امکان‌سنجی فروش و تبدیل موقوفات منفعتی به اعود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

شیخ انصاری نخستین فقیهی است که وقف را به منفعتی و انتفاعی تقسیم نموده و این تقسیم را در بحث جواز بیع وقف دخالت داده و بیع وقف انتفاعی را به‌طور مطلق ممنوع دانسته است و بیع وقف منفعتی را در مواردی اجازه داده است؛ ولی بیع را در وقتی که انفع به حال موقوف‌علیهم باشد اجازه نداده است. معروف بین فقیهان خصوصاً متأخرین همین نظر است؛ اما باید در خصوص وقف منفعتی، فروش موقوفه را در فرض انفع‌بودن به حال موقوف‌علیهم با رعایت مصلحت موقوفه اجازه داد؛ زیرا حبس عین در وقف و منع از فروش آن مقصود تبعی واقف بوده و در واقع مقدمه‌ای برای انتفاع‌بردن موقوف‌علیهم از عین موقوفه است و مقصود اصلی واقف، رهاسازی منافع به نفع موقوف‌علیهم می‌باشد؛ در نتیجه هرگاه انتفاع از موقوفه به نحو مناسب با موقوفه، ممکن نباشد و فروش موقوفه و تبدیل آن انفع باشد، باید گفت مقتضای قاعده ثانویه جواز فروش موقوفه است. برخی روایات نیز بر جواز فروش موقوفه در فرض انفع‌بودن نیز دلالت دارد. هرگاه واقف فروش موقوفه را در فرض انفع‌بودن اجازه داده باشد، بدون هیچ اشکالی بر اساس شرط واقف فروش موقوفه مجاز خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sales feasibility and converting endowments to benefits

نویسندگان [English]

  • Seyyed esmail Hoseini moggaddam 1
  • Mohammad Jafari harandi 2
  • abbas samavati 2
1 Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Humanities, Imam Khomeini Memorial Branch, Rey, Tehran, Iran
2 Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Humanities, Imam Khomeini Memorial Branch, Rey, Tehran, Iran
چکیده [English]

Sheikh Ansari is the first jurist to divide the endowment into profit and for-profit, and this division has been involved in the discussion of the license for the sale of endowments, and has considered the sale of for-profit endowments absolutely forbidden. He did not allow it when the benefit was suspended. This view is famous among jurists, especially the later ones. But in the case of a usufruct endowment, the sale of the endowment must be permitted on the condition that it be for the benefit of the endowment against the interests of the endowment; Because the confinement of the object in the endowment and the prohibition of its sale is a subordinate purpose of the endowment and is in fact a prelude to the benefit of the endowment against the same endowment and the main purpose of the endowment is to abandon the benefits in favor of the endowment against each other. With an endowment, it is not possible, and the sale of the endowment and its conversion is a benefit, it must be said that the requirement of the secondary rule is the permission to sell the endowment. Some narrations also indicate the permission to sell the endowment if it is for profit. Whenever benefactor has allowed the sale of the endowment on the premise that it is for profit, the sale of the endowment will be allowed without any problems based on the benefactor condition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Endowment
  • Benefit endowment
  • Benefit endowment sale
  • Return
  • Sale benefit
  1. * قرآن کریم.

    1. آرانى، محمدعلی؛ رسالة فى جواز بیع الوقف؛ چ1، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى، 1426ق.
    2. ابن‌أنس، مالک؛ الموطأ؛ تحقیق محمد فؤاعد عبدالباقی؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1406ق
    3. ابن‌فارس، ابوالحسین احمدبن‌فارس‌ بن زکریا؛ معجم مقائیس اللّغة؛ ج6، چ1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1404ق.
    4. ابن‌منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمدبن‌مکرم؛ لسان العرب؛ ج12، چ3، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع دارالصادر، 1414ق.
    5. احسایى، ابن‌ابى‌جمهور محمدبن‌على‌؛ عوالی (غوالی) اللئالی العزیزیة‌؛ چ1‌، قم: دار سید الشهداء للنشر‌، 1405ق.
    6. اصفهانى، سیدابوالحسن؛ وسیلة النجاة (با حواشی إمام خمینی)؛ چ1، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى1، 1422ق.
    7. ــــــــ؛ وسیلة النجاة (با حواشی گلپایگانی)؛ چ1، قم: چاپخانه مهر، 1393ق.
    8. اصفهانى، محمدحسین بن محمدحسن؛ حاشیه بر مکاسب؛ تحقیق و تصحیح عباس محمد آل سباع قطیفى؛ چ1، قم: انوار الهدی، 1418ق.
    9. امام خمینی، سیدروح‌الله موسوى؛ تحریر الوسیلة؛ چ1، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم، ‌
    10. ــــــــ؛ ‌کتاب البیع؛ چ1‌، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى1‌، 1421ق.
    11. امامی، سیدحسن؛ حقوق مدنی؛ چ13، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، 1375.
    12. بجنوردى، سیدحسن موسوى‌؛ القواعد الفقهیة؛ تحقیق و تصحیح مهدى مهریزى و محمدحسن درایتى‌؛ چ1‌، قم: الهادی،‌ 1419ق.
    13. بحرانى بصرى، زین‌الدین محمدامین؛‌ کلمة التقوى؛ چ3‌، قم: سید جواد وداعى‌، 1413ق.
    14. بستانى، فؤاد افرام؛ ‏فرهنگ ابجدی‏؛ چ2،‏ تهران: انتشارات اسلامیه، ‏1375.
    15. بغدادی، مفید، محمدبن‌نعمان عکبری؛ المقنعة؛ قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
    16. تبریزی، جوادبن‌علی؛ ارشاد الطالب؛ قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان،‌ 1416ق.
    17. تبریزی، میرزا جواد؛ منهاج الصالحین؛ قم: مجمع الإمام المهدی7، 1426ق.
    18. تستری کاظمی، اسدالله؛ مقابس الأنوار و نفائس الأسرار؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:، ]بی­تا[.
    19. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ حقوق اموال؛ چ6، تهران: گنج دانش، 1388.
    20. ــــــــ؛ ترمینولوژی حقوق؛ چ28، تهران: گنج دانش، 1394.
    21. ــــــــ؛ مجموعه محشی قانون مدنی؛ چ3، تهران: کتابخانه گنج دانش، 1387.
    22. ــــــــ؛ مبسوط در ترمینولوژی حقوقی؛ چ5، تهران: انتشارات گنج دانش، 1378.
    23. حرّ عاملى، محمدبن‌حسن؛ ‌تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة‌؛ تصحیح گروه پژوهش مؤسسه آل‌البیت:؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:،‌ 1409ق.
    24. حکیم، سیدمحسن؛ منهاج الصالحین (المحشّى)؛ بیروت: دار التعارف للمطبوعات، ]بی‌تا[الف.
    25. ـــــــ؛ نهج الفقاهة؛ قم: انتشارات 22 بهمن، ]بی­تا[ب.
    26. حلّى، علامه، حسن‌بن‌یوسف بن مطهر اسدى؛ مختلف الشیعه فی احکام الشریعه؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى، ‌1413ق.
    27. ـــــــ؛ قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام؛ ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1413ق.
    28. حمیری، نشوان بن سعید؛ شمس العلوم و دواء کلام العرب؛ ج5، چ1، بیروت: دارالفکر المعاصر، 1420ق.
    29. خامنه‌اى، سیدعلی حسینی؛ أجوبة الاستفتاءات؛ قم: دفتر معظم له در قم، 1424ق.
    30. ـــــــ؛ استفتائات وقف؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات وابسته به سازمان اوقاف، 1394.
    31. خویی، سیدابوالقاسم؛ منهاج الصالحین؛ چ28‌، قم: نشر مدینة العلم‌، 1410ق.
    32. ـــــــ؛ مصباح الفقاهه؛ تقریر محمدعلی توحیدی؛ قم: کتابفروشی داوری، ]بی­تا[.
    33. ؛ روحانی، سیدصادق؛ منهاج الصالحین؛ چ5، قم: انوار الهدى، 1429ق.
    34. روحانی، سید محمدصادق؛ فقه الصادق؛ چ3، قم: مؤسسه دارالکتاب، 1413ق.
    35. روحانى، حسینى سیدصادق؛ منهاج الفقاهة؛ چ5‌، قم: انوار الهدى، ‌ 1429ق.
    36. دزفولی، مرتضی‌بن‌محمدامین انصاری؛ کتاب المکاسب؛ ج 1و2، قم: منشورات دارالذخائر، 1411ق.
    37. سبحانی، جعفر؛ احکام الوقف فی الشریعة الاسلامیّة الغراء؛ قم: مؤسسه امام صادق7، 1398.
    38. سبزوارى، سیدعبد الأعلى؛ ‌مهذب الأحکام؛ چ4، قم: مؤسسه المنار، ‌‌1413ق(الف).
    39. ــــــــ؛ جامع الاحکام الشرعیه؛ چ4، قم: مؤسسه المنار، ‌‌1413ق (ب).
    40. سابق، سید؛ فقه السنة؛ بیروت: الناشر دارالکتاب العربی، 1391ق.
