بررسی فقهی خلق پول درونی با تأکید بر قاعده اکل مال به باطل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده علوم اقتصادی دانشگاه قم

2 استاد دانشکده علوم اقتصادی دانشگاه قم

3 دانشجوی دکتری علوم اقتصادی دانشکده علوم اقتصادی دانشگاه قم

چکیده

خلق پول به عنوان مهم‌ترین عملکرد بانک‏های تجاری یکی از مباحث پرمناقشه در اقتصاد اسلامی است که با مخالفت برخی فقها و اندیشمندان این حوزه روبه‏رو شده است. یکی از دلایل اصلی برای مخالفت با خلق پول، تطبیق آن با قاعده اکل مال به باطل است. درآمد نامشروع بانک‏ها از خلق پول، عدم امکان بازگرداندن سپرده‌ها، خیانت در امانت به جهت امانت‏بودن سپرده‌ها، مبتنیبودن خلق پول بر ربا، نقض حقوق مالکیت و تورم‌زابودن این پدیده از دلایل ارائه‏شده برای انطباق خلق پول بر اکل مال به باطل است. این مقاله به روش توصیفی، تحلیل محتوا و اجتهادی به بررسی خلق پول در قالب قاعده اکل مال به باطل می‌پردازد. نویسندگان با بررسی دلایل ارائه‏شده در مورد نامشروع‏بودن خلق پول و بررسی تطبیقی آن با قاعده اکل مال به باطل نشان می‌دهند خلق پول در مسیر سالم آن مصداق اکل مال به باطل نیست. سوء مدیریت خلق پول و عدم رعایت قوانین و استانداردهای حاکم بر سلامت بانکی باعث شبهه حرمت فقهی خلق پول گردیده است و ارتباطی به ماهیت این پدیده ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jurisprudence review of inside money creation with akl mal bialbatil (the rule of falsehood and incorrect possession of property)

نویسندگان [English]

  • hadi arabi 1
  • saeed farahani 2
  • mahdi khoshakhlagh 3
1 Associate Professor, Faculty of Economic Sciences, Qom University
2 Professor of the Faculty of Economic Sciences, University of Qom
3 Doctoral student of Economic Sciences, Faculty of Economic Sciences, Qom University
چکیده [English]

Money creation as the most important function of commercial banks is one of the most controversial issues in Islamic economics. This banking process has been opposed by some jurists and Islamic economists. One of the most important reasons for opposing the money creation process is that this process cause falsehood and incorrect possession of property (akl mal bialbatil). Examining the conformity of money creation with the rule of akl mal bialbatil, the paper considers jurisprudential legitimacy of money creation. Illegal income of banks from money creation, impossibility to return deposits, betrayal of trust, being based the creation of money on usury, violation of property rights and inflation are opponent's reasons that are given for adapting the creation of money to akl mal bialbatil rule. The paper tries to show if the process would be under proper governance and in accordance with specified laws and standards, the money creation will be legitimate. However, some performance of Iranian banks makes money creation an example of this rule. What raises the suspicion of illegitimacy is lack of law compliance and soundness standards of banking activity.    

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bank
  • Islamic bank
  • Money creation
  • Credit
  • Akl mal bialbatil
  1. ابن‏ندیم، محمد بن اسحاق؛ فهرست ابن‏ندیم؛ ج1، محمدرضا تجدد؛ تهران: بانک بازرگانی ایران، 1346.
  2. اردبیلی، احمد بن محمد؛ زبدة البیان فی براهین احکام القرآن؛ قم: انتشارات مؤمنین، 1421ق.
  3. اکبری، محمود، سیدمهدی هاشمی‌فر، رضا کریمی و محمدرضا سیمیاری؛ «ابعاد اقتصادی-فقهی پدیده خلق پول از منظر بانکداری اسلامی»؛ پژوهش‌نامه میان‌رشته‌ای فقهی؛ س8، ش2، 1399.
  4. انصارى، مرتضى بن محمد امین؛ کتاب المکاسب؛ چ1، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق.
  5. ـــــ؛ فرائد الاصول؛ قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1419ق.
  6. بحرانى آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم؛ الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1405ق.
  7. بخشی دستجردی، رسول، محمدرضا طالب باغبانی، محمدمهدی مجاهدی مؤخر و محمدصالح احمدنیا؛ «نگرش پویایی سیستم به اثر خلق پول بانکی بر تورم در اقتصاد ایران»؛ فصلنامه پژوهشها و سیاست‌های اقتصادی؛ ش89، 1398.
  8. تسخیری، محمدعلی؛ «سپرده‏هاى بانکى، تطبیق فقهى و احکام آن»‌؛ مجله فقه اهل بیت :، ش25، 1380.
  9. توسلی، محمداسماعیل؛ «آیا خلق پول اعتباری بانک‏ها اکل مال به باطل است؟»، برگرفته از:

