مبانی معرفت‌شناختی دانش اقتصاد اسلامی و اقتصاد غرب (اثبات واقعیت اقتصادی، امکان معرفت به آن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

اثبات واقعیت و ویژگی‌های آن و امکان معرفت به آن دو بحث مقدماتی لازم برای ورود به مباحث اصلی معرفت‌شناسی از قبیل ماهیت، ویژگی‌ها، انواع، حدود، ابزار و منابع معرفت و ... است. در این مقاله این مباحث مقدماتی را ابتدا در فلسفه غرب بررسی کرده و سپس امتداد آن را در فلسفه علم اقتصاد متعارف پی می‌گیریم. پس از آن به تبیین دیدگاه فلاسفه مسلمان و نیز دیدگاه قرآنی پرداخته، نتایج آن را در دانش اقتصاد اسلامی تحلیل می­کنیم. بررسی‌ها نشان می­دهد که در فلسفه علم اقتصاد متعارف وجود واقعیت اقتصادی خارج از ذهن امری مسلم و مورد اتفاق است و در جریان اصلی علم اقتصاد واقعیت اقتصادی امری مادی و یکسان با واقعیت‌های طبیعی تلقی می­شود؛ اما دیدگاه‌ها در مورد امکان معرفت، از امکان معرفت به به‌نحو جزمی به امکان معرفت به‌نحو غیر جزمی و در نهایت به عدم امکان معرفت تحول یافته است. از دیدگاه فلاسفه مسلمان و نیز قرآن کریم وجود واقعیت خارج از ذهن و امکان معرفت به آن امری مسلم است و بر این اساس واقعیت اقتصادی در چهار رشته مذهب، نظام، نظام‌سازی و علم اقتصاد خارج از ذهن وجود دارد و معرفت به آن نیز ممکن است. واقعیت‌های اقتصادی دارای ابعاد مادی و مجردند و با واقعیت‌های طبیعی متفاوت‌اند. واقعیت‌های اقتصادی محفوف به ارزش‌ها و اعتبارات اجتماعی عقلایی و شرعی‌اند و در چارچوب سنت‌های الهی که به منزلة قوانین تکوینی طبیعی است رخ می‌دهند. کنشگران در ساخت واقعیت اقتصادی دخیل‌اند و دارای حقیقتی مستقل از محقق علوم اجتماعی‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Epistemological foundations of knowledge of Islamic economics and Western economics (proof of economic reality, the possibility of knowing it)

نویسنده [English]

  • Hosein Mirmoezi
Member of the academic faculty of the Research Institute of Islamic Culture and Thought
چکیده [English]

Proving the reality and its characteristics and the possibility of knowledge about it are two necessary preliminary discussions to enter into the main topics of epistemology such as the nature, characteristics, types, limits, tools and sources of knowledge, etc. In this article, we first examine these preliminary issues in Western philosophy and then trace its extension in the philosophy of conventional economics. After that, we explain the viewpoint of Muslim philosophers and also the Qur'anic viewpoint and analyze its results in the knowledge of Islamic economics. Studies show that in the philosophy of conventional economics, the existence of economic reality outside the mind is certain and happens, and in the mainstream of economics, economic reality is considered to be material and the same as natural realities. But the views about the possibility of knowledge have evolved from the possibility of knowledge in a dogmatic way to the possibility of knowledge in a non-dogmatic way and finally to the impossibility of knowledge. From the point of view of Muslim philosophers as well as the Holy Quran, the existence of reality outside the mind and the possibility of knowing it is certain, and according to this, economic reality exists outside the mind in the four fields of religion, system, systematization, and economics, and knowledge of it is also possible. Is. Fateful realities have material and abstract dimensions and are different from natural realities. Economic realities are surrounded by rational and religious social values and mental aspects and they occur within the framework of divine traditions which are the laws of natural development. Activists are involved in the construction of economic reality and have an independent truth from social science researchers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reality
  • Knowledge
  • Value
  • Economic reality
  • Social mental aspects
  • Religion
  • System
  • Systematization
  • Economics
  • Knowledge of Islamic economics
  1. بلاگ، مارک (1380). روش‌شناسی علم اقتصاد: اقتصاددانان چگونه تبیین می‌کنند. ترجمه غلامرضا آزاد (ارمکی)، تهران، نشر نی.
  2. پیرو، و. مینی (1375). فلسفه و اقتصاد: مبادی و سیر تحول نظریه اقتصادی. ترجمه مرتضی نصرت و حسین راغفر، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  3. توکلی، محمدجواد (1398). مبانی فلسفی و روش‌شناسی اقتصاد. قم،‌ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  4. جوادی آملی، عبدالله (1393). تحریر رساله الولایه. قم، اسراء.
  5. جوشقانی نائینی، سیدحمید، توکلی، محمدجواد و داوودی، پرویز (1396). تطور مفهومی نهاد و دلالت‌های آن بر مطالعات نهادی اقتصاد اسلامی و اقتصاد ایران. جستارهای اقتصادی، 14 (28)، 97-120.
  6. چالمرز، آلن (1374). چیستی علم، درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی. ترجمه سعید زیباکلام، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  7. داو، شیلا. سی (1388). کنکاشی در روش‌شناسی علم اقتصاد. ترجمه محمود متوسلی و علی رستمیان، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تهران.
  8. رابینسون، جون (1358). فلسفه اقتصاد. ترجمه بایزید مردوخی، تهران، انتشارات جامعه و اقتصاد.
  9. طباطبایى، محمدحسین (1364). اصول فلسفه و روش رئالیسم. مقاله ششم: ادراکات اعتباری، 5ج، ج2، چ2، شرح علامه شهید مطهری، تهران، صدرا.
  10. فریدمن، میلتون (1381). روش‌شناسی اقتصاد اثباتی. ترجمه یدالله دادگر و پروانه کمالی، مجلة برنامه و بودجه، 73، 79-128.
  11. کرمی، محمدحسین و دیرباز، عسکر (1384). مباحثی در فلسفه اقتصاد. قم، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  12. محمدپور، احمد (1389). روش در روش. تهران، انتشارات جامعه شناسان.
  13. مطهری، مرتضی (1364). اصول فلسفه و روش رئالیسم. ج1، مقاله دوم، فلسفه و سفسطه (رئالیسم و ایده آلیسم)، تهران، صدرا.
  14. ــــــــ (1376). مجموعة آثار استاد شهید مطهری. قم، صدرا.
  15. مظفر، محمدرضا (1386). شرح منطق مظفر. شرح علی محمدی، قم، الامام الحسن‌بن‌علی7.
  16. معلمی، حسن (1380). معرفت‌شناسی در فلسفه غرب. تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  17. میرمعزی، سیدحسین (1391). نظام اقتصادی اسلام، اهداف، مبانی، راهبردها و اخلاق. تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  18. ــــــــ (1400). نظام اقتصادی (چیستی، هستی و امکان استنباط آن). دوفصلنامه جستارهای اقتصادی، 18 (35)، 115-143.
  19. ــــــــ (1394). تعریف و روش کشف نظام اقتصادی اسلام. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 15 (57)، 5-29.
  20. ــــــــ (1389). روش کشف نظام اقتصادی اسلام. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 10 (39)، 4-32.
  21. نظری، حسن‌آقا (1396). روش‌شناسی علم اقتصاد اسلامی با رویکرد واقعیت نهادی. قم، سمت،پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.