تبیین چرایی موفق‌نشدن بانکداری مشارکت در سود و زیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

بانکداری مشارکت در سود و زیان ایده­ای است که بانکداری غیر بهره­ای یا بانکداری اسلامی می­نامند. با اینکه چند دهه است که درباره آن مطالعات گسترده­ای انجام شده و در کنار آن بانک­های بسیاری با عنوان بانک اسلامی یا مشابه آن تأسیس شده و فعالیت کرده­اند، هنوز این شیوه با مشکلات اساسی روبه‌رو است. به علت وجود این مشکلات، بیشتر بانک­های اسلامی کوشش کرده­اند از قراردادهای دیگری استفاده کنند و مشارکت در سود و زیان را کنار بگذارند؛ ولی برای این جایگزینی تبیین نظری ارائه نشده است. هدف این مقاله ارائه یک تبیین علّی برای توسعه‌نیافتن این ایده است. روش کار تبیین نظری مستدل بر پایه مبانی منطقی با ارائه روش نموداری و ترسیمی است. نتیجه اینکه بر پایه عقلانیت برآیند ترجیحات بانک­ها و گیرندگان تسهیلات قرارداد مشارکت در سود و زیان در همه حالت­ها دست­کم برای یک‌طرف منافع کمتری نسبت به قرارداد با سود ثابت ایجاد می­کند و این عامل اصلی برای دوری از این قراردادها و رفتن به سمت قراردادهای با سود ثابت است. با وجود این اگر ایمان دینی موجب می­شود افراد قراردادهای غیرربوی را با درصدی هزینه بیشتر بپذیرند، در این صورت نیز ترجیح مؤمنان بیشتر بر غیرربوی بودن (نه نوع مشارکتی بودن) قرارداد است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explanation for failure of profit and loss sharing banking

نویسنده [English]

  • morteza Ezzati
associated Professor at Economics in Tarbiat Modares University
چکیده [English]

