عملیات بازار باز از طریق اوراق ودیعه بانک مرکزی: ماهیت، الگوی عملیاتی و مبانی فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی

2 دانشگاه مفید

چکیده

«اوراق ودیعه بانک مرکزی» یکی از جدیدترین نوآوری‌های بانک مرکزی در اجرای عملیات بازار باز در چهارچوب منطبق با شریعت محسوب می‌شود که دارای ویژگی‌هایی چون سادگی، مصون‌بودن از تورم و عدم نیاز به ورود بانک مرکزی در فعالیت‌های بخش حقیقی اقتصاد ـ برخلاف اوراق مشارکت و سایر انواع صکوک ـ می‌باشد. پرسش اصلی تحقیق آن است که مدل عملیاتی و مبانی فقهی استفاده از اوراق ودیعه بر اساس مصوبه شورای فقهی بانک مرکزی کدام است و چه ملاحظات شرعی در رابطه با این اوراق اهمیت دارد‌؟ یافته‌های تحقیق که به روش توصیفی و تحلیل محتوا به دست آمده نشان می‌دهد که در اوراق ودیعه رابطه دارندگان اوراق با بانک مرکزی مبتنی بر عقد ودیعه است و نه قرض و لذا وجوه جمع‌آوری‌شده به ملکیت بانک مرکزی در نمی‌آید؛ بلکه به منظور اجرای عملیات بازار باز انقباضی، مسدود می‌گردد. زیاده پرداختی در این اوراق نیز تعهد قراردادی محسوب نمی‌شود که شبهه ربا در رابطه با آن مطرح باشد؛ بلکه مازادی است که به صورت یک‌طرفه توسط بانک مرکزی با هدف تشویق خریداران اوراق، پرداخت می‌گردد. همچنین، هر چند مقوله جبران کاهش ارزش پول (جبران مالیّت) از جمله مسائل فقهی اختلافی است، اما این چالش خدشه‌ای در رابطه با الگوی مصوب اوراق ودیعه ایجاد نمی‌کند؛ چراکه مبنای فقهی- حقوقی پرداخت مازاد در اوراق ودیعه «هبه غیرمشروط» است و نه الزاماً پذیرش «جبران مالیّت». در نهایت بازار ثانوی اوراق ودیعه با محدودیت مواجه بوده و جهت جلوگیری از شبهه فقهی معاملات پول با پول، صرفاً امکان واگذاری اوراق به قیمت اسمی وجود دارد. توصیه سیاستی تحقیق ضرورت نظارت بر اجرای صحیح اوراق ودیعه در عمل و به‌ویژه جلوگیری از تبدیل‌شدن هبه غیرمشروط به شرط ضمنی (ارتکازی) در طول زمان و ایجاد شبهه حیله رباست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Open market operations through central bank Wadiah Sukuk: Nature, operational model, and jurisprudential principles

نویسندگان [English]

  • Hossein Meisamy 1
  • Majid Rezai 2
1 تهران، میدان آرژانتین، ابتدای افریقا، روبروی پارکینگ بیهقی، جنب بانک سپه، پلاک ده، پژوهشکده پولی و بانکی، طبقه ۶، دکتر حسین میثمی
2 تهران، میدان آرژانتین، ابتدای افریقا، روبروی پارکینگ بیهقی، جنب بانک سپه، پلاک ده، پژوهشکده پولی و بانکی، طبقه ۶، دکتر حسین میثمی
چکیده [English]

Central bank Wadiah Sukuk is one of the latest innovations of the Iranian Central Bank in the implementation of open market operations in accordance with Sharia, which has features such as simplicity, protection from inflation, and no need for the Central Bank to enter the activities of the real sector of the economy (unlike other types of Sukuk). The main question of the research is what is the operational model and jurisprudential principles of using Wadiah Sukuk based on the decision of the jurisprudential council of the Iranian Central Bank and what are the religious considerations related to this instrument? The research findings obtained by the descriptive method and content analysis show that in Wadiah Sukuk, the holders' relationship with the central bank is based on a Wadiah contract and not a loan contract, and therefore the collected funds do not become the property of the central bank; It is blocked in order to carry out contractionary open market operations. Overpayment on this Sukuk is also not a contractual obligation; It is a surplus paid unilaterally by the central bank to encourage buyers. Also, although the issue of compensation for the devaluation of money is one of the disputed jurisprudential issues, this challenge does not cause any damage to the approved pattern of Wadiah Sukuk; Because the jurisprudential-legal basis of overpayment in this Sukuk is "unconditional gift". Finally, the secondary market of Wadiah Sukuk is limited and in order to prevent the jurisprudential doubt of money-money transactions (Riba), it is only possible to transfer the Sukuk at face value. The research policy recommendation is the need to monitor the proper execution of the Wadiah Sukuk in practice and in particular to prevent the unconditional gift from becoming an implicit condition (or association) over time and creating suspicion of usury.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wadiah Sukuk
  • Central Bank
  • usury
  • gift
  • Iran

