معیار اخلاقی تولید در نظام اقتصادی اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

در نظام سرمایه‌داری تولیدکننده بر مبنای اخلاقی سودگرایی(Utilitarianism)، حداکثرکردن سود را ملاک کار خود قرار می‌دهد؛ اما در نظام اقتصادی اسلامی و بر اساس مبانی هستی‌شناختی و اخلاقی خاص خود، نیاز(Need) به عنوان مهم‌ترین معیار اخلاقی برای فعالیت‌ تولیدی تلقی شده است.
بحث از مقوله نیاز به عنوان ملاک ارزشی، از دو جهت اساسی حائز اهمیت است، یکی از حیث مسئولیت اخلاقی تولیدکننده در قبال خود و خانواده که درآمدی کسب کند تا نیازهای شخصی و خانواده‌اش به امکانات زندگی را رفع نماید و دوم از حیث مسئولیت اخلاق اجتماعی‌ که تولیدکننده نسبت به همنوعان و جامعه به ‌عنوان تقاضاکننده و مصرف‌کننده محصولات دارد. بر این اساس ساختار بحث در دو جهت فوق سامان یافت.
از نظر این مقاله مهم‌ترین ویژگی‌های ارزشی نیاز در نظام اقتصادی اسلام، تأکید بر واقعی­بودن نیاز و تأکید بر رفع نیازهای کلان جامعه از قبیل امنیت، عدالت و توسعه اقتصادی است که تولیدکننده در انتخاب نوع و جهت‌گیری تولید کالا و خدمات، اخلاقاً باید خود را ملتزم به رعایت آنها ببیند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The criterion of production ethics in Islamic economic system

نویسنده [English]

  • m j
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
چکیده [English]

