درآمدی بر شاخص ترکیبی عدالت اقتصادی با رویکردی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی تهران

2 دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی

3 دانشگاه علامه طباطبایی؛ دانشکده اقتصاد

چکیده

در اسلام هیچ ‌موضوعی به ‌اندازه عدالت در مسائل اجتماعی و فردی مورد  توجه  قرار  نگرفته  است و چون کارکرد اصلی تشکیل نظام اسلامى، استقرار عدالت و قسط اسلامى می‌باشد؛ توجه به موضوع عدالت اقتصادی و رصد حرکت اقتصاد به سمت وضعیت عادلانه ­­مطلوب، امری ضروری است. مسئله تحقیق که با روش توصیفی- تحلیلی و در قلمرو ادبیات اندیشه اسلامی و دانش اقتصادی ارائه می‌شود؛ تبیین و تدوین شاخصی ترکیبی برای عدالت اقتصادی با رویکردی اسلامی است.
نتایج پژوهش نشان می‌دهد: «توزیع منصفانه منابع، فرصت­ها و امکانات بر اساس شایستگی­ها»، «توجه به حق منابع و عوامل تولید»، «توجه به حق نسل‌های آینده»، «سهم­بری عوامل تولید بر اساس استحقاق‌ها و میزان مشارکت»، «بازتوزیع درآمد و ثروت» و «توجه به بهبود وضعیت رفاه جامعه»؛ از مهم‌ترین مؤلفه‌های شاخص ترکیبی عدالت اقتصادی با رویکرد اسلامی هستند؛ همچنین رابطه مثبت میان «شاخص فیزیکی کیفیت زندگی»، «میزان بهره‌مندی از امکانات رفاهی»، «میزان بهره‌وری کل عوامل تولید»، «شاخص رفاه آمارتیا سن»، «شاخص نسبت سرمایه‌گذاری در بخش تأسیسات و تجهیزات زیر بنایی، به برداشت از منابع طبیعی» و «شاخص نسبت سهم جبران خدمات کارکنان در حساب‌های ملی به تولید ناخالص داخلی» و در مقابل رابطه منفی «شاخص فوستر، گریر و توربک»، با روند عدالت اقتصادی برقرار می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Introduction to Combined Index of Economic Justice: An Islamic Approach

نویسندگان [English]

  • abbas shakeri 1
  • farshad momeni 2
  • amir khademalizadeh 2
  • seyedhadi makhzanmousavi 3
1 Allameh Tabataba'i University, Faculty of Economics
2 Allameh Tabataba'i University, Faculty of Economics
3 Allameh Tabataba'i University, Faculty of Economics
چکیده [English]

There is no issue in Islam which has received significant attention more than the notion of “justice” and since the primary goal of constituting Islamic regime is the establishment of justice, paying attention to the issue of economic justice and tracing the path of justice in the direction of the ideal just status is necessary. The goal of this article, which is authored in accordance with descriptive-analytic method and in the sphere of Islamic thought and economic knowledge, is the formulation and constitution of a combined index for economic justice with an Islamic approach.
The findings of this research indicates that: fair distribution of resources, opportunities and facilities based on merits, with consideration to the right of production resources and agents, and to the right of future generations, allotment of production agents based on their merits and amount of distribution, re-distribution of income and wealth, and consideration to the improvement of society’s welfare are among the most important factors of combined index of economic justice with an Islamic approach. In the same way, there is a positive relation, on the one hand, between Physical quality-of-life index, the amount of profiting from welfare facilities, the amount of efficiency of the whole production agents, Amartya Sen’s index of welfare and appraisal of the investment rate in infrastructural establishments and equipment sector to yielding from underground resources, and a negative relation, on the other hand, between Atkinson’s index and Foster, Greer, and Thorbecke’s index and the process of economic justice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Economy
  • Combined Index
  • Economic Justice
  1. قرآن کریم.

