اخلاق اقتصادی از منظر قرآن کریم با تکیه بر راهبرد‌های روان‌شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.

2 استادیار گروه علوم و قرآن و حدیث، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.

3 استاد گروه روان‌شناسی دانشکده علوم اقتصادی و اجتماعی، دانشگاه بوعلی همدان، همدان، ایران

چکیده

هر دین آسمانی یک‌سخن جهانی دارد. سخن جهانی اسلام، اخلاق است که مبنای همة فعالیت‌های فردی و اجتماعی به شمار می‌آید. در عرصة اقتصاد رقابت آن‌قدر جدی است که گاه برخی برای ربودن گوی سبقت، حاضرند حریم اخلاق را بشکنند تا به هر قیمتی سود لازم را به دست آورند. در مکتب اقتصادی اسلام لازم است اخلاق اقتصادی در رقابت‌های اقتصادی رعایت شود و فضایلی چون اتقان در کار، انصاف، عدالت و قسط مورد توجّه قرار گیرد و از رذایلی مانند: کم‌فروشی، رباخواری، احتکار، اسراف و تبذیر پرهیز گردد. هدف این پژوهش ارائة راهبردهای روان‌شناختی قرآن برای رشد اخلاق اقتصادی است. روش این پژوهش با رویکرد کیفی و تحلیل محتواست و در آن از فن تحلیل محتوای مضمونی بر مبنای واحد جملات استفاده ‌شده است. جامعة آماری این پژوهش، کل قرآن و حجم نمونه، 95 آیه از آیات قرآن است. روش نمونه‌گیری هدفمند بوده و با هدف انتخاب آیات اقتصادی که اشارات اخلاقی و روان‌شناختی دارند، انجام‌گرفته است. در این پژوهش راهبردهای شناختی، دیداری، شنیداری، گفتاری و کرداری قرآن برای رشد اخلاق اقتصادی با ابزار جدول تحلیل محتوای کمّی و کیفی ارائه  و آنگاه نمایة مدل مفهومی آن نیز طراحی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Economic ethics from the perspective of the Holy Quran, relying on psychological strategies

نویسندگان [English]

  • Masoud Rastandeh 1
  • seyyed hamid Hosseini 2
  • Abolghasem Yaghoobi 3
1 Secretary of Education and University Lecturer
2 Assistant Professor Department of Science and Quran and Hadith, Hamadan Branch, Islamic Azad University, Hamadan, Iran.
3 Professor, Department of Psychology, Faculty of Economics and Social Sciences, Hamedan Bou Ali University, Hamadan, Iran
چکیده [English]

Every heavenly religion has a universal discourse. The universal word of Islam is morality, which is the basis of all individual and social activities In the field of economics, competition is so serious that sometimes some are willing to violate morality in order to obtain profits. In the school of economics of Islam, it is necessary to observe economic ethics in economic competitions and to pay attention to virtues such as job security, fairness, justice and installment, and to avoid vices such as underselling, usury, hoarding, extravagance and waste. The aim of this study is to present the psychological strategies of the Qur'an for the growth of economic ethics. The method of this research is with qualitative approach and content analysis and it uses the content analysis technique based on the sentence unit. he statistical population of this research is the total Quran and the sample size is 95 verses of Quranic verses. The sampling method is purposeful and is done with the aim of selecting economic verses that have moral and psychological references. In this study, the cognitive, visual, auditory, auditory, speech and behavioral strategies of the Qur'an for the growth of economic ethics are presented with the tool of quantitative and qualitative content analysis table, and then the index of its conceptual model is designed psychological aspect. The purpose of this study is to present the psychological strategies of the Qur'an for the development of economic ethics. The method of this research is qualitative and quantitative and content analysis approach and the content analysis technique is used based on sentence unit. The statistical population of this study is 6236 verses of the Quran and the sample size is 95 verses of the Quran. The sampling method was purposive and aimed at selecting the economic verses of the Qur'an with ethical and psychological references. In this study, the cognitive, auditory, auditory, verbal, and behavioral strategies of the Qur'an for the growth of economic ethics are presented using quantitative and qualitative content analysis table tools, then its conceptual model index is also designed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economics - Ethics
  • Growth Strategies
  • Quran
  • Psychology
  1. القرآن الکریم؛ ترجمه محمدمهدی فولادوند؛ چ1، تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش‌وپرورش، 1378.

    * قرآن حبل المتین؛ ترجمه حسین انصاریان؛ مؤسسه‌ موج همراه نور، ww.mth-co.ir ویرایش 601. تولید 22/04/1397 ، 1397.

    * قرآن کریم؛ سایت تنزیل Tanzil.ir، طراحی حمیدرضا ضرابی‌زاده؛ 1398.

    1. امام علی‌ابن‌ابی‌طالب؛ نهج‌البلاغه؛گردآوری سید رضی؛ شرح محمد عبده؛ بیروت: مؤسسه المعارف، 1416ق.
    2. آقا نظری، حسن؛ «عدالت اقتصادی ازنظر افلاطون، ارسطو و اسلام»؛ مجله اقتصاد اسلامی، س4، ش4، 1384.
    3. آمدی، عبدالواحد تمیمی؛ غررالحکم و درر الکلم؛ تهران: دانشگاه تهران، 1360.
    4. ارتفاع، مریم؛ «روان‌شناسی شخصیت: تعریف شخصیت از دیدگاه روان‌شناسی»؛ دسترسی در 10/05/1398 از وب‌سایت Alborzprisons.ir، 1398.
    5. استوتزل، ژان؛ روان‌شناسی اجتماعی؛ ترجمه علی‌محمد کاردان؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1339.
    6. ایروانی، جواد؛ اخلاق اقتصادی از دیدگاه قرآن و حدیث؛ مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1384.
    7. ــــــــــ؛ «اخلاق اقتصادی از دیدگاه قرآن و حدیث»، مجلّه الهیّات و حقوق، ش14، 1383.
    8. باردن لورنس؛ تحلیل محتوا؛ ترجمه: ملیحه آشتیانی و محمد یمنی دوزی؛ تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1375.
    9. بهرامی‌زاده، حمید؛ «تعریف روان‌شناسی»؛ دسترسی در 18/04/1398 از وب‌سایت ravanhami.com، 1398.

    10. بیگلربیگی، منیر؛ نقش بخشش‌های مادّی (احسان) در سلامت روان؛ دسترسی در 27/04/1398 از وب‌سایت howzah.net، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، 1398.

    11. پورسیف، عباس؛ خلاصه تفاسیر قرآن مجید (المیزان، نمونه)؛ چ1، تهران: نشر شاهد، 1385.

    12. جانی‌پور، محمد؛ جایگاه نماز در اندیشه امام رضا بر مبنای رساله محض الاسلام؛ چ1، مشهد: امید مهر، 1391.

    13. جوادی آملی، عبدالله؛ «اقتصاد در قرآن»؛ دسترسی در 20/04/1398 از وب‌سایت www.esra.ir، بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء، 1397.

    14. حرّانی، ابو محمدحسن بن علی؛ تحف العقول عن ءال الرّسول؛ تحقیق علی‌اکبر غفاری؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1404.

    15. خلیلی، مصطفی؛ جوانان و پرسش‌های اخلاقی؛ دسترسی در 30/05/1397 از وب‌سایت tebyan.net، 1392.

    16. دهقان، اکبر؛ هزار و یک نکته از قرآن کریم 2؛ چ1، قم: مؤسسه انتشارات حرم، 1386.

    17. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد؛ مفردات الفاظ قرآن کریم؛ ترجمه حسین خداپرست؛ چ1، قم: دفتر نشر نوید اسلام، 1387.

    18. راندا برن؛ کتاب قدرت و کتاب معجزه‌ شکرگزاری؛ ترجمه وامق عسگری؛ دسترسی در 26/04/1398 از وب‌سایت میگنا migna.ir، پایگاه خبری روان‌شناسی، مشاوره و سلامت، 1398.

    19. رحمتی شهرضا، محمد؛ گنجینة معارف 1؛ چ1، قم: انتشارات صبح پیروزی، 1385.

    20. روحانی، محمود؛ اَلمُعجَمُ الاِحصائی لِاَلفاظِ القُرآنِ الکَریمِ؛ ج3،2،1، چ2، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، 1368.

