آسیب‌شناسی سپرده‌های قرض‌الحسنه در نظام بانکداری بدون ربای ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی دانشکده اقتصاد تهران

2 فارغ التحصیل کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه تهران

چکیده

تحقق کامل بانکداری اسلامی، غایت مطلوب نظام بانکی ایران است که برکات اقتصادی و اجتماعی فراوانی خواهد داشت. این مهم تنها با تشخیص صحیح معضلات حال و آینده و تصمیم‏گیری هوشمندانه جهت رفع آنها محقق می‏شود. در این راستا آسیب‌شناسی  قرض‌الحسنه یکی از مسائل قابل تأمل و دارای اولویت محسوب می‏شود. این پژوهش عوامل مؤثر بر کاهش سپرده­های قرض‌الحسنه را به عنوان مسئله اصلی تحقیق، احصا، دسته‏بندی و اولویت‏گذاری می‏کند.  بدین منظور چارچوب تحقیق در سه فاز اصلی شامل مطالعه و مصاحبه و تحلیل عوامل، طراحی شده است. در فاز نخست با بررسی پژوهش‏های این حوزه، عوامل مؤثر شناسایی و پرسشنامه تحقیق تنظیم شد. در فاز دوم در مصاحبه با خبرگان این دلایل اعتبارسنجی و مهم‌ترین علل کاهش سهم سپرده‏های قرض‏الحسنه احصا گشت. در فاز سوم نتایج به‌دست‌آمده با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل (Cross Impact Analysis) و بر اساس نظر خبرگان تحلیل شد و به این ترتیب عوامل پیشران، سیاستی، خطرپذیر، شاخص‏ها و عوامل بی‌تأثیر تفکیک شدند. بر اساس یافته‌های پژوهش،  خلأهای قانونی، وجود تورم و پایین‌بودن سطح درآمد مردم، علل پیشران کاهش سهم سپرده‏های قرض‏الحسنه و رقابت بانک‏ها برای افزایش سود سپرده‏های سرمایه‎گذاری و نبود اراده جدی برای گسترش قرض‏الحسنه از طرف مدیران بانکی  نیز عوامل سیاستی مربوط به این مسئله می‏باشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Pathology of Qard Al Hasan Deposit in Iran usury Free Banking

نویسندگان [English]

  • Abolghasem Tohidinia 1
  • Vahid Fouladgar 2
1 Faculty of Economics, Tehran University, Tehran
2 Economics Department, Tehran University
چکیده [English]

The realization of Islamic banking is a desirable goal of the Iranian banking system, which will have a lot of economic and social blessings; this will only be achieved by properly identifying the present and future problems and intelligently deciding to eliminate them. In this regard, the pathology of Qard Al Hasan is one of the priority issues. This research studies the factors affecting the reduction of Qard-al-Hasan's deposits as the main issue of research, evaluation, classification and prioritization will be don.
 To this end, the research framework has been designed in three main phases, including study and interview and factor analysis. In the first phase, investigating the research in this area, identifying the effective factors and setting the questionnaire is don. In the second phase, in an interview with the experts, these reasons were validated and the main reasons for the decline in the share of deposits were borrowed. In the third phase, the results were analyzed using Cross Impact Analysis and based on the experts' opinion, and thus the proponents, the policy, the risk factors, the indicators and the ineffective factors were segregated.
 According to research findings, legal vacuum, inflation and low income levels, the reasons for the decline in the share of deposits and the competitiveness of banks to increase the profits of investment deposits and the lack of serious will to extend the loan to the bank managers also Policy factors are related to this issue.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qard Al Hasan
  • Usury Free Banking
  • Pathology
  • Deposit
  1. ابونوری، اسماعیل؛ افسانه قاسمی تازه‌آبادی؛ «ارزیابی اثر ارزش افزوده قرض‏الحسنه بر توزیع درآمد (با استفاده از داده های پانل بین استانی)»، اقتصاد اسلامی؛ ش28، زمستان 1386.
  2. اسفندیاری، ابوالفضل؛ نگاهی به صندوقهای قرض‏الحسنه؛ تهران: سازمان بازرسی، 1382.
  3. اسلاتر ، ریچارد و همکاران؛ نواندیشی برای هزاره نوین، مفاهیم، روش‏های و ایده‏های آیندهپژوهی؛ ترجمه عقیل ملکی‌فر و همکاران؛ تهران: مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، 1386.
  4. حسین اسلامپور کریمی؛ «صندوق‏های قرض‏الحسنه، آسیب‌شناسی، ساختار مناسب و راهکارهای اصلاحی»، بانک و اقتصاد؛ ش49، 1383.
  5. اسلامی، زهرا؛ بررسی عملکرد سیستم بانکی و صندوقهای قرض‏الحسنه در خصوص سپرده‏های قرض‏الحسنه پس‌انداز و تسهیلات اعطایی قرض‏الحسنه (73-1368)؛ پایان نامه کارشناسی ارشد رشته علوم بانکداری، تهران: مؤسسه عالی بانکداری ایران، 1375.
  6. برگزیده آمارهای اقتصادی بخش بانکی و پولی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در سال‌های 1383 و 1393.
  7. بیدار، محمد؛ «بررسی کارمزد قرض‏الحسنه و شیوه‌های محاسبه آن در بانکداری اسلامی»، معرفت اقتصاد اسلامی؛ ش7، پاییز و زمستان 1391.
  8. پیران، پرویز، «پیامدها و آثار فقر و نابرابری در ایران، فقر و جنبش‌های اجتماعی در ایران»، رفاه اجتماعی؛ ش18، 1384.
  9. حبیبیان نقیبی، مجید؛ «قرض‏الحسنه و راهبردهای توسعه اقتصادی»، نامه مفید؛ ش31، 1381.

10. ـــــ؛ «قرض‏الحسنه، نگرشی تفسیری-روایی »، فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی؛ ش16، زمستان 1383.

11. ـــــ؛ «انتفاع، معیار ناسازگاری نهاد بانک و نهاد قرض‏الحسنه»، مجموعه مقالات سومین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی؛ تهران: انتشارات پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس، 1384.

12. حسن‌زاده، علی و مهین‌دخت کاظمی؛ « صندوق‌های قرض‏الحسنه، ارزیابی کارکرد در بازار پول و اعتبار کشور»، فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی؛ ش16، زمستان 1383.

13. خان و میرآخور، مطالعات نظری در بانکداری و مالیه اسلامی؛ ترجمه محمد ضیائی بیگدلی؛ تهران: مؤسسه عالی بانکداری ایران، 1370.

14. رادمنش، غلامحسین؛ پس‏انداز در اقتصاد جدید؛ چ1، [بی‌جا]: ‌ [بی‌نا]،  1343.

15. سنگه، پیتر؛ پنجمین فرمان؛ ترجمه محمد روشن؛ تهران: سازمان مدیریت صنعتی، 1382.

16. سهیلی، کیومرث، «مقایسه نظری کارایی بانکداری غیر ربوی در تجهیز و تخصیص منابع»، مطالعات اقتصاد اسلامی؛ ش1، 1387.

17. سیفلو، سجاد و خوانساری، رسول، «مشکلات و راهکارهای تجهیز منابع از طریق قرض‏الحسنه»، تازه‌های اقتصاد؛ ویژه‌نامه بانکداری اسلامی، 1390

18. شاه‌آبادی، ابوالفضل و طیبه خاتمی؛ «بررسی عوامل مؤثر بر خوداشتغالی در اقتصاد ایران»، پژوهش‌های رشد و توسعه پایدار؛ ش45، بهار 1392.

19. شوارتز، پیتر؛ مبانی و اصول سناریونویسی؛ ترجمه عزیز علیزاده؛ تهران: مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی، 1388.

20. شهرکی، مهدی، داوود بهبودی و سیمین قادری؛ «بررسی تأثیر پس‌انداز بر سرمایه‎گذاری و مصرف در ایران مدل تعادل عمومی محاسبه پذیر»، اقتصاد مقداری؛ ش26، 1389.

21. صدر، سیدکاظم، «آثار اقتصادی رفتار و عقد قرض‏الحسنه»، مجموعه مقالات ششمین همایش بانکداری اسلامی؛ تهران: مؤسسه عالی بانکداری ایران، 1374.

22. ـــــ؛ مطلوبیت و هزینه قرارداد قرض‏الحسنه برای تأمین مالی فعالیت‌های اقتصادی؛ تهران: انتشارات موسسه عالی آموزش بانکداری ایران، 1376.

23. طاهر، سعید؛ «توزیع در اسلام»، درسهایی در اقتصاد اسلامی؛ ترجمه محمد رضا یوسفی؛ چ1، قم: دانشگاه مفید، 1384.

24. طباطبائی، سیدمحمدحسین؛ تفسیر المیزان؛ ترجمه ناصر مکارم شیرازی و سیدمحمدباقر موسوی همدانی؛ قم: بنیاد فکری علامه طباطبایی و با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجا، 1363.

25. طبرسی، ابی‌عـلی الفـضل بـن الحسین؛ مجمع البیان؛ بیروت: دارالمعرفة، 1408ق.

26. حرّ عاملی؛ وسائل الشیعه؛ بیروت: مؤسسه اهل‌البیت، [بی‎تا].

27. عرب مازار، عباس ؛ «اندیشه جایگاه قرض‏الحسنه در نظام بانکی ایران»، اقتصاد اسلامی؛ سال ششم، ش22، تابستان 1385.

28. فرزین‌وش، اسدالله و احمد شعبانی؛ بررسی عقود در بانکداری اسلامی؛ تهران: پژوهشکده پولی و بانکی، 1381.

29. قحف، منذر، «نقش اقتصادی دولت در اسلام»، درسهایی در اقتصاد اسلامی؛ ترجمه محمد تقی گیلک حکیم‌آبادی؛ قم: دانشگاه مفید، 1384.

30. قندی، محسن؛ مددکاری اجتماعی؛ تـهران: انتشارات عـطایی، 1374.

31. کرویتس، هلموت؛ پول، بهره، بحران‌های اقتصادی- اجتماعی؛ ترجمه حمیدرضا شهمیرادی؛ چ1، تهران: کانون اندیشه جوان، 1378.

32. کمیجانی، اکبر و هادوی نیا، علی اصغر؛ «درآمدی بر جایگاه قرض‏الحسنه در اسلام و اثرات اقتصادی آن»، نامه مفید؛ ش14، 1377.

33. گیدنز، آنتونی؛ جامعه‌شناسی؛ ترجمه منوچهر صبوری؛ تهران: نشر نی، 1376.

34. ماجدی، علی و حسن گلریز؛ پول و بانکداری از نظریه تا سیاستگذاری؛تهران: مؤسسه بانکداری ایران، 1373.

35. مجتهد، احمد و علی حسن‌زاده؛ پول و بانکداری و نهادهای مالی؛ تهران: پژوهشکده پولی و بانکی، 1384.

36. محقق‌نیا، محمدجواد؛ «بررسی جایگاه قرض‏الحسنه در نظام بانکی جمهوری اسلامی ایران»، معرفت اقتصاد اسلامی؛ ش1، 1388.

37. مطهری، مرتضی؛ منطق، فلسفه؛ قم: انتشارات صدرا، 1371.

38. موسایی، میثم؛ ربا و کاهش ارزش پول؛ تهران: پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس، 1382.

39. موسوی خمینی، سیدروح الله؛ تحریرالوسیله؛ ترجمه علی اسلامی؛ ج1، تهران: انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1383.

40. موسویان، سیدعباس؛ «طرحی برای ساماندهی صندوقهای قرض‏الحسنه»، اقتصاد اسلامی؛ ش16، زمستان 1383.

41. ـــــ؛ «ارزیابی عملکرد سپرده‏های بانکی در بانکداری بدون ربای ایران»، مجموعه مقالات پانزدهمین همایش بانکداری اسلامی؛ تهران: م‍ؤس‍س‍ه‌ ع‍ال‍ی‌ ب‍ان‍ک‍داری‌ ای‍ران‌،  1389.

42. ــــ؛ بانکداری اسلامی؛ تهران: پژوهشکده پولی و بانکی، 1380.

43. مهرگان، نادر و الهه محسنی؛ «بررسی رابطه علی بین فقر و فساد در کشورهای در حال توسعه»، رفاه اجتماعی؛ ش46، 1391.

44. میرمعزی، سیدحسین، «سیستم تجهیز و تخصیص منابع در اقتصاد بدون سود»، مجموعه مقالات سومین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی؛ تهران: انتشارات پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس، 1384.

45. نادری، عزت‌اله و مریم سیف نراقی؛ روش‌های تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی (با تأکید بر علوم تربیتی)؛ تهران: نشر ارسباران، ۱۳۹۰.

46. نمازی، حسین؛ نظام‌های اقتصادی؛ تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1374.

47. والی‌نژاد، مرتضی؛ مجموع قوانین و مقررات بانکی؛ تهران: انتشارات پژوهشکده پولی و بانکی، 1381.

48. هادوی‌نیا، علی‌اصغر؛ «اوراق قرض‏الحسنه»، فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی؛ش4، زمستان1380.

49. هدایتی، سید‌علی‌اصغر و همکاران؛ عملیات بانکی داخلی 2 (تخصیص منابع)؛بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، تهران: مؤسسه عالی بانکداری ایران، ش2، پاییز 1383.

50. یزدانی، مریم؛ «قرض‏الحسنه و نقش آن در رفع نیازهای اجتماعی و اقتصادی»، مجله اقتصادی؛ ش5-6 ، 1390.

  1. Blanning, Robert and Bruce Reinig; Cross-impact analysis using group decision support systems: an application to the future of Hong Kong; Elsevier Science Ltd., 1999.
  2. Bunn, DW & Salo, AA , “Forecasting with scenarios”, European Journal of Operational Research; Volume 68, Issue 3, 1993.
  3. Gordon,T.J. & Hayward H.; “Initial experiments with the cross impact matrix method of forecasting”, Elsevier Science Ltd, Futures; Vol.1, Issue2, December, 1968.
  4. Gordon, Theodore Jay; Cross Impact Method; United Nations University Millennium Project, 1994.
  5. Helmer, Olaf, “Problems in futures research: Delphi and causal cross-impact analysis”, Elsevier Science Ltd, Futures; Vol.9, Issue1, February 1977.
  6. Porter, M.E.; Competitive Strategy; Free Press, New York, 1980.