بررسی آثار فقهی مترتب بر بی‌اطلاعی مشتری نسبت به مفاد قراردادهای بانکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

یکی از مشکلات بانکداری اسلامی، بی‌اطلاعی مشتریان بانک اعم از سپرده‌گذاران و دریافت‌کنندگان تسهیلات نسبت به مفاد قرارداد است که در کل چهار صورت برای آن قابل تصور است: صورت اول: مشتری نسبت به اصل قرارداد و اینکه در قالب کدام ‌یک از عقود شرعی تنظیم شده، بی‌اطلاع است. صورت دوم: مشتری به‌رغم اطلاع از اصل قرارداد، نسبت به ارکان آن بی‌اطلاع است؛ مثلاً در تسهیلات مرابحه نمی‌داند بانک چه کالایی را به وی فروخته است. صورت سوم: مشتری نسبت به شیوه اجرای قرارداد بی‌اطلاع است؛ مثلاً نمی‌داند بعد از دریافت تسهیلات مرابحه باید کالا را به وکالت از بانک بخرد و بعد آن را به عنوان استیفای دین قبض کند. صورت چهارم: مشتری نسبت به مواد مندرج در قرارداد که همان شروط ضمن عقد است، بی‌اطلاع است. نتایج تحقیق حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، نشان می‌دهد چهار صورت مورد اشاره حکم یکسانی ندارند و حتی باید بین قرارداد سپرده و قرارداد تسهیلات تفکیک نمود. به ‌صورت اجمالی می‌توان گفت صورت اول و دوم از بی‌اطلاعی سبب بطلان قرارداد تسهیلات است. در صورت سوم، بی‌اطلاعی آسیبی به صحت قرارداد وارد نمی‌کند و بانک مالک سود می‌شود. صورت چهارم نیز اقسامی دارد که در برخی از اقسام امکان تصحیح قرارداد وجود دارد. البته با توجه به دشواری فهم شروط ضمن عقد برای اکثر مشتریان بانک، راهکار پیشنهادی آن است که متصدیان بانک مفاد اصلی قرارداد را به مشتریان تفهیم کنند و سایر مواد مندرج در قراردادها نیز به قانون تبدیل شود تا نیازی به گنجاندن آنها در متن قرارداد نباشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the jurisprudential effects on the customer's ignorance of the provisions of banking contracts

نویسنده [English]

  • mahdi khatibi
Imam Khomeini Educational and Research Institute
چکیده [English]

