی از لحاظ انطباق با ضوابط این قاعده، اشکال دارد» که در صورت اثبات این فرضیه، ضروری است که بانک‌ها از طریق بازبینی قراردادها به رفع این اشکالات بپردازند.
 نتایج پژوهش گویای آن است که شروطی مانند وجه ‌التزام، وکالت بلاعزل، جبران ضرر مضاربه دارای اشکال شرعی است؛ افزون بر این شروطی مانند تعیین هزینه‌های بیمه، خسارت‌های احتمالی، اسقاط خیار غبن به صورت تحمیلی و یک‌طرفه در جهت تضمین منافع بانک مقرر شده‌اند که تجمیع آن، قرارداد را از حالت منصفانه خارج نموده و متقاضی تسهیلات را در شرایط اضطرار قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Implication of Condition (Shartd) Rule in Banking Contrac

نویسندگان [English]

  • fereshteh mollakarimi 1
  • fereshteh mollakarimi 2
1 Faculty Member of mofid univercity
چکیده [English]

Article (shartd) rule is the most used jurisprudential (fiqhi) rule in banking contracts. This rule means that some articles (al-shoroutd) can be included in contract that are binding where they have the validity (sihhat) conditions. Based on this contract, not every article (shartd) can be included in contract; it will be binding where it has some qualifications. The main question of the paper is whether banks have correctly benefitted from the capacity of article (shartd) rule in making banking contracts. The paper through a descriptive methodology and content analysis method and using imamiyya jurisprudence (fiqh), tests this hypothesis that conditions included in contract (shoroutd dimn-al-aqd) in some of banking contracts have some insufficiencies from the point of accommodation with measures of condition (shartd) rule. If this hypothesis proves to be true, banks should review banking contracts in order to correct them. The results show that conditions like consideration (vajh-al-iltizam), irrevocable power of attorney (wikala bila azl) and compensating the loss in mudaraba have canonical deficiencies. Moreover, conditions like determining insurance costs, probable losses, taking hands off from lesion option in an imposed manner and one-way condition are in in behalf of bank such that make the whole contract unjust and the applicant of loan is put under coercion (idtirar) conditions.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Article (shartd) rule
  • valid article (al-shartd-al- sahih
  • void condition (al-shartd-al-batdil)
  • article opposite to the nature of contract
  1. الهام، صادق، حسین‌علی سعدی و حمید اسدی؛ «بطلان شرط ضمان در قرارداد مضاربه بانکی در بانکداری اسلامی»؛ فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، س10، ش37، ۱۳۹۳.
  2. انصاری، شیخ مرتضی؛ کتاب المکاسب؛ قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری;، ۱۴۱۵ق.
  3. بجنوردى، سیدحسن موسوی؛ القواعد الفقهیة؛ قم: نشر الهادی، ۱۴۱۹ق.
  4. جزیرى، عبدالرحمن و سید محمدیاسر مازح؛ الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت:، بیروت: دارالثقلین، ۱۴۱۹ق.
  5. جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد؛ الصحاح؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1410ق.
  6. حائری، سیدکاظم حسینی؛ فقه العقود؛ چ2، قم: مجمع اندیشه اسلامی، 1423ق.
  7. حکیم، سیدمحسن؛ مستمسک عروة الوثقی؛ چ3، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی;، 1404ق.
  8. حلّى، جعفربن‌حسن؛ شرائع الإسلام؛ چ2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
  9. طباطبایی یزدى، سیدمحمدکاظم؛ حاشیة المکاسب؛ قم: مؤسسه اسماعیلیان، ۱۴۱۰ق.
  10. طوسى، ابوجعفر؛ تهذیب الأحکام؛ چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
  11. فراهیدى، خلیل‌بن‌احمد؛ کتاب العین؛ چ2، قم: نشر هجرت، ۱۴۱۰ق.
  12. مراغى، سیدمیرعبدالفتاح؛ العناوین‌الفقهیة؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق. 
  13. موسوی خمینى، سیدروح‌الله؛ زبدة‌الأحکام؛ تهران: سازمان تبلیغات اسلامى، ۱۴۰۴ق.
  14. ــــــــ؛ کتاب البیع؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، ۱۳۷۹.
  15. نجفى، محمدحسن؛ جواهر الکلام؛ چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
  16. نراقى، احمد؛ عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، ۱۴۱۷ق.