مراجع

  1. اسماعیلی، محسن و اسماعیل علی‌دادی؛ «اقتضای ذات و اطلاق عقد ودیعه نسبت به مجانیّت»؛ فصلنامه قضاوت، ش۹۴، 1397.
  2. امامی، حسن؛ حقوق مدنی؛ ج۲، تهران: انتشارات اسلامیه، 1390.
  3. جامعه مدرسین حوزه علمیه قم؛ توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید؛ چ20، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1391.
  4. جعفری لنگرودی، محمد؛ دائرة‌المعارف عمومی حقوق؛ تهران: انتشارات گنج دانش، 1384.
  5. حائری، سیدکاظم؛ الاوراق المالیة الاعتباریة؛ مجموعه مقالات دومین مجمع بررسی‌های اقتصاد اسلامی، مشهد: مجمع بررسی‌های اسلامی، 1369.
  6. رحمانی، محمد و نفیسه زروندی؛ «شرط ضمان در ید امین»؛ فصلنامه کاوشی نو در فقه اسلامی، ش۷۷، 1392.
  7. سبحانی، جعفر؛ «درس خارج فقه قواعد فقه آیت‌الله سبحانی»؛ قم: مدرسه فقاهت، 1392.
  8. ــــــــ؛ نظام المضاربة فی الشریعة الإسلامیة الغراء؛ قم: مؤسسه امام صادق7، 1416ق.
  9. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی؛ الروضه البهیّه فی شرح اللمعه الدمشقیه؛ قم: کتاب‌فروشی داوری، 1410ق.
  10. صدر، محمدباقر؛ البنک اللاربوی فی الإسلام؛ بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1401ق.
  11. طریحی، فخر‌الدین؛ مجمع البحرین؛ ج۲، تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی، 1416ق.
  12. عربی، سیدهادی و محسن معارفی؛ «بررسی مسئله گذار به ابزار غیرمستقیم پولی در کشورهای اسلامی: تحلیل فقهی- اقتصادی»؛ دوفصلنامه جستارهای اقتصادی، ش۱۳، 1389.
  13. علیشاهی، ابوالفضل و سیده سعیده لطیفی؛ «بررسی نظریه ودیعه‌گذاری مالیت در سپرده‌های بانکی»؛ دوفصلنامه دانش حقوق مدنی، ش1، 1392.
  14. کاتوزیان، ناصر؛ عقود معین؛ ج۴، تهران: انتشارات سهامی انتشار، 1389.
  15. مرادخانی، احمد و مرتضی اشراقی؛ «بازپژوهی شرط ضمان در عقود امانی»؛ فصلنامه پژوهش‌های فقهی، ش14، 1397.
  16. مکارم شیرازی، ناصر؛ ربا و بانکداری اسلامی؛ به کوشش ابوالقاسم علیان‌نژادی؛ قم: انتشارات حوزه امام علی7، 1387.
  17. موسوی بجنوردی، محمد؛ «ربا و تورم»؛ هفته‌نامه تجارت فردا، ش87، 1393.
  18. موسوی خمینی، سیدروح‌الله؛ تحریر الوسیله؛ ج۴، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1416ق.
  19. ــــــــ؛ کتاب البیع؛ ج۱، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی1، 1421ق.
  20. موسویان، سیدعباس و حسین میثمی؛ «نظریه اختصاص جبران کاهش ارزش پول به بعد از سررسید»؛ فصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، ش17، 1396الف.
  21. ــــــــ؛ بانکداری اسلامی (۲): بانکداری مرکزی اسلامی و سیاستگذاری پولی و ارزی؛ تهران: پژوهشکده پولی و بانکی، 1396ب.
  22. میثمی، حسین و کامران ندری؛ طراحی مدل‌های عملیاتی اوراق بهادار (صکوک) جهت انجام عملیات بازار باز: چارچوبی نوین برای سیاستگذاری پولی اسلامی؛ تهران: دانشگاه امام صادق7، 1395.
  23. نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام فی شرح شرائع الأسلام؛ ج۲۷، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1417ق.
  24. نظرپور، محمدنقی؛ عقد و اوراق استصناع: کاربردهای استصناع در بازارهای مالی اسلامی؛ تهران: دانشگاه مفید و سمت، 1392.
  25. نظری، حسن‌آقا و حسین غفوری چرخابی؛ «قدرت خرید مقوّم مثلیّت پول‌های اعتباری»؛ دوفصلنامه جستارهای اقتصادی ایران، ش13، 1389.
  26. نودهی، محسن؛ «بررسی امکان طراحی اوراق مناسب عملیات شبه بازار باز»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش30، 1387.
  27. ولی‌پوری، حسین، موسوی، ابراهیم و فیروز احمدی؛ «شرط ضمان بر مستودَع در عقد ودیعه»؛ فصلنامه تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، ش42، 1398.
  28. یزدی، سیدمحمدکاظم؛ العروه الوثقی؛ ج۲، قم: دارالتفسیر، 1428ق.
  29. یوسفی، احمدعلی؛ ربا و تورم؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1381.
  30. ــــــــ؛ «راه‌های جبران کاهش ارزش پول در سپرده‌های بانکی»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش13، 1383.
  31. Bindseil, U.; Monetary policy operations and the financial system; London: Oxford University Press, 2014.
  32. Central Bank of Bahrain; “Annual Report of CBB”; Manama: CBB, 2019.
  33. European Central Bank; “Euro Money Market Survey”; Frankfurt: ECB, 2012.
  34. Gray, S. and R. Pongsaparn; “Issuance of Central Bank Securities: International Experiences and Guidelines”; IMF Working Paper, WP/15/106, 2015.
  35. Mishkin, F.; The economics of money, banking and financial markets; 11th Edition, Boston: Pearson Higher Ed, 2015.
اقتصاد اسلامی
دوره 22، شماره 85 - شماره پیاپی 85
فصلنامه بهار 1401
خرداد 1401
صفحه 5-31

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار