تبیین چارچوب مفهومی مشروعیت تسهیم ریسک در قراردادهای مالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای اقتصاد و عضو مرکز رشد دانشگاه امام صادق

چکیده

نگاه ها نسبت به ریسک و نحوه مواجه با آن در اقتصاد و مالی بسیار متکثر و متنوع است. الگوهای مختلفی از جمله احاله، انتقال و تسهیم ریسک را می توان در مواجه با ریسک در نظر گرفت. این پژوهش برآن است تا با ترسیم چارچوبی مفهومی ناظر به مسئله ریسک از منظر اسلامی نشان دهد که الگوی مدنظر اسلام در مواجهه با ریسک، دور از راهبردهایی مانند احاله یا انتقال ریسک و نزدیک به الگوی تسهیم ریسک است. نتایج این پژوهش بر اساس قواعد فقهی و آموزه های اسلامی نشان داده است که شریعت اسلام در قبال ریسک، 4 اصل مشروعیت درآمدزایی ریسک، هم‌راستایی ریسک و بازده، لزوم همراهی ریسک با عوامل اصلی تولید و اصل عدم مشروعیت ریسک در ارکان قرارداد را به عنوان مبنای خود قرار داده است. بر اساس این اصول می توان مولفه های عملیاتی تسهیم ریسک در فضای مالی اسلامی را یعنی همبستگی در تحمل ریسک، تامین مالی با پشتوانه دارایی و بازده مشروط به وضعیت را استخراج نمود. بر این اساس می توان گفت که هرچه یک ساختار تامین مالی بیشتر به سمت این ویژگی ها حرکت کند بیشتر مختصات تسهیم ریسک را در خود فراهم آورده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Conceptual Framework of Risk Sharing In Islamic Finance

نویسنده [English]

  • ali mostafavisani
imam sadiq university
چکیده [English]

The view about risk and how to deal with it, is very various in finance and economics. When faced with risks, the choice that is available is to take the risk, transfer, shifting or share the risk. This study aims to draw a conceptual framework of risk in Islamic jurisdiction and show Islamic finance encourages risk sharing in its many forms but generally discourages risk shifting or risk transfer. The results of this study shown that four principles of risk sharing in Islamic finance is "the legitimacy of income-generating of risk-taking”, "the direct relationship between the rate of risk-taking and income", “prohibition of an element of uncertainty in a contract” and “necessity of jointing risk with labor or capital”. Also based on these principles, the operational components of risk sharing in the Islamic financial that is “mutuality in bearing risk”, “State‐contingent claims” and “Asset‐based financing” that Pursuing these goals brings the financial system closer to the risk-sharing model.

کلیدواژه‌ها [English]

  • risk sharing
  • Conceptual Framework
  • Islamic Finance
  • financial contracts

