نقد و بررسی قانون زکات و ارائه راهکارهای اصلاحی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی موسسه امام خمینی

2 دکترای حقوق عمومی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

قانون زکات در سال 1390 به تصویب مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان رسید. با توجه به اهمیت زکات و نقش آن در فقرزدایی، انتظار می‌رود نقاط قوت و ضعف این قانون مورد مداقه قرار گرفته و سیر تکاملی خود را بپیماید. پژوهش حاضر، ضمن فهرست برخی مزایای قانون زکات، سعی دارد با روش تحلیلی ـ توصیفی، این قانون را در قالب سه محور ارزیابی کند و زمینه را برای رفع نقایص احتمالی و ارتقای آن فراهم سازد. این محورها عبارت‌اند از: الف) ارزیابی ساختاری: مانند ابهام در شخصیت حقوقی شورای زکات، عدم توجه الزام اعضای آن به تکلیف مشخص، ابهام در وضعیت نهادهای همسو در تداخل مسئولیت‌ها، عدم توجه به زیرساخت‌هایی مثل سامانه جامع اطلاعات، دستگاه نظارتی و مرجع رسیدگی به دعاوی؛ ب) ارزیابی روشی: مانند عدم تبیین مفاهیم و اهداف زکات و وظایف مؤدیان، نظام تشویقی نامتناسب و زمینه‌ساز مفاسد، عدم توجه به الزامات سایر ادیان و مذاهب؛ ج) ارزیابی محتوایی: مانند لزوم هدفمندی کمک‌های دولت، فقدان وحدت رویه اعضا در شوراهای محلی و لزوم تعیین وظایف مؤدیان.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Review Zakat Law And providing correct solution

نویسنده [English]

  • Meysam Nemati 2
2 دکترای حقوق عمومی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
چکیده [English]

The Zakat Law was approved by the parliment and Guardian Counci in 2011 Given the importance of zakat and its role in poverty alleviation, it is expected that the strengths and weaknesses of this law will be taken into account and will continue to evolve The present study, along with a list of some advantages of the Zakat law, attempts to use the descriptive analytical method to evaluate this law in the form of a three-axis evaluation and a framework for eliminating potential defects and promoting them. These include: (a) structural assessment, such as ambiguity in the legal personality of the Zakat council; the lack of consideration of the obligation of its members to the specific task; the ambiguity in the status of the institutions in the interfacing of responsibilities; the lack of attention to infrastructures such as the comprehensive information system, the monitoring and reference system Litigation (B) Method evaluation, such as the lack of clarification of the concepts and objectives of Zakat and the duties of the Powers, the disproportionate incentive system, and the forgiveness of the wicked; the disregard of the requirements of other religions. C) content assessment, such as the necessity of targeting state aid, the lack of unity of members in local councils and the need to determine the duties of tax payers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zakat
  • Zakat law
  • Zakat Law Review
  • Tax
  • Religious Tax
  1. * قرآن کریم.

    1. ابن‌هشام، عبدالملک؛ السیرة النبویة؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1355ق.
    2. ابوالحمد، عبدالحمید؛ حقوق اداری؛ چ3، تهران: دانشگاه تهران، 1351.
    3. اخلاقی، سیده معصومه و نعمت‌الله صفری فروشانی؛ حیات اقتصادی امامان شیعه از صلح امام حسن7 تا آغاز غیبت صغری؛ مشهد: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و بیناد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1393.
    4. اخلاقی، محمدعلی؛ شکل‌گیری سازمان روحانیت شیعه؛ تهران: نشر شیعه‌شناسی، 1384.
    5. اسدى ‌حلّى (علامه حلی)، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر؛ تبصرة المتعلمین فی احکام الدین؛ تهران: مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‌، 1411ق.
    6. ــــــــ؛ تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة؛ قم: مؤسسه امام صادق7،‌ 1420ق.
    7. ــــــــ؛ تذکرة الفقهاء؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:، [بی‌تا].
    8. ــــــــ؛ قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق (الف).
    9. ــــــــ؛مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق (ب).

    10. ــــــــ؛ منتهی المطلب فی تحقیق المذهب؛ مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة، 1412ق.

    11. ــــــــ؛ نهایة الاصول؛ تحقیق ابراهیم بهادری؛ قم: مؤسسه امام صادق7، 1426ق.

    12. اسماعیل‌پور، مهدی؛نهادهای مالی زکات در کشورهای اسلامی و جمهوری اسلامی ایران؛ تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق7، 1392.

    13. امام علی‌بن‌ابی‌طالب؛ نهج‌البلاغه؛ به کوشش محمدبن‌حسین‌ موسوى (سیدرضى)؛ تحقیق و تصحیح عزیرالله عطاردى؛ قم: مؤسسه نهج‌البلاغه، 1414ق‌.

    14. امامی، محمد؛ کلیات حقوق مالی؛ تهران: نشر میزان، 1384.

    15. الامین، محسن؛ اعیان الشیعه؛ بیروت: دارالتعارف، 1403ق.

    16. بخشی، لطفعلی؛ آشنایی با مالیه عمومی؛ تهران: نشر اقتصاد فردا، 1389.

    17. بیهقی، احمدبن‌حسین‌‌بن‌‌علی؛ السنن الکبری؛ بیروت: دارالفکر، [بی‌تا].

    18. تمیمى مغربى، ابوحنیفه نعمان‌بن‌‌محمد؛ دعائم الإسلام؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1385ق.

    19. توسلی، محمداسماعیل؛ امکان‌سنجی اجرای زکات در ایران؛ تهران: ستاد اقامه نماز، 1384.

    20. جمعى از مؤلفان؛ مجله فقه اهل‌بیت:؛ قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت:، [بی‌تا].

    21. حر عاملى، محمد‌بن‌حسن؛ وسائل الشیعة؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1409ق.

    22. حسینی، سیدرضا؛ مقاله «بیت‌المال»، دانشنامه‌ امام‌ علی:؛ ج7، تهران: پژوهشگاه‌ فرهنگ‌ و اندیشه‌ اسلامی، ۱۳۸۰.

    23. حسینی شیرازی، سیدمحمد؛ الفقه الاقتصاد؛ قم: مطبعة سیدالشهداء7، [بی‌تا].

    24. حلى (ابن‌ادریس)، محمدبن‌‌منصور؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ق.

    25. حلی (محقق حلی)، جعفربن‌حسن؛ شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1389ق.

    26. ــــــــ؛ المعتبر فی شرح المختصر؛ قم: مؤسسه سیدالشهداء7، 1407ق.

    27. حلى (فخر المحققین)، محمدبن‌‌حسن‌‌بن‌‌یوسف؛ إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد؛ قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.

    28. خان جان، علیرضا؛ «پتانسیل فرار و تقلب در نظام مالیات بر ارزش افزوده»، مجله اقتصادی؛ س4، ش37 و 38، 1388.

    29. سبحانی تبریزی، جعفر؛ خمس؛ چ4، قم: مؤسسه فرهنگی هنری مشعر، 1390.

    30. سبزوارى، سیدعبدالأعلى؛ جامع الأحکام الشرعیة؛ چ9، قم: مؤسسه المنار، [بی‌تا].

    31. صفار، محمدجواد؛ شخصیت حقوقی؛ تهران: نشر دانا، 1373.

    32. طباطبائی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.

    33. طباطبایى حکیم، سیدمحسن؛ مستمسک العروة الوثقى؛ قم: مؤسسة دار التفسیر، 1416ق.

    34. طباطبایی‌فر، سیدمحسن؛ «فقها و حکومت‌های جور از شروع غیبت صغرا تا ابتدای صفویه»، فصلنامه علوم سیاسی؛ س7، ش25، 1383.

    35. طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم؛ العروة الوثقى؛ چ2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1409ق.

    36. ــــــــ؛ العروة الوثقى مع تعلیقات الفاضل؛ قم: مرکز فقهى ائمه اطهار:، [بی‌تا].

    37. طبرى، ابوجعفر محمدبن‌‌جریر‌بن‌‌یزید؛ تاریخ الامم والملوک (تاریخ طبرى)؛ ترجمه ابوالقاسم پاینده؛ چ5، تهران: اساطیر، 1375.

    38. طوسى، ابوجعفر محمدبن‌‌حسن؛ الخلاف؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق. 

    39. ــــــــ؛ کتاب الغیبة؛ به کوشش شیخ آقابزرگ طهرانی؛ تهران: مکتبة النینوی الحدیثة، 1398ق.

    40. ــــــــ؛ المبسوط فی فقه الإمامیة؛ چ3، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.

    41. عاملى(شهید ثانى)، زین‌الدین‌‌بن‌‌على؛ فوائد القواعد؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1419ق. 

    42. ــــــــ؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة؛ قم: داورى، 1410ق.

    43. عاملى کرکى (محقق کرکی)، على‌بن‌حسین؛ جامع المقاصد فی شرح القواعد؛ چ2، قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1414ق.

    44. عکبری بغدادی (شیخ مفید)، محمدبن‌محمدبن‌نعمان؛ المقنعه؛ قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.

    1. 45.  علوی، حسن؛ شیعه و حکومت در عراق؛ ترجمه محمد بنی‌ابراهیمی؛ تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، 1376.

    46. قرائتی، محسن؛ تفسیر نور؛ تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1388.

    47. کرمی، محمدمهدی و عسگر دیرباز؛ مقاله «عدالت اقتصادی»، دانشنامه امام علی7؛ ج7، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1380.

    48. کلینی، محمدبن‌‌اسحاق‌‌بن‌یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.

    49. کیاءالحسینی، سیدضیاءالدین؛ «ملاحظات پیاده‌سازی مالیات‌های اسلامی»، پژوهشنامه مالیات، ش59، 1390.

    50. لشکری، علیرضا؛ نظام مالیاتی اسلام؛ تهران: نشر پایگان، 1380.

    51. مالکى نجفی (کاشف الغطاء)، جعفربن‌‌خضر؛ کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1422ق.

    52. مجلسی اصفهانى، محمدباقربن‌‌محمدتقى؛ بحار الأنوار؛ چ2، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر، 1403ق.

    53. مقدسى، مطهربن‌‌طاهر؛ آفرینش و تاریخ؛ ترجمه محمدرضا شفیعى‌کدکنى؛ تهران، آگه، 1374.

    54. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه؛ چ36، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1387.

    55. ــــــــ؛ دائرة‌المعارف فقه مقارن؛ قم: انتشارات مدرسة الإمام علی7، 1427ق.

    56. منتظرى نجف‌آبادى، حسینعلى؛ دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة؛ چ2، قم: نشر تفکر، 1409ق (الف).

    57. ــــــــ؛ کتاب الزکاة؛ چ2، قم: مرکز جهانى مطالعات اسلامى، 1409ق (ب).

    58. موسوى خمینى، سیدروح‌اللّه؛ تحریرالوسیلة؛ قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم، [بی‌تا].

    59. الناس، محمدبن‌‌سید؛ عیون الأثر؛ تحقیق ابراهیم محمد رمضان؛ بیروت: دار القلم، 1414ق.

    60. نجفى، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام؛ چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.

    61. همدانى، آقارضا‌ ابن‌‌محمدهادى؛ مصباح الفقیه؛ قم: مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی، 1416ق.

    1. 62.  هیربد، علی؛ مسائل اقتصادی اسلام؛ [بی‌جا]: شرکت سهامی طبع کتاب، 1352.
    1. Imran Ashraf Toor and ABU Nasar; "Zakat as a social safety net: Exploring the Impact on Household Welfare in Pakistan",Pakistan Economic and Social Review; Department of Economics, University of the Punjab, Vol. 42, No. 2/1, 2004.