رهیافتی فقهی و حقوقی بر شروط تحمیلی در قراردادهای مشارکت مدنی بانکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکده ادبیات، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه

3 گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

قرارداد مشارکت مدنی، یکی از شیوه­های رایج تخصیص منابع و اعطای تسهیلات در نظام بانکی کشور است که بر مبنای شرکت عقدی مالکان سرمایه صورت می­گیرد. استانداردبودن فرم مذکور سبب شده شروطی در ضمن آن گنجانده شود که به‌طور یک‌جانبه تأمین‌کننده منافع بانک است و حقوق مشتری در آن نادیده گرفته شده است. شروط مزبور که با عنوان «شروط تحمیلی» شناخته می­شود، موضوع نوشتار حاضر را تشکیل می­دهد و در آن کوشیده شده است مفهوم و مصادیق این شروط در قراردادهای مشارکت مدنی بانکی، شناسایی شده و بر اساس مبانی فقهی و حقوقی، تحلیل و ارزیابی شود. نتایج پژوهش حاضر که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام یافته، نشان می­دهد این شروط بدون بهره­گیری از نتایج واقعی اصل حاکمیت اراده تدوین شده­اند و در آنها برای اراده آزاد متقاضی تسهیلات، جایگاهی در نظر گرفته نشده است. علاوه بر این، شروط مذکور، اصل عدالت و انصاف را که از اصول بنیادین احکام فقهی و مبنای وجدانی و غیرمصرح عقود معاوضی است، نقض کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential and legal approach to the conditions imposed in banking civil partnership agreements

نویسندگان [English]

  • Seyede Maryam Attar Shahraki 1
  • sayed mehdi ghoreishi 2
  • mohammad hasan javadi 3
1 Department of Jurisprudence and Islamic law, Faculty of Literature, Urmia University, Urmia, Iran
2 faculty urmia university
3 Department of Islamic Jurisprudence and Law, Faculty of Literature and Humanities, Urmia University, Urmia, Iran
چکیده [English]

Civil partnership agreement is one of the common methods of allocating resources and granting facilities in the country's banking system, which is based on the partnership of capital owners. The standard nature of the form has led to the inclusion of conditions that unilaterally serve the interests of the bank and the rights of the customer are ignored. These conditions, known as "imposed conditions", are the subject of this article and it has been tried to identify the meaning and examples of these conditions in civil banking partnership agreements and based on jurisprudential and legal principles, the case Be analyzed and evaluated. The results of the present study, which was done by descriptive-analytical method, show that these conditions have been formulated without using the real results of the principle of sovereignty of the will, and in them, no place has been considered for the free will of the facility applicant. In addition, the mentioned conditions have violated the principle of justice and fairness, which is one of the basic principles of jurisprudential rules and the basis of conscience and unauthorized exchange contracts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imposing conditions
  • Civil partnership contract
  • Contractual freedom
  • Exchange justice
  • Partnership contract