مراجع

  1. انصاری، مرتضی؛ کتاب المکاسب؛ قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری، 1415ق.
  2. بکتاش، محمدکاظم؛ «مشروعیت درآمدزایی "ریسک و مخاطره" در بازارهای مالی از دیدگاه فقه امامیه»؛ معرفت اقتصاد اسلامی، ش7، 1391.
  3. ــــــــ؛ مبانی فقهی اقتصادی توزیع مخاطره در بازارهای مالی؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی1، 1395.
  4. جمالی، جعفر و سهیلا نایبی؛ «بطلان سود بدون عهده در بازارهای مالی اسلامی:»؛ راهبرد، ش76، 1394.
  5. حرعاملی، محمدبن‌حسن؛ وسائل الشیعة؛ قم: مؤسسة آل‌البیت : لإحیاء التراث، [بی‌تا].
  6. حسینی روحانی قمی، سیدمحمدصادق؛ منهاج الفقاهة؛ التعلیق علی مکاسب الشیخ الأعظم؛ ج3، قم: انتشارات انوار الهدی، 1429ق.
  7. خوانساری نجفی، موسی و محمدحسین نائینی؛ منیه الطالب فی شرح المکاسب؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1398.
  8. راستیان چراغ، محمد؛ «قاعده ملازمه بین نماء و درک در فقه اسلامی و کاربرد آن در حقوق ایران»؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته فقه و حقوق خصوصی، مدرسه عالی شهید مطهری ;، 1395.
  9. رجایی، سیدمحمدکاظم؛ ماهیت بهره و کارآیی اقتصادی آن؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی 1، 1385.
  10. زاهدی وفا، محمدهادی و عادل پیغامی؛ «پول و زمان در نظریه توزیع اقتصاد اسلامی»؛ دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، ش3، 1388.
  11. سویلم، سامی ابراهیم؛ پوشش ریسک در مالی اسلامی؛ ترجمه محمدمهدی عسگری، محمد علیزاده اصل و مهدی حاجی رستم‌لو؛ تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق7، 1388.
  12. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی عاملی؛ تمهید القواعد الاصولیه و العربیه لتفریع قواعد الاحکام الشرعیه؛ تصحیح عباس تبریزیان و همکاران؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1416ق.
  13. صادقی شاهدانی، مهدی و محمدابراهیم آقابابایی؛ «تحلیل مقایسه‌ای ریسک اعتباری در بانکداری اسلامی و بانکداری متداول»؛ دوفصلنامه تحقیقات مالی ـ اسلامی، س1، ش1، 1390.
  14. صدر، سیدمحمدباقر؛ اقتصاد ما؛ ترجمـه سـیدمهدی برهانی؛ قم: پژوهشگاه علمی ـ تخصصی شهید صدر، 1393.
  15. طوسی، ابوجعفر محمدبن‌حسن (شیخ طوسی)؛ تهذیب؛ چ4، قم: انتشارات دارالکتب الإسلامیة، 1364.
  16. عسکری، حسین و همکاران؛ تسهیم ریسک در فضای مالی: راهکار پیشنهادی مالی اسلامی؛ ترجمة محمدمهدی عسگری و محمد سلیمانی؛ تهران: دانشگاه امام صادق 7، 1396.
  17. علوی رضوی، سیدیحیی؛ «شرط ضمان عامل در قرارداد مضاربه»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، س9، ش 33، 1388.
  18. علیدوست، ابوالقاسم؛ «قاعده نفی غرر در معاملات»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، س3، ش9، 1382.
  19. عیوضه، محمد؛ «ریسک، مفهوم و کاربردهای آن در اقتصاد اسلامی»؛ ترجمة غلام‌رضا سرآبادانی؛ مجله اقتصادی، س14، ش 9 و 10، 1393.
  20. غروی، علی؛ «التنقیح فی شرح المکاسب: تقریرا لابحاث الاستاذ الاعظم سماحه آیت‌الله العظمی ابوالقاسم الموسوی الخویی»؛ قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی، 1428ق.
  21. غفاری، هادی؛ «مشروعیت ریسک مالی از دیدگاه آموزه‌های اسلامی»؛ پژوهش‌های مالیه اسلامی، ش2، 1392.
  22. کریمی، عباس، صادقی راد، الهام و ابراهیم تقی‌زاده؛ «تلاشی در راستای تبیین قاعده ملازمه نفع ـ مخاطره و جایگاه آن در ضمان قهری شرعی»؛ نشریه مطالعات حقوقی، دوره 10، ش1، 1397.
  23. مصباحی مقدم، غلامرضا و محمد صفری؛ «بررسی درآمد حاصل از تحمل ریسک از دیدگاه آموزه‌های اسلامی»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش36، 1388.
  24. مصطفوی، محمدکاظم؛ القواعد: مائة قاعدة فقهیة: معنی و مدرکاً و مورداً؛ قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، موسسه نشر اسلامی، 1384.
  25. موسوی، سیدمحمدصادق و روح‌اله رئیسی؛ «تحلیل فقهی و اخلاقی ریسک تجاری و مقایسه آن با غرر با تأکید بر قواعد عام درآمدزایی مخاطره»؛ پژوهش‌های اخلاقی، ش32، 1397.
  26. موسویان، سیدعباس و محمد علیزاده اصل؛ «بررسی رابطه ریسک و غرر در بازارهای مالی اسلامی»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، س15، ش59، 1394.
  27. نجفی صاحب جواهر، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ تصحیح عباس قوچانی؛ ج15، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، 1404ق.
  28. نجفی، حسن‌بن‌جعفر (کاشف الغطاء)؛ أنوار الفقاهة (کتاب البیع)؛ نجف: مؤسسه کاشف الغطاء، 1422ق.
  29. Al-Saati, AbdulRahim; “The Permissible Gharar (Risk) in Classical Islamic Jurisprudence”; Journal of King Abdulaziz University: Islamic Economics, Vol.16, No.2, 2003
  30. Bernstein, P. L., & P. L. Bernstein; Against the gods: The remarkable story of risk; New York: Wiley, 1996.
  31. Camerer, C., & M. Weber; “Recent developments in modeling preferences: Uncertainty and ambiguity”; Journal of risk and uncertainty, 5(4), 1992.
  32. El-Gamal, Mahmoud; “An economic explication of the prohibition of gharar in classical Islamic jurisprudence”; Islamic Economic Studies 8, No.2, 2001.
  33. Iqbal, Zamir and Abbas Mirakhor; An introduction to Islamic finance: Theory and practice; 687, US: John Wiley & Sons, 2011.
  34. Knight Frank, H.; Risk, uncertainty and profit; 1921.
  35. Othman, A., Sari, N. M., Alhabshi, S. O., & A. Mirakhor; “Risk transfer, risk sharing, and Islamic finance”; In Macroeconomic policy and Islamic finance in Malaysia; New York: Palgrave Macmillan,
  36. Rosly, S. A.; Risk Management of Islamic Financial Institutions; International Centre, 2014.
  37. Sheng, Andrew; “From Asian to Global Financial Crisis: Third Lall Memorial Lecture”; Indian Council for Research in International Economic Relations, New Delhi, February, 2009 ( icrier. res).
  38. Tversky, A., & D. Kahneman; “Advances in prospect theory: Cumulative representation of uncertainty”; Journal of Risk and uncertainty, 5(4), 1992.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار