آسیب‌شناسی مالی رایج اسلامی با تأکید بر آثار مرحوم موسویان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد و بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی

چکیده

مرحوم موسویان در آثار فراوان خود عمدۀ مسائل مورد بانکداری اسلامی و بازار سرمایه اسلامی را بررسی کرده است. در سال‏های اول تحقیق عملکرد بانکداری و بازار سرمایه کشور را با معیارهای اسلامی مغایر می‏دانست. وی قایل بود این سیستم موجود حقیقت ربا را از بین نبرده و در رسیدن به اهداف رشد و عدالت کامیاب نبوده است. در ریشه‏یابی به عواملی همچون صوری‏بودن برخی فعالیت‏ها، ضعف در درک صحیح عقود اسلامی، ضعف در نظارت شرعی‏بودن عملیات بانکی، عدم توزیع مناسب عقود بانکی متناسب با الگوی کسب و کار بانک‏ها و...‏ پرداخت و متناسب با هر عامل در تحقیقات خود راهکارهایی ارائه داد؛ اما به مشکل اصلی یعنی ساختار ربوی و لیبرالی بازار پول و سرمایه نپرداخت. همین امر سبب شد عمده راهکارهایی که برای حل مشکل ارائه داده بود، به‏نوعی سبب تشدید مشکلات گردد. در این مقاله با نقل مستقیم برخی مطالب و تحلیل آن اثبات شده است نتیجه مجموع راهکارها کمک به تقویت حقیقت ربوی بازارهای مالی و حاکمیت یک نظام مالی متناسب با نظام سرمایه داری، آن هم از نوع بد آن یعنی سرمایه‏داری مالی به اسم اسلام است. البته اگر ساختار مطلوب مالی اسلامی طراحی شود، می‏توان از بسیاری از تحقیقات ایشان در یک ساختار درست بهره برد.    

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Common Islamic financial pathology with an emphasis on the late Mousaviyan's works

نویسنده [English]

  • GholamAli Masouminia
Member of the Faculty of Economics Department of Kharazmi University
چکیده [English]

In his many works, the late Mousaviyan has examined the main issues of Islamic banking and Islamic capital market. In the first years of research, he found the country's banking and capital market performance to be inconsistent with Islamic standards. He believed that this existing system has not eliminated the truth of usury and has not been successful in achieving the goals of growth and justice. In rooting to factors such as the formality of some activities, weakness in the correct understanding of Islamic contracts, weakness in monitoring the Shariah of bank operations, lack of proper distribution of bank contracts in accordance with the business model of banks, etc., payment and according to each factor in research He offered solutions, but he did not address the main problem, i.e., the usurious and liberal structure of the money and capital market. This caused most of the solutions provided to solve the problem to aggravate the problems. In this article, by directly quoting some material and analyzing it, it has been proven that the result of all the solutions is to help strengthen the truth of usury in the financial markets and the governance of a financial system in accordance with the capitalist system, which is also of its bad type, i.e., financial capitalism in the name of Islam. Of course, if the desired structure of Islamic finance is designed, many of his researches can be used in a proper structure.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Financial markets
  • Islamic finance
  • Late Mousaviyan
  1. الموسوی (امام خمینی)، سیدروح‎الله؛ کتاب البیع؛ ج‌2، قم: مؤسسه نشر آثار امام خمینی، 1379.
  2. بورس (وابسته به شرکت اطلاع‌رسانی و خدمات بورس)؛ مصوبات کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، بورس اوراق بهادار، ایران، 1397.
  3. بورس (وابسته به شرکت اطلاع‌رسانی و خدمات بورس)؛ مصوبات کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، بورس اوراق بهادار، ایران، 1398.
  4. توتونچیان، ایرج؛ اقتصاد پول و بانکداری؛ تهران: مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی، ١٣٧۵.
  5. الحر العاملی؛ وسایل الشیعه؛ قم: مؤسسه آل البیت، 1409ق.
  6. ربانی گلپایگانی، علی؛ «شریعت و مصلحت»، کلام اسلامی؛ دوره 22، ش85، 1392.
  7. سامی حسن، محمود؛ «بیع المرابحة للآمر بالشراء»، مجله مجمع الفقه الاسلامی؛ ج2، ش5، مرکز البرکة للبحوث والاستشارات المالیة الإسلامیة، عمان المملکة الأردنیة الهاشمیة، 1976م.
  8. شهنازی، روح‏الله و مجتبی پناهی؛ «سنجش میزان اخلاقی‏بودن بانکداری در ایران؛ مطالعه موردی بانک‏های ‏ایران، شعب شیراز»، تحقیقات مالی- اسلامی؛ س6، ش۲ (پیاپی ۱۲)، بهار و تابستان ۱۳۹۶.
  9. صدر، سیدمحمدباقر؛ اقتصادنا؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی- شعبه خراسان، 1417ق.
  10. العلامۀ الحلی، حسن‌بن‌یوسف؛ تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة؛ ج2، قم: مؤسسه امام صادق، 1420ق.
  11. علیدوست، ابوالقاسم؛ «ظرفیت‌های فقه در رویارویی با مسائل دنیای معاصر»، اقتصاد اسلامی؛ ش62، 1395، ص61-78.
  12. قلعـه‏جی، محمدرواس؛ «کارتهای اعتباری در بانکداری بدون ربا»، اقتصاد اسلامی؛ س4، ش14، ۱۳۸۳.
  13. کاوند، مجتبی؛ طبقه‏بندی ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)؛ مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی، سازمان بورس و اوراق بهادار، 1396.
  14. گلپایگانی، سیدمحمدرضا؛ مجمع المسائل (فارسی)؛ قم: دار القرآن الکریم، ، 1414ق.
  15. مجموعة من المؤلفین؛ کتاب مجلة مجمع الفقه الإسلامی- بیع المرابحة للآمر بالشراء فی المصارف الإسلامیة؛ إعداد دکتور رفیق یونس المصری، المکتبة الشاملة الحدیثة، 1414ق.
  16. مدیریت کل مقررات، مجوزهای بانکی و مبارزه با پولشویی اداره مطالعات و مقررات بانکی، قرارداد جعاله، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، 1392.
  17. مدیریت نظارت بر کارگزاران سازمان بورس و اوراق بهادار؛ دستورالعمل خرید اعتباری اوراق بهادار، سازمان بورس و اوراق بهادار، تهران، 1391.
  18. مکارم شیرازی، ناصر؛ حیله‌هاى شرعى و چاره‌جویى‌هاى صحیح؛ چ2، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن ابی‏طالب 7، 1428ق‌.
  19. معصومی‏نیا، علی و سمیه رشیدیان؛ «نگرش اسلام به رفاه اقتصادی»، معرفت اقتصاد اسلامی؛ ش13، 1394، ص55-76.
  20. موسویان، سیدعباس؛ «بهره بانک‏های دولتی»، نامه مفید؛ ش14، 1377.
  21. موسویان، سیدعباس؛ بازار سرمایه اسلامی؛ قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391.
  22. ـــــ؛ «نقد و بررسی مبانی حقوقی و دلایل اقتصادی بهره»، کتاب نقد؛ ش11، تابستان ۱۳۷۸.
  23. ـــــ؛ «بررسى فقهى- اقتصادى سپرده‏هاى انتقال‏پذیر در بانکدارى بدون ربا»، مجله فقه اهل بیت؛ ش17-18، ۱۳۷۸.
  24. ـــــ؛ «ربا در بانکهاى دولتى»، مجله فقه؛ ش27-28، ۱۳۸۰.
  25. ـــــ؛ «آثار اقتصادىِ جایگزینى نظام مشارکت به جاى نظام بهره»، اقتصاد اسلامی؛ س2، ش5، ۱۳۸۱.
  26. ـــــ؛ «مصادیق پنهان و آشکار ربا در نظام بانکى ایران»، اقتصاد اسلامی؛ س2، ش6، ۱۳۸۱.
  27. ـــــ؛ «دین و اقتصاد»، مجله اقتصاد اسلامی؛ ش8، زمستان 1381، ص37-60.
  28. ـــــ؛ «حوزه‏هاى فقاهتى و عرصه‏هاى کارشناسى بانکدارى اسلامى»، اقتصاد اسلامی؛ س3، ش12، ۱۳۸۲.
  29. ـــــ؛ «ارزیابی سپرده‏های بانکی و پیشنهاد سپرده‌های جدید»، اقتصاد اسلامی؛ س4، ش15، ۱۳۸۳.
  30. ـــــ؛ «اصلاح ساختار مؤسسات و ابزارهای مالی بازار پول و سرمایه بر اساس تعالیم اسلام»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق؛ ش25، بهار 1380، ص143-170.
  31. ـــــ؛ ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)؛ قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386.
  32. موسویان، سیدعباس، میثم فدایی واحد و مهدی علی حسینی؛ «خرید اعتباری سهام در بانکداری و بازار سرمایه اسلامی»؛ اقتصاد اسلامی؛ س13، ش49، بهار 1392.
  33. موسویان، سیدعباس و مجتبی کاوند؛ «مدیریت نقدینگی در بانکداری اسلامی»، معرفت اقتصادی؛ س2، ش1 (پیاپی 3)، پاییز و زمستان 1389.
  34. موسویان، سیدعباس و مهدی الهی؛ «امکان‏سنجی فقهی تشکیل بازار بین بانکی در بانکداری اسلامی»، اقتصاد اسلامی؛ س10، ش38، تابستان ۱۳۸۹.
  35. موسویان، سیدعباس و حسین میثمی؛ بانکداری اسلامی (۱): مبانی نظری- تجارب عملی؛ تهران: پژوهشکده پولی و بانکی، 1394.
  36. موسویان، سیدعباس و شیرمردی احمدآباد، حسین؛ «اوراق سلف موازی در تأمین مالی صنعت خودرو»، بورس اوراق بهادار؛ دوره 8، ش30 ، تابستان 1394، ص25-52.
  37. موسویان، سیدعباس، محمدرضا کاتوزیان، محمد طالبی و محمدرضا حاجیان؛ «توافق‏نامه بازخرید (ریپو) در بازار بین بانکی اسلامی»، اقتصاد اسلامی؛ س15، ش60، زمستان ۱۳۹۴.
  38. موسویان، سیدعباس و رسول خوانساری؛ «اجتهاد چندمرحله‌ای روش پژوهش استنباط مسائل فقه اقتصادی»، اقتصاد اسلامی؛ س15، ش63، 1395.
  39. موسویان، سیدعباس و فرشته ملاکریمی؛ «تعزیر مالی و جریمه دولتی برای مطالبات غیر جاری در بانکداری اسلامی»، اقتصاد اسلامی؛ س16، ش64، زمستان ۱۳۹۵.
  40. موسویان، سیدعباس، محمدرضا مهربان‏پور و محمدرسول حشمتی؛ «آسیب‏شناسی و نقد وضعیت بانکداری ایران از منظر عدالت اقتصادی»، مطالعات اقتصاد اسلامی؛ س12، ش۱ (پیاپی ۲۳)، پاییز و زمستان ۱۳۹۸، ص121-
  41. مهرپور، حسین؛ مجموعه نظرات شورای نگهبان؛ تهران: مؤسسه کیهان- دادگستر، 1371.
  42. مهربان‎پور، محمدرضا، سیدعباس موسویان و محمدرسول حشمتی؛ «میزان کامیابی شبکه بانکی کشور در تحقق اهداف نظام اقتصادی اسلام»، اقتصاد اسلامی؛ س19، ش76، زمستان ۱۳۹۸، ص119-
  43. نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌، 1404ق.
  44. هاشمى شاهرودی، سیدمحمود و ‌جمعى از پژوهشگران؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت :؛ ج3، قم: مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت :، 1426ق.
  45. قراءات فقهیه معاصر؛ ج2، قم: مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت :‌، 1423ق.
  46. Beder, Tanya S. & Marshall, Cara M; Financial Engineering: The Evolution of a Profession; John Wiley & Sons, 2011.
  47. Iqbal, Zamir; “Financial engineering in Islamic finance”, THUNDERBIRD INTERNATIONAL BUSINESS REVIEW; A Wiley Company, 1999, pp.541-559.
  48. رفیق یونس مصری، بیع المرابحة للآمر بالشراء فی المصارف الإسلامیة در:

http://shamela.ws/browse.php/book-8356/#page-5790>

  1. https://b2n.ir/e60737
  2. «نگاهی به حجم انتشار صکوک در دنیا و ایران»، ص9، در:
  3. https://b2n.ir/d84386
  4. https://b2n.ir/t34403.
  5. https://b2n.ir/x76156

تفصیل مباحث فقهی مرابحه بانکی و چالش‎های مربوطه در این مقاله آمده است: معصومی‏نیا، مقاله  «مرابحه در فقه و مرابحه بانکی»؛ در کتاب تأملاتی در بانکداری و بازار سرمایه، ج2 (نقد طرح بانکداری مجلس شورای اسلامی)، تهران: بنیاد فرهنگ و اندیشه انقلاب اسلامی، اردیبهشت 1400، ص 133-186.

  1. https://b2n.ir/x76156
  2. https://b2n.ir/s65980
  3. https://b2n.ir/s42634
  4. https://b2n.ir/h76685
  5. https://b2n.ir/522455
  6. نشست مشهد 1397 (https://b2n.ir/z38784).