This paper presents an explanation for why profit and loss sharing banking not successful. Profit and loss sharing banking is an idea called non-interest banking or Islamic banking. Although extensive studies have been conducted on it for more than 5 decades and many banks have been established and operated under the name of Islamic Bank or similar, this method still faces major challenges. For this method of banking, many problems have been stated. Due to these problems, most of the Islamic banks have tried to use other contracts and leave the profit and loss sharing. But no theoretical explanation has been provided for this replacement. The purpose of this article is to provide a causal explanation for the non-development of this idea. The method of theoretical explanation is based on the basics of logic by presenting it in a diagrammatic and graphical way. The result is that based on rationality, the preferences of banks and beneficiaries of profit and loss sharing contracts in all cases, at least for one party, create less benefits than contracts with fixed interest, and this is the main factor for avoiding these contracts and moving towards fixed profit contracts. Nevertheless, if religious faith causes people to accept non-usurious contracts with a higher percentage of cost, then also in this case believers prefer non-usurious (not cooperative) contracts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • profit and loss sharing
  • belief
  • interest
  • profit
  • usury
  • Islamic banking
  1. احمدی حاجی‌آبادی، سیدروح­االله و بهاروند، احمد (1389). راهکارهای اجرای صحیح عقدهای مشارکت در نظام بانکی ایران. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 10 (38)، 119-146.
  2. اکبریان، رضا و رفیعی، حمید (1386). بانکداری اسلامی: چالش­های نظری ـ عملی و راهکارها. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 7 (26)، 97-118.
  3. الجمال، محمود (1382). امکان استمرار بانکداری اسلامی. ترجمه علی‌اصغر هادوی‌نیا، فصلنامه اقتصاد اسلامی، 3 (9)، 107-127.
  4. بانک مرکزی ج. ا. ا. (1402). گزیده آمارهای اقتصادی، بخش پولی و بانکی.
  5. صادقیان، عباس، شیری، فتاح، عباسی، مجتبی و نیکروش، سعیده (1397). بررسی عقد مشارکت در سیستم بانکی ایران. فصلنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 1 (4)، 451-466.
  6. عبداللهی، محسن و موسویان، سید عباس (1392). تبیین آسیب­های اجرای عقود بانکی در کشور، رهیافتی برای تحقق اقتصاد مقاومتی، فصلنامه بهبود مدیریت، 7 (20)، 115-142.
  7. عزتی، مرتضی (1382). اثر ایمان مذهبی بر رفتار مصرف‌کننده. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 3 (11)، 11-34.
  8. ــــــــ (1393الف). الگوی رفتار تولیدکننده باورمند به زندگی پس از مرگ. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 14 (54)، 35-71.
  9. ــــــــ (1393ب). الگوی تخصیص زمان به کردار در راه خدا، کار و استراحت. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 14 (56)، 95-128.
  10. کاظمی‌نژاد، فاطمه (1388). تفاوت توزیع ریسک در دو نظام بانکداری اسلامی و بانکداری متعارف. بانک و اقتصاد (ویژه هفته بانک‌داری)، 101، 34-44.
  11. کریمی، عباس و مرادی، یاسر (1394). سوءاستفاده از شروط قراردادهای مشارکت مدنی در بانکداری اسلامی و مطالعه تطبیقی با آموزه­های دایرکتیو اتحادیه اروپا. فصلنامه مطالعات مالی و بانکداری اسلامی، 1 (1)، 39-70.
  12. مجتهد، احمد و حسن‌زاده، علـی (1384). پـول و بانکـداری و نهادهـای مـالی. تهران، پژوهشکده پولی و بانکی، بانک مرکزی ایران.
  13. موسویان، سیدعباس (1386). نقد و بررسی قانون عملیات بانکی بدون ربا و پیشنهاد قانون جایگزین. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 7 (25)، 9-36.
  14. نصرآبادی، داوود و شعبانی، احمد (1387). چالش‌های بانک در اجرای قرارداد مشارکت در سود و زیان و راهکارهای آن. فصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، 1 (1)، 77-112.
  15. نظر پور، محمدتقی و اولاد، مریم (1397). اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر کژگزینی و کژمنشی در بانکداری بدون ربا (مطالعه موردی بانک صنعت و معدن). فصلنامه اقتصاد اسلامی، 18 (69)، 173-199.
  16. نظری، حسن‌آقا (1387). نظریه مشارکت در سود و زیان، چالش­ها و راهکارها. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 8 (29)، 63-79.
  17. Bank Islam Malaysia Berhad (2023). Integrated annual report 2022, p.66-67.
  18. Ezzati, Morteza (2019). Contributing factors on the allocation of funds in the Islamic society: The case of financing tools for Islamic banks. Journal of Islamic Marketing, 10 (4), 1074-1090, ©Emerald Publishing Limited, DOI 10.1108/JIMA-02-2017-0017.
  19. Widarjono, Agus & Rafik, Abdur (2023). Do Islamic banks have their benchmarks for financing rates in the dual-banking system?, Cogent Economics & Finance, 11 (1), 2209954, DOI: 10.1080/23322039.2023.2209954. To link to this article: https://doi.org/10.1080/23322039.2023.2209954
  20. Karbhari, Yusuf , Naser, Kamal & Shahin, Zerrin (2004). Problems and Challenges Facing the Islamic Banking System in the West: The Case of the UK. Thunderbird International Business Review, 46 (5), 521-543.
  21. Sarker, Abdul Awwal (2004a). Concept and ideology, Issues and problems of Islamic banking. International Journal of Islamic Financial Services. 1 (3), https://sid.ir/paper/580945/en.
  22. Sarker, Abdul Awwal (2004b). Islamic banking in Bangladesh: Performance, problems & prospects. International Journal of Islamic Financial Services. 1 (3), https://sid.ir/paper/573647/en.