In the system of capitalism, firms based on e utilitarianism ethics maximize the profits. But in the Islamic economic system and based on its own ontological and ethical foundations, need is considered as the most important ethics criterion for productive activity.
The discussion of the category of need as a criterion of value is important in two main directions: one in terms of the ethics responsibility of the producer towards himself and the family who earns income to eliminate the personal and family needs of living conditions. Secondly, it is responsible for the social ethics that the producer has towards his fellow humans and society as consumers and demanders of the products. Accordingly, the structure of the paper is organized in two directions.
In this article, the most important features of the value of the need in the Islamic economic system are the emphasis on the real need and emphasis on addressing the macroeconomic needs of society such as security, justice and economic development, which the producer must ethically choose in the direction of the production of goods and services and must be committed to them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Criterion of Production Ethics
  • Real Needs
  • Security
  • Justice
  • Economic Development
  1. ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین ابوحامد؛ شرح نهج‌البلاغة؛ تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم؛ 20ج، چ1، قم: کتابخانه عمومی آیة­الله مرعشی نجفی، 1404ق.
  2. ابن‌اثیر جزری، مبارک­بن­محمد؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر؛ چ4، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367ش.
  3. ابن‌شعبه حرانى‏، ابومحمد حسن‌بن‌على‌بن‌حسین؛ تحف العقول عن آل­الرسول؛ چ2، قم: مؤسسه انتشارات اسلامى، 1404ق.
  4. ابن‌طاووس، على­بن­موسى‏؛ الملاحم و الفتن؛ قم: نشر مؤسسه صاحب‌الامر7، 1416ق.
  5. ابن­منظور، محمدبن­مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: داراالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، 1414ق.
  6. اچ. مزلو، آبراهام؛ انگیزش و شخصیت؛ ترجمه احمد رضوانی؛ مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی، 1367.
  7. اخوان کاظمی، بهرام؛ «امنیت فردی ـ اجتماعی و سیاسی ـ نظامی در قرآن کریم»؛ مجموعه مقالات (قرآن و اخلاق)، ج2، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1396.
  8. اربلى، على‌بن‌عیسى؛ کشف الغمة فی معرفة الأئمة (ط - القدیمة)؛ تحقیق و تصحیح هاشم رسولى محلاتى؛‏ ج‏1، تبریز: بنی­هاشمی، 1381ق.
  9. الاصبهانی، ابونعیم احمدبن‌عبدالله؛ حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء؛ ج1، بیروت: دارالکتب العربی، 1387ق.
  10. تفضلی، فریدون؛ تاریخ عقاید اقتصادی؛ ویراست دوم، چ1، تهران: نشر نی، 1372.
  11. تمیمى آمدى، عبدالواحدبن‌محمد؛ غررالحکم و دررالکلم؛ چ2، قم: دارالکتاب الإسلامی، 1410ق.
  12. الجلیلی، عبدالرحمن؛ مبادیء فی الاقتصاد؛ الطبعة الاولی، ]بی­جا[: ]بی­تا[.
  13. حسینی، سیدرضا؛ الگوی تخصیص درآمد و رفتار مصرف­کننده مسلمان؛ تهران: مرکز نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1379.
  14. خوانسارى، آقاجمال؛ شرح آقا جمال‌الدین خوانسارى بر غرر الحکم و درر الکلم؛ چ4، تهران: دانشگاه تهران، 1366.
  15. رشاد، علی‌اکبر؛ «فطرت به مثابه دال دینی»، قبسات؛ ش36، 1384.
  16. ریچارد، جی بارنت و رنالد ای مولر؛ سیطره جهانی: قدرت شرکت­های چندملیتی؛ ترجمه مصطفی قریب؛ تهران: انتشارات هاشمی، 1363.
  17. ریو، جان مارشال؛ انگیزش و هیجان؛ ترجمه یحیی سیدمحمدی؛ ویراست چهارم، تهران: ویرایش، 1385.
  18. سیزده اندیشمند و اقتصاددان مسلمان؛ م‍ب‍اح‍ث‍ی در اق‍ت‍ص‍اد خ‍رد در ن‍گ‍رش اس‍لام‍ی؛ ترجمه حسین صادقی؛ تهران: دان‍ش‍گ‍اه ت‍رب‍ی‍ت م‍درس، مؤس‍س‍ه ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات اق‍ت‍ص‍ادی، 1375.
  19. شاطبی، اب‍راه‍ی‍م‌ب‍ن‌م‍وس‍ی؛ ال‍م‍واف‍ق‍ات ف‍ی ال‍ص‍ول ال‍ش‍ری‍ع‍ة؛ 4 جزء فی2 مجلدات، ب‍ی‍روت: دارال‍ک‍ت‍اب العربی، 1423ق/2002م.
  20. صدر، سیدمحمدباقر؛ اقتصادنا؛ قم: دف‍ت‍ر ت‍ب‍ل‍ی‍غ‍ات‌ اس‍لام‍ی‌ ح‍وزه‌ ع‍ل‍م‍ی‍ه‌ ق‍م، 1375.
  21. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج10، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، 1417ق.
  22. طبرسی، ابوعلی‌بن‌حسن؛ مجمع‌البیان؛ چ2، بیروت: دارالمعرفه، 1408ق.
  23. طریحى، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ چ3، تهران: کتابفروشى مرتضوى، 1375.
  24. عالی جداری، محمد؛ «خوددوستی و مقایسه آن با خودگروی»، فصلنامه علمی پژوهشی قبسات؛ س16، ش60، 1390.
  25. العتر، محمد کمال؛ مبادیء الاقتصاد؛ مصر: دارالمعارف، 1970م.
  26. عجینه، صالح یوسف؛ مبادئ علم الاقتصاد؛ ج1، الطبعة الخامسة، ]بی­جا[: شرکة الطبع و النشر الاهلیة، 1964م.
  27. غزالی، ابوحامد محمد؛ احیاء علوم الدین؛ 4مجلد، بیروت: دارالفکر، ]بی­تا[.
  28. فراهانی­فرد، سعید؛ اقتصاد منابع طبیعی از منظر اسلام؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.
  1. فراهیدى، خلیل­بن­أحمد؛ کتاب العین؛ چ2، قم: نشر هجرت، 1409ق.
  2. کاتلر، فلیپ و گری آرمسترانگ؛ اصول بازاریابی؛ ترجمه علی پارسائیان؛ چ6، تهران: ادبستان، 1386.
    1. Hersey Paul and Kenneth H. Blanchard; Management of organizational Behavior; Utilizing Human Resources, 6th Ed., (prentice, Hall international, U.S.A., 1993.
  1. کلینی، محمدبن یعقوب؛ الکافی؛ تحقیق علی اکبر غفاری؛ ]بی­جا[، 1389.
  2. گیلزبری، ران کلمن؛ پانصد و بیست و پنج راه برای مدیریت بهتر؛ ترجمه محمد محمودی؛ تهران: انتشارات و تحقیقات جامعه نو، 1380.
  3. لوتانز، فرد؛ رفتار سازمانی؛ ترجمه غلامعلی سرمد؛ چ2، تهران: مؤسسه بانکداری اسلامی، 1375.
  4. لیثى واسطى، على‌بن‌محمد؛ عیون الحکم و المواعظ؛ قم: دارالحدیث، 1376.
  5. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة؛ بیروت: مؤسسة الوفاء، ۱۳۶۲.
  6. محمدی ری‌شهری، محمد؛ میزان الحمکة؛ ج4، التنقیح الثانی، قم: دارالحدیث، 1375.
  7. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ ج‏10، چ1، تهران‏: دارالکتب الإسلامیة، 1374. ‏
  8. میرمعزی، سیدحسین؛ نظام اقتصادی اسلام: اهداف و انگیزه‌ها؛ تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1378.
  9. نمازی، حسین و یدالله دادگر؛ ارتباط اقتصاد متعارف اقتصاد ارتدکس و اقتصاد اخلاق‌مدار؛ تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار، 1385.
  10. هازمن، دانیل ام و مایکل اس. مک فرسن؛ تجزیه و تحلیل اقتصادی و فلسفه اخلاق؛ ترجمه یدالله دادگر و همکاران؛ تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، 1386.