مراجع

  1. اردبیلى، احمدبن‌محمد؛ مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان؛ ج10، قم: انتشارات اسلامى، 1403ق.
  2. امامى، سیدحسن؛ حقوق مدنى؛ ج2، تهران: انتشارات اسلامیة، 1373.
  3. انصارى، مرتضى؛ کتاب المکاسب؛ ج3، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق.
  4. آئین­نامه فصل سوم قانون عملیات بانکی بدون ربا (بهره)؛ تصویب­نامه ش۸۸۶۲۰ هیئت وزیران، ۱۲/۱۰/۱۳۶۲.
  5. باریکلو، علیرضا؛ عقود معین2: عقود مشارکتی، توثیقی ­و ­غیرلازم؛ چ3، تهران: مجد، 1394.
  6. باقری، پرویز و مراد مقصودی؛ «وضعیت حقوقی معامله انتقال عین یا منافع مال مرهونه توسط راهن»؛ دوفصلنامه علمی پژوهشی دانش حقوق مدنی، س5، ش1، 1395.
  7. توکلی، محمدمهدی؛ آموزش جامع حقوق مدنی؛ ج2، چ2، تهران: مکتوب آخر، 1399.
  8. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌على؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة؛ ج4، قم: کتاب‌فروشی داورى، 1410ق.
  9. حائرى طباطبایى، سیدعلى‌بن‌محمد؛ ریاض المسائل؛ ج9، قم: مؤسسه آل‌البیت7، 1418ق.
  10. حسینى عاملى، سیدجوادبن‌محمد؛ مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة؛ ج20، قم: انتشارات اسلامى، 1419ق.
  11. حسینى مراغى، سیدمیرعبدالفتاح؛ العناوین الفقهیة؛ ج2، قم: انتشارات اسلامى، 1417ق.
  12. حکیم، سیدمحسن؛ مستمسک العروة الوثقى؛ ج12 و 13، قم: مؤسسة دار التفسیر، 1416ق.
  13. حلّى، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر اسدى؛ تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة؛ ج3، قم: مؤسسه امام صادق7، 1420ق.
  14. ــــــــ؛ تذکرة الفقهاء؛ ج13و17، قم: مؤسسه آل‌البیت7، 1414ق.
  15. ــــــــ؛ تلخیص المرام فی معرفة الأحکام؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، 1421ق.
  16. حلّى، محمدبن‌منصور؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى؛ ج2، قم: انتشارات اسلامى، 1410ق.
  17. حلّى، نجم‌الدین جعفربن‌حسن؛ شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ ج2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
  18. راعی، مسعود و محمد مولاییان؛ «رویکرد فقه امامیه به عدالت معاوضی و تأثیر آن بر عقود الحاقی»؛ فصلنامه علمی پژوهشی حقوق اسلامی، د11، ش40، 1393.
  19. ساردویی‌نسب، محمد و سیدجعفر کاظم‌پور؛ «مؤلفه­های غیرمنصفانه‌بودن قرارداد»؛ مجله حقوقی دادگستری، س75، ش75، 1390.
  20. سبحانی، جعفر؛ رساله توضیح المسائل؛ چ3، قم: مؤسسه امام صادق7، 1429ق.
  21. سبزوارى، محمدباقربن‌محمد مؤمن؛ کفایة الأحکام؛ ج1، قم: انتشارات اسلامى، 1423ق.
  22. سیفى مازندرانى، علی‌اکبر؛ دلیل تحریر الوسیلة - الشرکة و القسمة؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى1، 1427ق.
  23. شهیدی، مهدی؛ حقوق مدنی ـ شروط ضمن عقد؛ چ7، تهران: مجد، 1398.
  24. شیروی، عبدالحسین؛ حقوق قراردادها؛ تهران: سمت، 1396.
  25. طباطبایى یزدى، سیدمحمدکاظم؛ العروة الوثقى؛ ج2، چ2، بیروت – لبنان: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1409ق.
  26. طبرسى، فضل‌بن‌حسن؛ المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف؛ ج1، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، 1410ق.
  27. طرابلسى، عبدالعزیز؛ المهذب؛ ج2، قم: انتشارات اسلامى، 1406ق.
  28. طوسى، ابوجعفر محمدبن‌حسن؛ الخلاف؛ ج3، قم: انتشارات اسلامى، 1407ق.
  29. عادل، مرتضی و محسن شمس‌الهی؛ «شروط غیرمنصفانه در قراردادهای مصرف‌کننده»؛ فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، س7، ش25، 1397.
  30. عاملی، سیدحسن؛ «تبعیت شرط از عقد در لزوم و جواز»؛ پژوهشنامه متین، ش15و16، 1381.
