سهم‌بری ابزار تولید از محصول؛ رویکردی فقهی‌- اقتصادی: با تأکید بر اندیشه‌های شهید صدر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه فردوسی. دانشکده الهیات

2 عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق علیه السلام

3 دانشگاه امام صادق علیه اسلام

چکیده

در طول فرآیند تولید، عوامل مختلف انسانی و غیر انسانی دخالت داشته و بدون وجود آنها، شکل‌گیری و به ثمر نشستن تلاش­هایی که در این راستا انجام می­گیرد، ممکن نخواهد بود؛ اما مسئلة قابل توجّهی که در این زمینه وجود دارد، میزان اختصاص سود عملیات تولید به هر یک از این عوامل است. در آثار فقهای مذهب تشیع و همچنین در لسان اصحاب اقتصاد، نظرات متفاوت و یا متناقضی در مورد مشارکت یا عدم مشارکت ابزار تولید در سود محصول یافت می­گردد که هرکدام از آن آراء، مستند به ادله‌ای قابل‌تأمل می­باشند. بعضی فقها و متفکرین مانند شهید صدر و امام موسی صدر سهم ابزار تولید را تنها در اجاره‌بها می­دانند. در مقابل عده‌ای دیگر، قائل به مشارکت ابزار تولید در سود محصول نیز می­باشندو سهم ابزار تولید را در محصول تولیدشده می‌دانند. این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سؤال با تکیه بر آراء فقها به ویژه شهید صدر  است که بیش از سایرین از منظر فقهی به این مسئله پرداخته و نشان می‌دهد که می‌توان برای ابزار تولید، علاوه بر اجاره آنها، سهمی از سود محصول را در نظر گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The economical-jurisprudential survey of share of production tools from the product: emphasizing the thoughts of martyr Sadr

نویسندگان [English]

  • ali zahed 1
  • Muhammad soleimani 2
  • Muhammad Sadiq Zoqi 3
1 Ferdowsi University
2 imam sadiq university
3 Imam Sadeq University
چکیده [English]

