سپرده تعاونی (امتیازی) به عنوان نسل دوم فعالیت‌های قرض‌الحسنه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی

2 پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه

چکیده

سپرده‌های امتیازی ـ که از آن با تعابیری مانند سپرده‌های تعاونی، وام‌خواه یا چرخشی نیز یاد می‌شود ـ نسل جدید فعالیت‌های قرض‌الحسنه در کشور محسوب می‌شود که می‌تواند در کنار مدل‌های سنتی و نسل اول قرض‌الحسنه، دسترسی گروه‌های پایین و متوسط درآمدی به تأمین مالی را بهبود بخشد.
پرسش اصلی این تحقیق آن است که مدل‌های عملیاتی سپرده‌های امتیازی در چارچوب ضوابط شرعی در حوزه قرض‌الحسنه کدام است؟ مقاله به روش توصیفی و تحلیل محتوا، به بررسی این فرضیه می‌پردازد که سپرده‌ امتیازی در چارچوب فقه امامیه و قانون عملیات بانکی بدون ربا قابلیت استفاده دارد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که می‌توان با استفاده از ظرفیت روایات و منابع فقهی دو مدل عملیاتی «مدل قرض‌محور» و «مدل وکالت‌محور» جهت اجرای سپرده‌های امتیازی ارائه کرد. هر دو مدل از منظر فقه امامیه تأیید می­شوند و امکان استفاده از آنها در نظام مالی کشور وجود دارد. با این‌ حال الگوهای مذکور از دو جهت با یکدیگر تفاوت دارند: اولاً امتیازهای تخصیص‌یافته به مشتریان در مدل قرض‌محور برای نهاد مالی تعهدآور نبوده و برای مشتری حق قانونی و شرعی ایجاد نمی‌کند؛ اما در مدل وکالت‌محور امتیازهای داده‌شده برای نهاد مالی تعهدآور بوده و برای مشتریان نیز حق ایجاد می‌کند. ثانیاً در مدل قرض‌محور کارمزد باید حداکثر به اندازه مزد کار (هزینه‌ها) تعیین شود؛ اما در مدل وکالت‌محور نهاد مالی می‌تواند تحت اشراف نهاد ناظر (بانک مرکزی) آن را کمتر یا بیشتر از هزینه‌ها تعیین کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Cooperative deposit (privilege) as the second generation of Qur'd al-Hassan's activities

نویسنده [English]

  • sa mo 2
2 department
چکیده [English]

Previllage Deposit  (also known as: cooperative deposits, Vamkhvah deposits or rotational deposits) is the new generation of  Qur'd al-Hassanah activities in the country that can, along with traditional models and the first generation of Qur'd al-Hassanah, improve access of  low and average incomes groups to finance .
The main question of this research is that: "What are the operational models of privilege deposits within the framework of religious rules in the area of Qur'd al-Hassanah?" The article uses a descriptive method and content analysis to examine the hypothesis that "the privilege deposit is possible within the framework of the Imamiyah jurisprudence and the usury free banking operational law". The research findings show that using the capacity of sources of jurisprudence, two operational models, the "borrowing model" and "Wakalah-based model", could be used to execute privilege deposits. Both models are approved by the Imamie jurisprudence and can be used in the financial system of the country. However, the patterns are different in two ways: First, the privileges deposits in the borrowing model are not binding on the financial institution, and do not create legal rights for the client. However, in the Wakalah-based model, the privileges given to the financial institution are obligatory and give the right to customers. Secondly, in the borrowing model, the fee should be at least as much as the wage (expenses), but Wakalah-based model, a financial institution can, under the supervision of the supervisory authority (central bank), determine it less or more than the cost.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur'd al-Hassanah
  • Privilege Deposits
  • Islamic Jurisprudence
  • Qard Usury
  • Banking system
  1. انصاری، مرتضی؛ کتاب المکاسب؛ ج5، قم: مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۰۶ق.
  2. پویان، مرتضی؛ پژوهشی در باب قرض‌الحسنه در اسلام؛ تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۱۳۹۳.
  3. تسخیری، محمدعلی؛ «مبانی شرعی اوراق بهادار اسلامی (صکوک)»، فصلنامه اقتصاد اسلامی؛ ش۲۷، ۱۳۸۶.
  4. السان، مصطفی؛ حقوق بانکی؛ تهران: انتشارات سمت، ۱۳۸۹.
  5. شهیدی‌نسب، مصطفی؛ «آسیب‌شناسی تأمین مالی خرد در بانک‌های ایران درس‌هایی برای طراحی نظام تأمین مالی خرد اسلامی»، فصلنامه جستارهای اقتصادی؛ ش۲۱، ۱۳۹۳.
  6. صدر، محمدباقر؛ بانک بدون ربا در اسلام؛ ترجمه سیدیحیی علوی؛ تهران: دانشگاه امام صادق7، ۱۳۸۸.
  7. صدوق، محمدبن­­علی؛ من لا یحضره الفقیه؛ ج۲، ‌قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
  8. عاملی، شیخ­حر؛ وسائل الشیعة؛ ج۱۸، قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1409ق.
  9. قضاوی، حسین و همکاران؛ «ساختار صندوق‌های قرض‌الحسنه در ایران و الگوی مبتنی بر اتحادیه‌های اعتباری»، ماهنامه بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی؛ ش۸، 1390.

10. کلینی، محمدبن­یعقوب؛ اصول کافی؛ ج۷، قم: نشر الاسلامیة، 1363ق.

11. مافی، فرزانه؛ اعتبارات خرد تجارب، ملاحظات و راهبردها؛ تهران: پژوهشکده تحقیقات استراژیک، 1387.

12. محقق داماد، سیدمصطفی؛ قواعد فقه؛ تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1381.

13. مکارم شیرازی، ناصر؛ ربا و بانکداری اسلامی؛ به کوشش ابوالقاسم علیان‌نژادی؛ قم: انتشارات حوزه امام علی7، 1387.

14. موتمنی، مانی؛ «طرح یک صندوق چرخشی تعدیل‌یافته در شرایط تورمی»، فصلنامه اقتصاد اسلامی؛ ش۵۴، 1393.

15. موسوی­خمینی، روح­الله؛ تحریر الوسیلة؛ قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1416ق.

16. ــــــــ؛ کتاب ‏البیع؛ قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی1، 1421ق.

17. موسویان، سیدعباس؛ معاملات بانکی از منظر مراجع تقلید؛ تهران: پژوهشکده پولی و بانکی، 1392.

18. موسویان، سیدعباس وحسین میسمی؛بانکداری اسلامی(۱) مبانی نظری ـ تجارب عملی؛ ویرایش پنجم، تهران: پژوهشکده پولی و بانکی، 1395.

19. نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام؛ ج۲۵، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1417ق.

20. هادوی‌نیا، علی­اصغر؛ قرض‌الحسنه و آثار اقتصادی آن؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1378.

  1. Ardener, S. and Burman, S.; Money-go-rounds: the importance of rotating savings and credit associations for women; Delhi: Oxford University Press, 2015.
  2. Clifford, G.; The Rotating Credit Association: a middle rung in development; Cambridge: The MIT Press, 2016.
  3. Rutherford, S.; The Poor and Their Money; Delhi: Oxford University Press 2000.