 https://mbri.ac.ir/IslamicBanking/IslamicBanking_Page?

  1. حائرى، سیدمحمد مجاهد طباطبایى؛ کتاب المناهل؛ چ1، قم: مؤسسه آل البیت، 1410ق.
  2. حسینی دولت‌آبادی، سیدمهدی؛ «ماهیت بانک و دلالت‌های آن برای مطالعات بانکداری اسلامی»؛ دوره8، ش2، مطالعات اقتصاد اسلامی؛ 1395.
  3. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى؛ تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة؛ چ1، قم: مؤسسه امام صادق 7، 1420ق.
  4. ـــــ؛ مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
  5. خسروی، میثم و کامران ندری؛ «نقدی بر نظریه بهره بانکی در مطالعات بانکداری اسلامی با تکیه بر تأثیر خلق پول در تعیین نرخ بهره»؛ مطالعات اقتصاد اسلامی؛ س12، ش2،
  6. خمینی، سیدروح‏الله؛ کتاب البیع؛ قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1410ق.
  7. خوش‏نقش، هادی؛ «خلق پول از دیدگاه فقه امامیه»؛ جستارهای فقهی و اصولی؛ س7، ش22، 1400.
  8. داوودی، پرویز و محمدجواد محقق؛ «بانکداری محدود»؛ دوفصلنامه جستارهای اقتصادی؛ ش10، 1388.
  9. سبحانی، حسن و محمد جعفری‌نژاد؛ «اعتبارهای بانکی، ابزاری برای تبدیل سرمایه اجتماعی به سرمایه نقدی»؛ اقتصاد اسلامی؛ ش56، 1394.
  10. سبحانی، حسن و حسین درودیان؛ «ارزیابی توجیه‌پذیری خلق پول به وسیله سیستم بانکی در نظام بانکداری اسلامی»؛ اقتصاد اسلامی؛ ش54، 1395.
  11. سبحانی، حسن و منصور ملکی؛ «درون زایی پول در نظام پولی و مالی اسلامی؛ «تحلیلی مقایسه‏ای با رویکرد پول درون‏زای پساکینزین»؛ جستارهای اقتصادی؛ ش20، 1392.
  12. سلیمانی، حمید، عباسعلی سلطانی و مریم صفایی؛ «واکاوی قلمرو قاعده اکل مال به باطل»؛ مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق؛ ش34، 1395.
  13. صمصامی، حسین و فرشته کیانپور؛ «بررسی امکان خلق پول توسط نظام بانکی در نظام مالی اسلامی»؛ معرفت اقتصاد اسلامی؛ ش13، 1394.
  14. صمصامی، حسین، پرویز داودی و جلال جهانی؛ «هزینه‌های خلق پول در نظام بانکداری متعارف و راهکار تأمین مالی اسلامی»؛ پژوهشنامه اقتصادی؛ ش14، 1393.
  15. طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن؛ تهذیب الأحکام؛ چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
  16. عالی‏پناه، علیرضا و محمدحسن تاج لنگرودی؛ «بررسی فقهی خلق پول به وسیله بانک‏های تجاری»؛ پژوهش‌نامه میان‌رشته‌ای فقهی (پژوهش‌نامه فقهی)؛ س5، ش2، 1396.
  17. حرّ عاملى، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعة؛ چ1، قم: مؤسسه آل البیت :، 1409ق.
  18. عربی، سیدهادی و سیدحسین میثمی؛ پول و بانکداری با رویکرد اسلامی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1397.
  19. علیشاهی قلعه جوقی و سعیده لطیفی؛ «بررسی نظریه ودیعه گذاری مالیت در سپرده های بانکی»؛ دانش حقوق مدنی؛ س2، ش1، 1392.