During the production process, various human and inhuman factors are involved, and without them there will be no way to formulate and work out the efforts made in this direction. But there is a significant issue in this regard, the amount of profit allocated to production operations to each of these factors. In the works of the Jurisprudents of the Shi'a religion, as well as in the language of the economy, there are different or contradictory views on the participation or non-participation of the means of production in the profit of the product, each of which are documented in considerations. Some people think that the share of the means of production is only rented, in contrast to others, in addition to rent, they also consider the participation of the means of production in the profit of the product. This article seeks to answer this question by relying on the opinions of the jurists, in particular the martyr Sadr (RA), who deals more with the jurisprudential aspect than others, and shows that it can be used for the means of production, in addition to renting The cost was considered as a share of the product's profit.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Production tools
  • Rent
  • Contract of Farm Letting
  • Fixed profit
  • Martyr Sadr
  1. ‏ آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین؛ حاشیة المکاسب؛ ویرایش انصاری و همکاران؛ ج1، تهران: وزارت ارشاد اسلامی، 1406.
  2. ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم؛ لسان العرب؛ ج1، بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، [بی‌تا].
  3. ‏انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین؛ کتاب المکاسب؛ ویرایش مجمع الفکر الاسلامی کمیته تحقیق تراث شیخ اعظم؛ ج6، قم: المؤتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الأعظم الأنصاری، الأمانة العامة، 1420ق.
  4. انصارى دزفولى، مرتضى‌بن‌محمد‌امین؛ صیغ العقود و الإیقاعات‌‌؛ قم: مجمع اندیشه اسلامى‌، 1421ق‌.
  5. بختیاری، صادق؛ تحلیلی از توزیع درآمد با استفاده از روش پارامتریک؛ تهران: وزرات امور اقتصادی معاونت امور اقتصادی، ۱۳۸۲.
  6. پایدار، حبیب‌الله؛ مالکیت کار و سرمایه؛ قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1314.
  7. جاسبی، عبدالله؛ ارزیابی و نقد نظام‌های اقتصادی؛ تهران: دانشگاه آزاد اسلامی مرکز انتشارات علمی، 1376.
  8. جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ؛ ج1، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت ، 1426ق.
  9. حسن‌نژاد، رجبعلی؛ مدیریت توزیع؛ تهران: دانشگاه امام صادق ، 1390.
  10. ‏حسینی‌ عاملی‌، محمدجوادبن‌محمد؛ مفتاح‌الکرامه فی‌ شرح‌ قواعد ‌العلامه‌ [حسن‌بن‌‌یوسف‌ حلی‌]؛ ویرایش محمدباقر خالصی‌ و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم‌: جماعه‌المدرسین‌ فی‌الحوزه ‌العلمیه‌ بقم‌، موسسه ‌النشر ‌الاسلامی‌، 1419ق.
  11. حکیم، سید محسن طباطبایى؛ مستمسک العروة الوثقى‌‌؛ ج13، قم: مؤسسه دار التفسیر‌، 1416ق.
  12. حرّ عاملى، محمد‌بن‌حسن‌؛ تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة‌؛ ج19، قم: مؤسسه آل‌البیت ، 1409ق.
  13. خوئى، سید ابو‌القاسم؛ موسوعة الإمام الخوئی‌؛ ج33، قم:‌ مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ‌، 1418ق‌.
  14. ‏ ــــــــــ؛ موسوعة الإمام الخوئی؛ ج33،  قم: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت ، 1430ق.
  15. رزاقی، مصطفی؛ تحلیل مبانی معیارهای توزیع درآمد در نظریه های اقتصادی با نگرش اسلامی؛ تهران: دانشگاه امام صادق ، 1381.
  16. ‏روحانی، محمد‌صادق؛ منهاج الفقاهة؛ ویرایش مرتضی‌بن‌محمدامین انصاری؛ ج۶، قم: انوار الهدی، 1429ق.
  17. سنگلچی، محمد؛ فقه باب اجاره؛ تهران: کتابخانه ایرانشناسی مجلس شورای اسلامی، [بی‌تا].
  18. شوشترى، محمدتقی؛ النجعة فی شرح اللمعة‌‌؛ ج18، تهران: کتاب‌فروشی صدوق‌، 1406ق‌.
  19. شهید اول، محمد‌بن‌مکى‌؛ اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة‌؛ بیروت: دار‌التراث- الدار الإسلامیة‌، 1410ق.
  20. شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على‌؛ فقه الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌، 1412ق.
  21. صدر، امام موسی؛ رهیافت‌های اقتصادی اسلام؛ ترجمه مهدی فرخیان؛ تهران: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، 1386.
  22. ‏ ــــــــــ؛ رهیافت‌های اقتصادی اسلام: گفتارهای اقتصادی امام موسی صدر؛ تهران: موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، 1396.
  23. صدر، سید محمدباقر؛ اقتصاد ما؛ ترجمه پژوهشگاه علمی تخصصی شهید صدر و محمد برهانی‌؛ قم‌: پژوهشگاه علمی تخصصی شهید صدر، 1393.
  24. ــــــــــ؛ اقتصادنا؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامى- شعبه خراسان‌، 1417ق‌.
  25. طوسى، ابوجعفر محمدبن‌حسن‌؛ المبسوط فی فقه الإمامیة‌‌؛ ج3، چ۳، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة‌، 1387.
  26. طباطبایی، محمد‌حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج1، قم: اسماعیلیان، 1371.
  27. طباطبایى حائرى، سید على‌بن‌محمد؛ ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل (ط- الحدیثة)؛ ج9، قم: مؤسسه آل البیت ، 1418ق‌‌.
  28. عبد‌الرحمن جزیرى و همکاران؛ الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت وفقاً لمذهب أهل البیت ؛ ج3‌، بیروت: دار الثقلین‌، 1419ق.
  29. علامه حلّى، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر ‌اسدى‌؛ تذکرة الفقهاء (ط- الحدیثة)‌؛ ج2، قم: مؤسسه آل البیت ، 1414ق.
  30. ــــــــــ؛ قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام‌‌؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ۱، 1413ق‌.
  31. فراهیدى، خلیل بن احمد‌؛ کتاب العین‌؛ قم: نشر هجرت‌،1410ق.
  32.  کمپانى اصفهانى، محمد‌حسین؛ الإجارة‌؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، 1409ق.
  33. کومارسن، آمارتیا؛ در باب نابرابری اقتصادی؛ ترجمه حسین راغفر؛ تهران: موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی، ۱۳۸۱.
  34. کرکی، نور‌الدین على‌بن‌حسین‌بن عبدالعالى؛ جامع المقاصد فی شرح القواعد‌؛ ج۷، چ۲، قم: مؤسسه آل البیت ، ۱۴۱۴ق.
  35. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب؛ الکافی؛ ویرایش علی‌‌اکبر غفاری؛ ج1، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407.
  36. محقق حلّى، نجم‌الدین جعفر‌بن‌حسن‌؛ شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌‌؛ ج2، قم: مؤسسه اسماعیلیان‌، 1408ق.
  37. موسوى خمینى، سیدروح‌اللّه‌؛ تحریر الوسیلة‌؛ ج1، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم‌، [بی‌تا].
  38. ‏ ــــــــــ؛ تحریر‌الوسیله‌؛ ویرایش محمدحسین‌ امراللهی‌ و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم؛ قم: جماعه ‌المدرسین فی ‌الحوزه ‌العلمیه بقم، موسسه ‌النشر الاسلامی، [بی‌تا].
  39. ‏مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی؛ مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول؛ ویرایش رسولی و همکاران؛ ج1،  [بی‌جا]: دار الکتب الاسلامیه، [بی‌تا].
  40. ‏مقدس اردبیلی، احمد‌بن‌محمد؛ مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان؛ ج14، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، [بی‌تا].
  41. ‏‏‫‏‏‫مکارم‌ شیرازی‌، ناصر؛ اصول کلی اقتصاد اسلام (نه شرقی نه غربی)؛ قم: هدف، 1360‌.
  42. ‏موسویان، سید عباس؛ «آثار اقتصادی جایگزینی نظام مشارکت به جای نظام بهره»؛ اقتصاد اسلامی، ش۵، 1381.
  43. ــــــــــ؛ فقه معاملات بانکی؛ قم: المصطفی، 1388.
  44. نجفى (صاحب الجواهر)، محمد‌حسن‌؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.