One of the problems of Islamic banking is the ignorance of customers about the provisions of the contract, which can be imagined in four ways:  Case 1: The customer is unaware of the relationship between the original contract and which of the Sharia contracts it is regulated in. Case 2: The customer, despite knowing the principle of the contract, is unaware of its elements. Case 3: The customer is unaware of how the contract will be executed. Case 3: the customer is unaware of the proportion of materials in the contract. The results of the present study, which was done by descriptive-analytical method, show that the four mentioned forms do not have the same sentence and even a distinction should be made between the deposit contract and the facility contract. In short, it can be said that the first and second forms of ignorance invalidate the facility contract. In the third case, ignorance does not damage the validity of the contract. There are also types of ignorance in the fourth form. Given that banking contracts are regulated by the central bank and are uniformly available to all banks and in fact it is known, so the ignorance of the customer towards them does not pose a problem in the validity of the contract. However, due to the difficulty of understanding the terms of the contract for most of the bank's customers, the proposed solution is that bank managers explain the main provisions of the contract to customers and other materials in the contracts become law, so there is no need to include them in the text.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Banking contracts
  • Islamic banking
  • Deposits
  • For-profit facilities
  1. ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر؛ چ1،‌ قم: انتشارات اسماعیلیان، [بی‌تا].
  2. ابن‌زهره؛ غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع؛ چ1، قم: مؤسسه امام صادق7، 1417ق.
  3. ابن‌فارس، احمدبن‌زکریا؛ معجم مقائیس اللغة؛ چ1، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1404ق.
  4. ابن‌ادریس، محمد‌بن‌منصور‌بن‌احمد‌؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی؛‌ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین، 1410ق.
  5. اردبیلی، احمد‌بن‌محمد؛ ‌مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، ‌1403‌ق.
  6. امام خمینی، سیدروح‌الله موسوی‌؛ تحریر الوسیله‌؛ قم: مؤسسة مطبوعات دارالعلم‌، [بی‌تا].
  7. انصاری، شیخ مرتضی؛ کتاب المکاسب المحرمة والبیع والخیارات (ط ـ الحدیثة)؛ قم: کنگرة جهانی بزرگداشت شیخ ‌اعظم انصاری، ‌1415ق‌.
  8. بجنوردى، سیدحسن؛ القواعد الفقهیة؛‌ چ1، قم: نشر الهادی ، ‌1419ق.
  9. بهجت، محمدتقی؛ استفتاءات؛ چ1، قم: دفتر حضرت آیت‌الله بهجت، 1428ق.
  10. جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد؛ الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة؛ چ1، بیروت: دار العلم للملایین، 1376.
  11. عاملی، سیدجواد‌بن‌محمد؛ ‌مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین، 1419ق‌.
  12. خویى، سیدابوالقاسم؛ المستند فی شرح العروة الوثقى؛ قم: نرم‌افزار جامع فقه اهل‌بیت2، [بی‌تا].
  13. راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ چ1، لبنان-سوریه: دار العلم-الدار الشامیة، 1412ق.
  14. سبحانى، جعفر؛ ‌دراسات موجزة فی الخیارات و الشروط‌؛ چ1، قم: المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة‌،‌ ‌1423ق.
  15. سید مرتضى، على‌بن‌حسین موسوى؛‌ الانتصار فی انفرادات الإمامیة؛ چ1، ‌قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین، ‌1415ق.
  16. شهید اول، محمدبن‌مکی؛ الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة؛ چ2، قم: انتشارات اسلامی، 1417ق.
  17. شهید ثانی، زین‌الدین؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام؛ چ1، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413ق.
  18. صافی، گلپایگانی، لطف‌الله؛ جامع الاحکام؛ چ4، قم: انتشارات حضرت معصومه3، 1417ق.
  19. طوسى، ابوجعفر محمد‌بن‌حسن؛ الخلاف؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین، 1407ق.
  20. شهید اول، محمد‌بن‌مکی‌؛ اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة؛‌ بیروت: دار التراث ـ الدار الإسلامیة، ‌1410‌ق.
  21. علامه حلّى، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر اسدى‌؛ تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الامامیة (ط- القدیمه)؛ چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت‌:، ‌[بی‌تا].
  22. ــــــــ؛ تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة)؛ قم: مؤسسة آل‌البیت:، [بی‌تا‌].
  23. ــــــــ؛ ‌مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة؛ چ2، قم:‌ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین،‌ 1413ق.‌
  24. فیومى، احمدبن‌محمد مقرى؛ ‌المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی؛ چ1، قم: منشورات دار الرضی‌، ‌ [بی‌تا].
  25. کلینی، ابوجعفر محمد‌بن‌یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیة، ‌1407ق‌‌.
  26. مراغی، سیدمیرعبدالفتاح‌‌بن‌‌علی؛ العناوین الفقهیة‌؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین، 1417ق.
  27. مصطفوى، سیدمحمدکاظم؛ ‌القواعد- مائة قاعدة فقهیة‌؛ چ4، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین،‌‌ 1421ق.
  28. مکارم شیرازى، ناصر؛ ‌استفتائات جدید‌؛ چ2، قم: انتشارات مدرسة امام علی‌بن‌ابی‌طالب7، ‌1427ق‌.
  29. ــــــــ؛ القواعد الفقهیة؛ چ3، قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین7، 1411ق.
  30. ــــــــ؛ ‌بحوث فقهیة هامة؛‌ قم: انتشارات مدرسة الإمام علی‌بن‌أبی‌طالب7، ‌1422ق‌.
  31. میرزای رشتی، حبیب‌الله؛ ‌کتاب الإجارة‌؛ قم: نرم‌افزار جامع فقه اهل‌بیت 2، [بی‌تا].
  32. نائینى، محمدحسین؛ منیة الطالب فی حاشیة المکاسب؛ چ1، تهران: المکتبة المحمدیة، 1373ق.
  33. نجفی، محمدحسن‌؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام‌؛ چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌، [بی‌تا].
  34. نراقی، مولی احمد‌بن‌محمدمهدی؛ عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام؛ قم: ‌انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، 1417ق.
  35. نظرپور، محمدنقی، یوسفی شیخ رباط، محمدرضا و میمنت ابراهیمی؛ «شاخص‌های صوری‌شدن معاملات در عملکرد بانکداری بدون ربا در ایران، بررسی موردی: تسهیلات اعطایی شعب بانک تجارت مشهد مقدس»؛ پژوهش‌های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، س14، ش3، 1393.
  36. یزدى، سیدمحمدکاظم طباطبایى؛ حاشیة المکاسب؛ چ1، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1410ق.