  20. عیسوی، محمود، محمدمهدی مجاهدی مؤخر، امیر خادم علیزاده و معصومه آقاجانی؛ «چارچوب نظری عرضه پول (مقایسه تطبیقی اقتصاد متعارف و اقتصاد با رویکردی اسلامی)؛ راهبرد اقتصادی؛ س8، ش28، 1398.
  21. فیاض، محمداسحاق؛ محاضرات فی اصول الفقه: تقریرات آیت‏الله خویی؛ ج2، چ4، قم: مؤسسه انصاریان، 1410ق.
  22. قاسم‌زاده، مرتضی؛ الزام‌ها ‌و مسئولیت‌ مدنی ‌بدون‌ قرداد؛ چ۲، تهران: انتشارات میزان، 1387.
  23. قمّى، ابوالقاسم بن محمد‌حسن (میرزای قمی)؛ جامع الشتات فی أجوبة السؤالات؛ چ1، تهران: مؤسسه کیهان، 1413ق.
  24. کسنوی، شادی؛ «بررسی قاعده فقهی "حرمت اکل مال به باطل" از دریچه حقوق و اقتصاد»؛ فقه و اصول؛ ش111، 1396.
  25. کشی، محمد بن عمر؛ اختیار معرفة الرجال؛ قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1404ق
  26. کمیجانی، اکبر، حمید ابریشمی و سیدعلی روحانی؛ «ماهیت بانک و فرایند خلق پول بانکی؛ نقد دیدگاه‏های رایج و دلالت‏ها»؛ جستارهای اقتصادی ایران؛ ش۲۹، 1397.
  27. مجاهدی مؤخر، محمدمهدی، رحیم دلالی اصفهانی، سعید صمدی و رسول بخشی دستجردی؛ «مدل‌سازی الگوی رفتار بین نسلی از عملکرد بانکداری ذخیره جزئی»؛ تحقیقات مدل سازی اقتصادی؛ دوره2، ش5، ۱۳۹۰.
  28. مدرسی طباطبائی یزدی، محمدرضا؛ «فقه رمز ارزها»؛ قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، 1400.
  29. مرکز پژوهشهای مجلس؛ «ابعاد و پیامدهای خلق پول توسط بانک‏های تجاری در ایران»؛ تهران: معاونت پژوهش‌های اقتصادی مرکز تحقیقات مجلس، 1392.
  30. مکارم شیرازی، ناصر؛ انوار الفقاهة؛ قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب، 1425ق.
  31. نجفى (صاحب الجواهر)، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام؛ ط7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.
  32. Al-jarhi, Mabid Ali mohamed; ''Remedy for Banking Crises: What Chicago and Islam Have in Common: A Comment'', Islamic Economic Studies;11, No.2, 2004.
  33. Anwar, Muhammad; ''Islamicity of Banking and Models of Islamic banking''; Arab Law Quarterly; 2000.
  34. Berger, Allen N and John Sedunov; ''Bank Liquidity Creation and Real Economic Output''; Journal of Banking and Finance; 81, 2017.
  35. Meera, Mydin, Ahamed Kameel and Moussa Larbani; ''Ownership Effects of Fractional Reserve Banking An Islamic Perspective'', Department of Business Administration; Vol.25, Issue 2, 2009.
  36. Werner, Richard A; ''Can banks individually create money out of nothing? The theories and the empirical evidence'', International Review of Financial Analysis; Vol.36, 2014.
  37. Zuriyati, Ahmad and Abdul Ghafar Ismail; ''Full reserve system and the Maqasid Shariah'', Islamic Development Bank; Jeddah, Saudi Arabia, 2017.