    41. سیستانی، سیدعلی؛ منهاج الصالحین؛ چ5‌، قم: دفتر حضرت آیةالله سیستانی، ‌1417ق.
    42. سیفى مازندرانی، علی‌اکبر؛ دلیل تحریر الوسیلة، الوقف؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى 1، 1430ق.
    43. شربینی خطیب، محمد؛ مغنی المحتاج إلی معرفة معانی الفاظ لمنهاج؛ مصر: دار احیا التراث العربی، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی، 1377ق.
    44. شهید اول، عاملى، محمدبن‌مکى؛ الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
    45. شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على؛ ‌مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام؛ قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه‌، 1413ق.
    46. شیخ انصاری، مرتضی؛ کتاب المکاسب؛ تحقیق و تصحیح گروه پژوهش در کنگره‌؛ قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق.
    47. صافى گلپایگانى، لطف‌الله؛ هدایة العباد؛ قم: دارالقرآن الکریم، 1416ق.
    48. ــــــــ؛ جامع الأحکام؛ چ4، قم: انتشارات حضرت معصومه 3، 1417ق.
    49. طباطبایی سیدعلی؛ ریاض المسائل؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1418ق.
    50. طوسى، ابوجعفر، محمدبن‌حسن‌؛ رجال شیخ طوسی؛ تحقیق و تصحیح جواد قیومى اصفهانى‌؛ چ3‌، قم‌: دفتر انتشارات اسلامى، 1427ق.
    51. ــــــــ؛ المبسوط فی فقه الامامیة؛ ج3، چ3، تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء آثار الجعفریة، 1387ق.
    52. عاملی، محمدبن‌مکی (شهید اول)؛ الدروس الشریعة فی فقه الامامیة؛ ج2، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
    53. عبید، عبدالکبیس محمد؛ احکام وقف در شریعت اسلام؛ ترجمه احمد صادقی گلدر؛ تهران: اداره کل حج و اوقاف و امور خیریه 1364.
    54. علی‌آبادی ابهری، حمید و عبدالله رضیان؛ مجله مقالات و بررسیها؛ مازندران: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور دانشگاه مازنداران، دفتر 86، 1386.
    55. فاضل آبى، حسن‌بن‌ابی‌طالب یوسفى‌؛ کشف الرموز فی شرح مختصر النافع؛ چ3، قم: ‌دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین، 1417ق.
    56. فاضل لنکرانی، محمد؛ تفصیل الشریعة - الوقف، الوصیة، الأیمان و النذور، الکفارات، الصید؛ قم: مرکز فقهى ائمه اطهار :، 1424ق.
    57. فیاض، محمداسحاق؛ منهاج الصالحین؛ قم: دفتر معظم‌له، 1378.
    58. فیومی، احمدبن‌محمد مقری؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی؛ ج2، قم: منشورات دار الرضی،]بی­تا[.
    59. کاتوزیان، ناصر؛ حقوق مدنی، عقود معین: عطایا، هبه، وقف، وصیت؛ چ8، تهران: گنج دانش، 1392.
    60. ــــــــ؛ قانون مدنی در نظم حقوقی؛ چ4، تهران: بنیاد حقوقی میزان، 1392.
    61. ــــــــ؛ حقوق مدنی عقود معین عطایا؛ چ5، تهران: گنج دانش، 1390.
    62. کلینى، ابوجعفر محمدبن‌یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
    63. گلپایگانی، سیدمحمدرضا؛ هدایة العباد؛ قم: دارالقرآن الکریم‌،‌ 1413ق.
    64. مجلسى، محمدباقربن‌محمدتقی؛ ‌مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‌؛ تحقیق و تصحیح سیدهاشم رسولى؛‌ چ2‌، تهران: دار الکتب الإسلامیة‌، 1404ق.
    65. مرکز تحقیقات فقهی حقوقی قوه قضاییه؛ «نرم‌افزار گنجینه استفتائات قضائی»؛ قم: مرکز تحقیقات قوه قضائیه، ]بی­تا[.
    66. مروج، سیدمحمدجعفر؛ هدى الطالب فی شرح المکاسب؛ قم: مؤسسة دارالکتاب، 1416ق.
    67. مصطفوى، سیدمحمدکاظم؛ فقه المعاملات؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1423ق.
    68. معین، محمد؛ فرهنگ فارسی؛ چ3، تهران: سرایش، 1381.
    69. مفید، بغدادی، محمدبن‌محمد بن نعمان عکبرى‌؛ المقنعة؛ قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، 1413ق.
    70. مکارم شیرازى، ناصر؛ استفتائات جدید؛ گردآوری ابوالقاسم علیان نژادى دامغانى؛‌ قم: انتشارات مدرسه امام على‌بن‌ابی‌طالب 7، ]بی­تا[.
    71. میرزاى قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن؛ جامع الشتات؛ تهران: مؤسسه کیهان، 1413ق.
    72. نائینى، میرزا محمدحسین؛ منیة الطالب؛ تهران: المکتبة المحمدیة، 1373ق.
    73. نجفى صاحب الجواهر، محمدحسن؛ ‌جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام؛ تصحیح عباس قوچانى و على آخوندى؛ چ7‌، بیروت: ‌دار إحیاء التراث العربی،‌ 1404ق.
    74. نراقى، مولى احمدبن‌محمدمهدی؛ مستند الشیعة فی أحکام الشریعة؛ قم: مؤسسه آل‌البیت :،‌1415ق.
    75. وحید خراسانى، حسین؛ منهاج الصالحین؛ چ5، قم: مدرسه امام باقر 7، 1428ق.
    76. یزدى طباطبایى، سیدمحمدکاظم؛ تکملة العروة الوثقى؛ قم: کتابفروشى داورى، 1414ق.