    1. آزغ، اسماعیل، موسی آرمیده و عبدالله علامه‌ای؛ «بررسی و مقایسه انصاف و عدالت در حقوق، فصلنامه تازه‌های حقوقی»، مجله حقوقی؛ ش۱، ۱۳۹۵.
    2. ابن­شعبه حرانى‏، حسن­بن­على؛‏ تحف العقول‏؛ قم: جامعه مدرسین، 1404ق.
    3. ابن­منظور، محمدبن­مکرم؛ لسان العرب؛ ج11، بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، 1414ق.
    4. الأزهری الهروی، أبومنصور محمدبن­أحمد؛ تهذیب اللغة؛ ج2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 2001م.
    5. پیله­فروش، میثم؛ شاخص‌های عدالت اقتصادی و اندازه‌گیری آن (مطالعه موردی: استان قزوین)؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته معارف اسلامی و اقتصاد، تهران: دانشگاه امام صادق 7، 1384.
    6. تمیمى آمدى، عبدالواحدبن­محمد؛ تصنیف غررالحکم و درر الکلم؛ قم: دفتر تبلیغات، 1366‏.
    7. توتونچیان، ایرج و حسین عیوضلو؛ «کاربرد نظریه عدالت اقتصادی در نظام اسلامی توزیع ثروت و درآمد»، تحقیقات اقتصادی؛ ش57، 1379.
    8. توحیدی­نیا، ابوالقاسم؛ «همسویی تحقق عدالت بین نسلی در بهره‌برداری از درآمد منابع هیدروکربوری با رفاه اقتصادی بلندمدت در ایران»، پژوهش‌هاوسیاست‌هایاقتصادی؛ دوره23، ش76، 1394.
    9. الجصاص، أحمدبن­علی؛ أحکام القرآن؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1405ق.
    10. حرّ عاملى، محمد بن­حسن‏؛ وسایل الشیعة؛ قم: مؤسسه آل البیت:، 1409ق‏.
    11. حسینی زبیدی، محمدمرتضى؛‏ تاج العروس من جواهر القاموس؛‏ ج15، بیروت‏: دارالفکر، 1414ق.
    12. حکیمى، محمدرضا، محمد حکیمى و على حکیمى؛ الحیاة؛ ترجمه احمد آرام؛ تهران‏: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1380‏.
    13. خسروی­نژاد، علی‌اکبر؛ «برآورد فقر و شاخص‌های فقر در مناطق شهری و روستایی»، مدل‌سازی اقتصادی؛ دوره6، ش2، 1391.
    14. خمینی، سیدروح‌الله؛ صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی‏‏1‏‏؛ ج14، چ۵، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی‏‏1، 1389.
    15. راغب اصفهانی، حسین­بن­محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ بیروت: دارالشامیة، 1412ق.
    16. رجایی، سیدمحمدکاظم؛ «مفهوم و شاخص عدالت اقتصادی»، معرفت اقتصاد اسلامی؛ دوره5، ش1، 1392.
    17. رجایی، سیدمحمدکاظم و سیدمهدی معلمی؛ «درآمدی بر مفهوم عدالت اقتصادی و شاخص‌های آن»، معرفت اقتصاد اسلامی؛ دوره2، ش2، 1390.
    18. سیدنورانی، سیدمحمدرضا و سیداحسان خاندوزی؛ «معرفی و محاسبه شاخص ترکیبی عدالت اقتصادی از منظر اسلامی در ایران»، مجلس و راهبرد؛ دوره23، ش85، 1395.
    19. سیدجوادین، سیدرضا؛ «تأثیر جبران خدمات در نگهداری نیروی انسانی»، فصلنامه دانش مدیریت؛ دوره ۲۶، ش۱۲۳۷، ۱۳۷۳.
    20. امام علی­بن­ابی­طالب؛ نهج‌البلاغه؛ به کوشش محمدبن­حسین موسوی (سیدرضی)؛ ترجمه حسین انصاریان؛ چ۲، تهران:‏ پیام آزادى، 1414ق.
    21. صدر، سیدمحمدباقر؛ اقتصادنا؛ قم: مرکز الابحاث والدراسات التخصصیة للشهید الصدر، 1429ق.
    22. صدر، سیدمحمدباقر؛ اقتصاد ما؛ ترجمه سیدمهدی برهانى؛ قم: پژوهشگاه علمى تخصصى شهید صدر، ۱۳۹۳.
    23. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج1، چ۳، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1393ق.
    24. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛تفسیر المیزان؛ ترجمه محمدباقر موسوی همدانی؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1374.
    25. طریحی، فخرالدین­بن­محمد؛ مجمع البحرین؛ ج5، تهران: مکتبة المرتضویة، 1375.
    26. طوسى، محمدبن­الحسن؛ تهذیب الأحکام؛ ج4‏، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
    27. طوسى، محمدبن­الحسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، ]بی‌تا[.
    28. عیوضلو، حسین؛ شاخص‌های عدالت اقتصادی؛ تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، 1386.
    29. فراهانی­فرد، سعید؛ «عدالت بین نسلی در بهره‌برداری از منابع طبیعی»، اقتصاد اسلامی؛ دوره7، ش25، 1386.
