نگاهی نظام‌مند به ورود ارزش‌های اسلامی در نظریات اقتصادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه اقتصاد موسسه اموزشی و پژوهشی امام خمینی

2 دانش پژوه دکترای فلسفه اقتصاد اسلامی مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

اقتصاد معاصر علی‌رغم ادعای جهان‌شمولی، به دلیل ابتنای بر ارزش‌های سرمایه‌داری نمی‌تواند الگوی بلامنازعی برای جوامع اسلامی باشد؛ به همین دلیل دانشمندان اقتصاد اسلامی در صدد برآمدند نظریه‌پردازی خود را بر مبنای ارزش‌های اسلامی انجام دهند. این مقاله به روش تحلیلی نشان می‌دهد برای ورود ارزش‌های اسلامی در نظریات اقتصادی باید شیوه‌ای نظام‌مند را در پیش گرفت و به تفکیک کاربرد ارزش در بخش‌های مختلف اقتصاد توجه نمود. فرضیه مقاله این است که ورود ارزش‌ها در نظریات اقتصاد اسلامی با توجه به تفکیک میان اهداف اقتصادی و ساختارهای تأمین‌کننده این اهداف در بخش اقتصاد هنجاری، قواعد رفتاری مطلوب در بخش اقتصاد اثباتی و توصیه‌های سیاستی در بخش اقتصاد تدبیری قابل بیان می‌باشد. به این ترتیب که ابتدا ارزش‌های اسلامی، اهداف نظام اقتصادی اسلام را تعیین می‌کنند. سپس برای حفظ وضع موجود یا تغییر آن جهت دستیابی به این ارزش‌ها، باید ساختارهای متناسب شکل گیرد. تعیین الگوی رفتاری مطلوب عاملان اقتصادی، کارکرد ارزش‌های اسلامی در بخش اقتصاد اثباتی می‌باشد. در پایان بر اساس ساختار پذیرفته‌شده در اقتصاد هنجاری و الگوی تعیین‌شده در اقتصاد اثباتی، سیاست‌های لازم در اقتصاد سیاستی تجویز می‌شوند و مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A systematic look at the inclusion of Islamic values in economic theories

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Tavakoli 1
  • Iman Rafiei Pishevari 2
1 گروه اقتصاد، موسسه اموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم،ایران
2 Imam Khomeini
چکیده [English]

Contemporary economics, despite its claim to be universal, cannot be an indisputable model for Islamic societies because it is based on capitalist values. For this reason, Islamic economists sought to theorize based on Islamic values. This article shows analytically that for the introduction of Islamic values in economic theories, a systematic approach should be taken and attention should be paid to the application of value in different sectors of the economy. The hypothesis of the article is that the entry of values in the theories of Islamic economics can be expressed by considering the distinction between economic goals and the structures that provide these goals in the normative economics sector favorable behavioral rules in the positive economics sector and policy recommendations in the prudential economics sector. In this way Islamic values first determine the goals of the Islamic economic system. Then in order to maintain the status quo or change it in order to achieve these values appropriate structures must be formed. Determining the optimal behavioral pattern of economic agents is the function of Islamic values in the positive economy sector. Finally, based on the accepted structure in normative economics and the model set in positive economics the necessary policies in political economy are prescribed and evaluated.

کلیدواژه‌ها [English]

  • value
  • theories of Islamic economics
  • normative economics
  • positive economic
  • political economy
  1.  

    1. ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل‌بن‌عمرو؛ تفسیر القرآن العظیم؛ ج1، چ1، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419ق.
    2. ارسطو؛ اخلاق نیکوماخوس؛ ترجمه محمدحسن لطفی تبریزی؛ ج2، چ1، تهران: طرح نو، 1378.
    3. توکلی، محمدجواد و عباس شفیعی‌نژاد؛ شاخص تولید طیب؛ چ1، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی1، 1398.
    4. توکلی، محمدجواد؛ مبانی فلسفی و روش‌شناسی اقتصاد؛ چ1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1398.
    5. حاجی، جعفرعباس؛ مکتب اقتصادی اسلام؛ ترجمه سید محمدکاظم رجایی و محمدمهدی کرمی؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی1 و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390.
    6. حبیبی، رضا و محمد شجاعی شکوری؛ فلسفه علوم تجربی؛ چ1، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی1، 1391.
    7. رجایی، سیدمحمدکاظم؛ «تقاضای سازگار با مبانی و ارزش‌های اسلامی»؛ مجله اقتصاد اسلامی، س10، ش40، 1389.
    8. سبحانی، حسن؛ اقتصاد اسلامی به مثابه یک سیستم؛ چ1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1397.
    9. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج1، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
    10. طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ ج1، چ3، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372.
    11. طوسی، محمدبن‌حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ ج2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، [بی‌تا].
    12. کهف، منذر؛ «علم اقتصاد اسلامی، تعریف و روش»؛ ترجمه سیدحسین میرمعزی؛ مجله اقتصاد اسلامی، س6، ش23، 1385.
    13. گروه پژوهش‌های راهبردی دفتر فرهنگستان علوم اسلامی؛ بررسی ارکان و روند پژوهشی اقتصاد اسلامی؛ قم: دفتر فرهنگستان علوم انسانی، 1387.
    14. مصباحی‌مقدم، غلامرضا و سیدمهدی زریباف؛ گفتارهایی درباره حوزه‌های معرفتی و شناختی اقتصاد اسلامی؛ چ1، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق7، 1394.
    15. هاسمن، دانیل و مایکل مک‌فرسون؛ تحلیل اقتصادی، فلسفه اخلاق و سیاست عمومی؛ ترجمه سیدهادی عربی؛ چ1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1398.
    16. نظری، حسن‌آقا؛ «روش‌شناسی تمایز اقتصاد اثباتی و هنجاری و بازنگری آن در راستای نظریه‌پردازی علم اقتصاد اسلامی»؛ مجله روش‌شناسی علوم انسانی، س16، ش64و65، 1389.
    17. نظری، حسن‌آقا و دیگران؛ «معناشناسی مکتب، علم و نظام در ادبیات اقتصاد اسلامی»؛ مجله معرفت اقتصاد اسلامی، س10، ش19، 1397.
      1. Hausman, D. M.; The Philosophy of Economics, An Anthology; London: Cambridge University Press, 1994.
      2. Keynes, J. N.; The Scope and Method of Political Economy; Batoche Books, 1999.
      3. Machlup, F.; “Positive and Normative Economics”; in: Methodology of economics and other Social Siences; Machlup, F., New York: Aacademic Press, 1978.
      4. Myrdal, G.; Value in Social Theory; London: Allen and Unwin, 1958.
      5. Prybyla, Jan S.; Comparative Economics Systems; New York: Appleton-Century-Crofts, 1969.