    21. روشن‌دل، جلیل؛ «تحوّل در مفهوم استراتژی»؛ مجموعه مقالات اولین سمینار بررسی تحول مفاهیم؛ چ1، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، 1370.

    22. شریعتی، علی؛ «ریشه‌های اقتصادی رنسانس»؛ دسترسی در 15/04/1398 از وب‌سایت Abbaspahavani.blogfa.com، [بی‌تا].

    23. شریفی، عنایت؛ «اخلاق اقتصادی از منظر قرآن کریم»؛ پژوهشنامه معارف قرآنی، دوره2، ش4، 1390.

    24. شعاعی، علیرضا؛ «سخاوت و بخشش آرامشی برای خود، آسایشی برای دیگران»؛ دسترسی در 27/04/1398 از وب‌سایت pajoohe.ir، پژوهشکده باقرالعلوم، پژوهه: بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی، 1398.

    25. صدر، محمدباقر؛ اقتصاد ما؛ ترجمه محمدکاظم موسوی بجنوردی؛ تهران: مؤسسه انتشارات اسلامی، 1350.

    26. عزیزی، سامان؛ «کامل‌ترین تعریف استراتژی چیست؟» دسترسی در 09/04/1397 از وب‌سایت Motamem.org، [بی‌تا].

    27. عظیمی، سروش؛اصول روان‌شناسی عمومی؛ تهران: کتاب‌فروشی دهخدا، 1366.

    28. کلینی، محمدبن‌یعقوب؛ الکافی؛ تحقیق علی‌اکبر غفاری، چ4، بیروت: دارصعب و دارالتّعارف، 1401.

    29. کنت کلارک؛ «تعریف روان‌شناسی»؛ دسترسی در 24/03/1397 از وب‌سایت Dehaghan-city.biogfa.com، 1970.

    30. مان، نرمان ل؛ اصول روان‌شناسی؛ ترجمه محمود صناعی؛ تهران: نشر اندیشه، 1372.

    31. کیوی، ریمون و لوک وان کامپنهود؛روش تحقیق در علوم اجتماعی؛ ترجمه‌ عبدالحسین نیک گهر؛ چ6، تهران: انتشارات توتیا، 1381.

    32. ماهرزاده، حامد؛ «ارتباط مستقیم تجمل‌گرایی با اضطراب»؛ دسترسی در 27/04/1398 از وب‌سایت hsna.ir، خبرگزاری دانشجویان ایران، 1398.

    33. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار الجامعه لِدُرَرِ اخبار الائمّه الاطهار؛ بیروت: مؤسسه الوفاء، 1403ق.

    34. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ ج75، دسترسی در 18/04/1398 ش از وب‌سایت جامع الحادیث hadit.inoor.ir، [بی‌تا].

    35. محمدی، محمد؛ «اهمیت دعا از منظر روان‌شناسی»؛ دسترسی در 26/04/1398 از وب‌سایت article.tebyan.net مؤسسة فرهنگی و اطّلاع رسانی تبیان، 1398.

    36. مرویان، سیدمحمود؛ «بررسی اعجاز روان‌شناختی قرآن»، فصلنامه قرآن و علم، ش13، 1396.

    37. مصباح، علی؛ «رابطه روان‌شناسی و اقتصاد»؛ دسترسی در 26/04/1398 از وب‌سایت marifat.nashriyat.ir، سامانه نشریات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1398.

    38. مطهری، مرتضی؛ اسلام و مقتضیات زمان؛ دسترسی در 23/07/1397 از وب‌سایت daneshnameh.roshd.ir، دانشنامه رشد، [بی‌تا].

    39. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه؛ چ32، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1391.

    40. نعمتی، علی؛ «تاریخچه‌ای از علم اقتصاد در جایگاه علمی اخلاقی»؛ اقتصاد اسلامی، س5، ش19، 1384.

    1. Hume, D; Treatise of Human Nature; Book 111, Part 1, Oxford, 1739.
      1. Mandeville, Bernard; The Fable of the Bees, New York: Oxford University press, 1924 [1729].
    2. Smith, A; An Inquirty into the Nature and Causes of the wealth of Nations, Glagow edition, Oxford, 1776.