مبانی، ظرفیت‌ها و محدودیت‌های علم اقتصاد اسلامی به مثابه علم بومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علم و صنعت ایران.

چکیده

درباره ملاک اسلامیت علم اقتصاد، دو رویکرد اساسی وجود دارد. رویکرد نخست، بر آن است که اقتصاد اسلامی معرفتی است که تمام هویت دانشی خود را از منابع معتبر شناخت از نظر اسلام کسب می‌کند. رویکرد دوم بر آن است که اسلام به عنوان یک نظامی از ارزش‌ها، باورها، هنجارها، آداب، سنن و انباشت تجربه‌ زیست مسلمانی با ساختن بوم، فرهنگ و جامعه اسلامی، ماهیت موضوع و پژوهشگر را در قلمرو پژوهش‌های اقتصادی به واقعیتی مصنوع و برساخته‌ خود تبدیل می‌کند؛ در نتیجه، دانشِ محصول توصیف و تبیین واقعیت‌های اقتصادی چنین جامعه‌ای، اسلامی خواهد بود. مقاله پیش ‌رو ظرفیت‌ها و محدودیت‌‌های رویکرد دوم را که شهید صدر;  نیز در همین چارچوب علم اقتصاد اسلامی را تحقق‌پذیر می‌داند نشان خواهد داد. مقاله پیش‌ رو ابتدا اثر فرهنگ بر علم اقتصاد را در چارچوب نظری مکتب اقتصادی نئوکلاسیک و نهادگرایی نشان می‌دهد. برای رسیدن به این منظور می‌کوشد تا از دو دید اساسی آفرینش فاعل شناسایی یا نظریه‌پرداز اقتصادی و نیز موضوع ‌شناسایی یعنی انسان و جامعه، اثر تفاوت‌های فرهنگی را بر کلیت دانش اقتصاد نشان دهد. یک دیدگاه بر آن است که تفاوت‌های فاعل و موضوع شناخت اقتصادی در قلمرو جامعه و فرهنگ اسلامی با فرهنگ و جامعه‌ ملحوظ در دانش اقتصاد متعارف به حدی است که باید در جامعه‌ اسلامی دانشی  متفاوت پدید آید. مقاله پیش‌ رو مبانی، دلایل و نتیجه‌های این رویکرد را بررسی و نقد می‌کند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Fundamentals, Capacities, and limitations of Islamic Economics as Domestic Science

نویسنده [English]

  • Atollah Rafiei-Atani
چکیده [English]

There are two fundamental approach towards the the criterion of Economics as to be Islamic. The first approach considers that Islamic Economics is a knowledge that acquires all its scientific identity from "authentic sources of recognition from Islamic viewpoint". The second approach considers that Islam converts the quiddity of subject matter and the researcher in the field of Economics researches into an artificial reality and self-made, as a system of values, beliefs, norms, customs, traditions, and a collection of Islamic experience of life, with constructing an environment, culture, and Islamic society. This article is to identify the second approach, which Muhammad Baqir al-Sadr considers the "Islamic Economics" as to be realizable in the same framework as well. The article addresses the influence of culture on economics in the theoretical framework of the neoclassic economic school and Institutionalism. For this purpose, the article to refer to the influence of cultural diversity on the totality of economics, from two main viewpoint of the creation of the subject or the economical theoretician and the object that is human being and the society. One standpoint holds that the differences between subject and object of economical knowledge in the scope of society and Islamic culture and the scope of the society of the current economics is in such an extent that it is necessary to establish a new knowledge in Islamic society. This article investigates and criticizes the fundamentals, reasons, and results of this approach.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Culture
  • Economics
  • institutionalism
  • neoclassic
  • Islamic economics
  • domestic science
  • Sociology of Knowledge
  • methodology
  1. آرون، ریمون؛ مراحل اساسی سیر اندیشه جامعه‌شناسی؛ ترجمه باقر پرهام؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1367.
  2. بلاگ، مارک؛ روش‌شناسی علم اقتصاد؛ ترجمه غلام‌رضا آزاد ارمکی؛ تهران: نشر نی، 1380.
  3. پورفرج، علی‌رضا؛ «طراحی مدل علمی بر اساس مبانی و پارادایم‌های اقتصاد اسلامی»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س8، ش32 ، 1387.
  4. تراسبی، دیوید؛ اقتصاد و فرهنگ؛ ترجمه کاظم فرهادی؛ تهران: نشر نی، 1382.
  5. تمدن جهرمی، محمدحسین؛ «نهادگرایان»؛ فصلنامه تکاپو، ش11و12 1384.
  6. جاناتان اچ. ترنر؛ مفاهیم و کاربردهای جامعه‌شناسی؛ ترجمه محمد فولادی و محمدعزیز بختیاری؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1378.
  7. جوادى آملى، عبدالله؛ تفسیر تسنیم؛ قم: موسسه اسراء، 1388.
  8. موریس چالز و اون فیلیپس؛ تجزیه‌وتحلیل اقتصادی؛ ترجمه اکبر کمیجانی و حسن سبحانی؛ تهران: دانشگاه تهران، 1373.
  9. حسینی، سیدرضا؛ «مفروضات نظریه رفتار مصرف‌کننده در اقتصاد اسلامی»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س3، ش9، 1382.
  10. دادگر،  یدالله؛ تاریخ تحولات اندیشه اقتصادی؛ قم: دانشگاه مفید، 1383.
  11. درخشان، مسعود؛ «بومی‌سازی اقتصادی و اقتصاد اسلامی: ملاحظاتی در رویکردهای تطبیقی و مبنائی»؛پژوهش‌های اقتصادی ایران، س17، ش52، 1391.
  12. رجائی، سیدکاظم؛ «تقاضای سازگار با مبانی و ارزش‌های اسلامی»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س10، ش40، 1389.
  13. رفیعی آتانی، عطاالله؛ «بازخوانی مجدد ماهیت اقتصاد اسلامی»؛ مجله معرفت اقتصاد اسلامی، س3، ش5، 1390.
  14. زرقاء، محمد انس؛ «روش‌شناسی علم اقتصاد اسلامی»؛ ترجمه‌ ناصر جهانیان و علی‌اصغر هادوی‌نیا؛ فصلنامه‌ علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س3، ش10، 1382.
  15. زریباف، سیدمهدى؛ تحلیلی بر شناخت و روش‌شناسی علم اقتصاد؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق7، 1369.
  16. سروش، عبدالکریم؛ درس‌هایی در فلسفه علم‌الاجتماع؛ تهران: نشر نی، 1379.
  17. شوقی دنیا، احمد؛ «نظریه‌پردازی در اقتصاد اسلامی»؛ ترجمه خداداد جلالی؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س3، ش12، 1382.
  18. صدر، سیدمحمدباقر؛ اقتصادنا؛ قم: المجمع‌العالمی للشهید صدر;، 1408ق.
  19. صمدی، هادی؛ «نهاد، نهادگرایی و نهادینه شد»؛ فصلنامه تکاپو، ش11 و 12، 1384.
  20. عظیمی، حسین؛ مدارهای توسعه‌نیافتگی در اقتصاد ایران؛ تهران: نشرنی، 1371.
  21. عیوضلو، حسین؛ «درآمدی بر معرفی ارکان و هسته سخت اقتصاد اسلامی»؛ مطالعات اقتصاد اسلامی، س1، ش1، 1387.
  22. ‏غنی‏نژاد، موسی؛ معرفت‏شناسی علم اقتصاد؛ تهران: مؤسسه عالی پژوهش در برنامه‏ریزی و توسعه، 1376.
  23. فروند، ژولین؛ جامعه‌شناسی ماکس وبر؛ ترجمه عبدالحسین نیک‌گهر؛ تهران: نشر نیکان، 1362(الف).
  24. ــــــــ؛ آراء و نظریه‏ها در علوم انسانی؛ ترجمه علی‌محمد کاردان؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1362(ب).
  25. کوزر، لوییس؛ زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی؛ ترجمه محسن ثلاثی؛ تهران: انتشارات علمی، 1380.
  26. کاتوزیان، محمدعلی؛ ایدئولوژی و روش در اقتصاد؛ ترجمه م. قائد؛ تهران: چاپ سعدی،  1374.
  27. کهف، منذر؛ «علم اقتصاد اسلامی، تعریف و روش»؛ ترجمه‌ سیدحسین میرمعزی؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س6، ش23،1385.
  28. لیتل، دانیل؛ تبیین در علوم اجتماعی؛ ترجمه عبدالکریم سروش؛ قم: مؤسسه فرهنگی صراط، 1373.
  29. محمد بیگی، علی اعظم؛ «جایگاه بخش فرهنگ و هنر در اقتصاد ملی»؛ فصلنامه نامه پژوهش، ش16و17، 1379.
  30.  موسایی، میثم؛ اسلام و فرهنگ توسعه؛ تهران: سرزمین ما، 1380.
  31. ــــــــ؛  اقتصاد فرهنگ؛ تهران: انتشارات آن، 1379.
  32. مولکی، مایکل؛ علم و جامعه‌شناسی معرفت؛ ترجمه حسین کچوئیان؛ تهران: نشر نی، 1376.
  33. میرمعزی، سیدحسین؛ «نظریه رفتار تولیدکننده و تقاضای کار در اقتصاد اسلامی»؛ فصلنامهعلمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س4، ش13، 1383(الف).
  34. ــــــــ؛ «عرضه نیروی کار در اقتصاد اسلامی»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س4، ش14، 1383(ب).
  35. ــــــــ؛ «تعادل در بازار کار و استخراج عرضه کل در اقتصاد اسلامی»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س4، ش15، 1383(ج).
  36. ــــــــ؛ «موضوع علم اقتصاد اسلامی»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س7، ش28، 1386.
  37. نظرپور، محمدتقی؛ «آزمون‌های تجربی در اقتصاد و کاربرد آن در اقتصاد اسلامی»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س5، ش17، 1384.
  38. نمازی، حسین؛ نظام‌های‏اقتصادی؛ تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1374.

 

39. Kasler, Dirk; Max Weber: An Introduction to His Life and Work; Cambridge, UK: Polity press, 1988.

40. Parsons, Talcott; Introduction to Max weber, The sociology of Religion; Boston: Beacon Press, 1963.