    30. فیومی، احمدبن­محمد؛ المصباح المنیر؛ ج2، قم: مؤسسه دارالهجرة، 1414ق.
    31. قرشى بنایى، علی‌اکبر؛ قاموس قرآن؛ چ۶، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1412ق.
    32. کلینى، محمدبن­یعقوب؛ الکافی؛ چ۴،‏‏ تهران‏: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
    33. مجلسى، محمدباقر؛ بحار­الأنوار؛ چ۲، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق‏.‏
    34. مطهری، مرتضی؛ اسلام و نیازهای زمان؛ تهران: صدرا، 1389.
    35. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار (مقدمه­ای بر جهان‌بینی)؛ تهران: صدرا، 1390.
    36. مطهری، مرتضی؛ عدل الهی؛ چ۴۵، تهران: صدرا، 1394.
    37. مفید، محمدبن­محمد؛ الأمالی؛ قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق.
    38. مقدم تبریزی، ناهید و مریم ولی­زاده زنوز؛ «بررسی بهره‌وری در اقتصاد ایران»، روند؛ س16، ش49، 1385.
    39. نورى، حسین­بن­محمدتقی؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1408ق‏.
      1. Allingham, M. G.; “The measurement of inequality”; Journal of Economic Theory, V5, I1, 1972.
      2. Bleichrodt, Han & Eddy van Doorslaer; “A welfare economics foundation for health inequality measurement”; Journal of Health Economics, V25, I5, 2006.
      3. Dar, Humayon A., & Saidat F. Otiti; "Construction of an Ethics-augmented Human Development. Index with a Particular Reference to the OIC Member Countries"; Economic Research Paper, No. 02-14, Loughborough, 2002.
      4. Enste, D.H. & J. Wies; International Justice Monitor 2013: A comparison of 28 countries for the years 2000 to 2012 across six justice dimensions; Köln, 2013
      5. Jasso, Guillermina; Studying Justice: Measurement, Estimation, and Analysis of the Actual Reward and the Just Reward; IZA Discussion Paper No. 2592, 2007.
      6. Kauder, Björn & Niklas Potrafke; “Globalization and Social Justice in OECD Countries”; Review of World Economics, V151, I2, 2015.
      7. Kluegel, James R. & Petr Mateju; Egalitarian vs. inegalitarian principles of distributive justice; Social Justice and Political Change: Public Opinion in Capitalist and Post-Communist States, New York, 1995.
      8. Kornienko, Alla A. & Evgeniya V.Syryamkina; “Justice as an indicator of well-being in modern society”; Procedia - Social and Behavioral Sciences, V166, 2015.
      9. Lubrano, Michel; The econometrics of inequality and poverty; Lecture 3: Welfare functions, inequality and poverty; 2017.
      10. Merkel, Wolfgang & Heiko Giebler; “Measuring Social Justice and Sustainable Governance in the OECD”; In book: Theory and Practice of the Welfare State in Europe in 20th Century, Publisher: HISTORICKY USTAV, 2014.
      11. Morris, David; Measuring the Conditions of the World Poor, the Physical Quality of Life Index; New York: Pergaman Press, 1979.
      12. Schraad-Tischler, Daniel, Christof Schiller, Sascha Matthias Heller & Nina Siemer; Social Justice in the EU Index Report 2017; Germany: Social Inclusion Monitor Europe, Bertelsmann Stiftung, 2017.
      13. Smith, Michael L.; “Perceived corruption, distributive justice, and the legitimacy of the system of social stratification in the Czech Republic”; Communist and Post-Communist Studies, V43, I4, 2010.
      14. Thorbecke, Erik, James Foster & Joel Greer; “A Class of Decomposable Poverty Measures”; Econometrica, V52, I3, 1984.
      15. Unterhalter, Elaine; “Global inequality, capabilities, social justice: The millennium development goal for gender equality in education”; International Journal of Educational Development, V25, I2, 2005.