  31. عاملى، محمدبن‌مکى؛ غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد؛ ج2، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، 1414ق.
  32. عسکری، صادق و سعید منجزی؛ «بررسی شروط تحمیلی در قراردادهای بانکی»؛ شیروان: دومین کنفرانس ملی حقوق، علوم اجتماعی و انسانی، روانشناسی و مشاوره، 1399 (قابل دسترسی در: https://civilica.com/doc/1033866/).
  33. قادری، جعفر؛ «بانکداری اسلامی، توانمندی­ها و چالش­ها»؛ دومین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی، تهران: پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس، 1382.
  34. قنواتی، جلیل؛ «اصل آزادی قراردادی: قراردادها و شروط غیرعادلانه»؛ مطالعات اسلامی: فقه و اصول، س42، ش1/85، 1389.
  35. کاتوزیان، ناصر؛ حقوق مدنی ـ عقود معین (عقود اذنی، وثیقه­های دین)؛ ج4، چ4، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، 1392.
  36. ــــــــ؛ حقوق مدنی ـ عقود معین (مشارکت­ها و صلح)؛ ج2، چ12، تهران: گنج دانش، 1399.
  37. ــــــــ؛ قواعد عمومی قراردادها؛ ج1و4، چ8، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1393.
  38. کریمی، عباس؛ «شروط تحمیلی از دیدگاه قواعد عمومی قراردادها»؛ مجله پژوهش­های حقوقی، س1، ش1، 1381.
  39. کرکى عاملى، على‌بن‌حسین؛ جامع المقاصد فی شرح القواعد؛ ج8، چ2، قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1414ق.
  40. محقق داماد، سیدمصطفی و همکاران؛ حقوق قراردادها در فقه امامیه؛ ج1، چ7، تهران: سمت، 1394.
  41. محقق داماد، سیدمصطفی؛ قواعد فقه (بخش مدنی)؛ ج2، چ7، تهران: سمت، 1385.
  42. مرادی، حجت­اله، جهانیان، مجتبی، براری چناری، یوسف(زیر نظر جعفر اخترنیا)؛ تبیین ماهیت و آثار عقود مشارکتی؛ تهران: کتاب آوا، 1393.
  43. مصباحی‌مقدم، غلامرضا و محمدحسین نعمتی؛ «تحلیل فقهی ـ حقوقی برخی از مواد قرارداد مشارکت مدنی بانکی»؛ دوفصلنامه علمی ـ تخصصی پژوهشنامه میان­رشته­ای فقهی، س7، ش1، 1397.
  44. مغنیه، محمدجواد؛ فقه الإمام الصادق7؛ ج4، چ2، قم: مؤسسه انصاریان، 1421ق.
  45. مکارم شیرازى، ناصر؛ القواعد الفقهیة؛ ج2، چ3، قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین7، 1411ق.
  46. موسوى اردبیلى، سیدعبدالکریم؛ فقه الشرکة و کتاب التأمین؛ قم: منشورات مکتبة أمیرالمؤمنین7 – دار­العلم مفید، 1414ق.
  47. موسوى بجنوردى، سیدحسن‌بن آقابزرگ؛ القواعد الفقهیة؛ ج5، قم: نشر الهادی، 1419ق.
  48. موسوى خمینى، سیدروح‌الله؛ تحریر الوسیلة؛ ج1و2، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم، [بی‌تا].
  49. ــــــــ؛ کتاب البیع؛ ج5، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى1، 1421ق.
  50. موسوى خویى، سیدابوالقاسم؛ المستند فی شرح العروة الوثقى؛ ج4، [بی­جا]: [بی­نا]، [بی­تا].
  51. نجفى، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام؛ ج25-26، چ7، بیروت – لبنان: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.
  52. نصرآبادی، داوود و احمد شعبانی؛ «چالش­های بانک در اجرای قرارداد مشارکت در سود و زیان و راهکارهای آن»؛ مطالعات اقتصاد اسلامی، س1، ش1، 1387.
  53. نظرپور، محمدنقی و فرشته ملاکریمی؛ «بررسی قرارداد مشارکت مدنی بانک مرکزی از دید قواعد فقهی»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س15، ش57، 1394.
  54. ــــــــ؛ کاربرد قواعد فقهی در نمونه­ای از قراردادهای بانکی؛ تهران: پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی ج.ا.ا، 1397.
  55. والی­نژاد، مرتضی؛ مجموعه قوانین و مقررات بانکی؛ چ1، تهران: مرکز آموزش بانکداری بانک مرکزی ج.ا.ا، 1368.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار