طراحی تسهیلات منفعت در بانکداری بدون ربا بر اساس موازین فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق ع، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معارف اسلامی و مدیریت مالی دانشگاه امام صادق ع

چکیده

یکی از نیازهای مالی مشتریان بانک‌ها، تأمین نقدینگی و سرمایه ‌در گردش مخصوصاً برای تسویه بدهی‌های گذشته است؛ بنابراین در بانکداری بدون ربا لازم است تسهیلات مناسبی برای پاسخ به این نیاز ارائه شود. ویژگی این‌گونه تسهیلات، ایجاد منابع تملیکی برای مشتریان است تا آنها بتوانند آزادانه و بدون محدودیت شرعی و قانونی آن را در فعالیت‌های مختلف خود از جمله تسویه بدهی‌های معوق استفاده کنند. برخی تسهیلات مورد استفاده در بانکداری بدون ربای ایران که منابع تملیکی آزاد ایجاد می‌کنند عبارت‌اند از: خرید دین، سلف، اجاره‌ به ‌شرط تملیک و مرابحه که البته هرکدام دارای مشکلات و محدودیت‌هایی هستند.
هدف این پژوهش ارائه راهکاری جدید جهت ایجاد منابع تملیکی آزاد با عنوان تسهیلات منفعت است. در این پژوهش مشروعیت، کارایی و مقبولیت راهکار پیشنهادی بررسی و تحلیل شده است. پژوهش حاضر از منظر هدف کاربردی، از منظر ماهیت داده‌ها، آمیخته (کیفی - کمی) و از منظر روش گردآوری داده‌ها در بخش فقهی، توصیفی - تحلیلی و در بخش مالی (کارایی و مقبولیت)، توصیفی - پیمایشی محسوب می‌شود. از منظر فقهی پس از بررسی شرایط و محدودیت‌های عقود مختلف اجاره، بیع و صلح، این نتیجه حاصل شد که عقد صلح به دلیل ماهیت مستقل و انعطاف‌پذیری که دارد سازگارترین عقد برای این نوع تسهیلات است. در بُعد مالی، کارایی این نوع تسهیلات در سطح خرد (برای مشتری و بانک) و در سطح کلان و همچنین مقبولیت ساختار تسهیلات مورد بررسی و تأیید خبرگان قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Designing Manfa'ah Facility in Non-Riba Banking, Based on Imamiah Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • mohammad Tohidi 1
  • mohammad mahdi fereydooni 2
1 assistant professor of imam sadiq university
2 imam sadiq university
چکیده [English]

One of the financial needs of bank customers is to provide liquidity and working capital, especially to settle past debts; therefore, in interest-free banking, it is necessary to provide appropriate facilities to meet this need. The feature of such facilities is the creation of free resources for customers so that they can use these resources freely and without any legal restrictions in their various activities, including the settlement of Deferred debts. The purpose of this study is to provide a new solution to create free-ownership resources called Manfa'ah facilities. In this study, the legitimacy, efficiency, and acceptability of the proposed solution have been studied and analyzed. from the point of view of the nature of data, the present research is mixed (qualitative-quantitative) and from the point of view of data collection, the method is descriptive-analytical and descriptive-survey. From a jurisprudential point of view, after examining the conditions and limitations of various Ijarah, sale, and Solh contracts, it was concluded that the Solh contract is the most suitable contract for this type of facility due to its independent and flexible nature. In the financial dimension (efficiency and acceptability), the efficiency of this type of facility at the micro-level (for the customer and the bank) and at the macro level, as well as the acceptability of the facility structure were examined and approved by experts. According to experts, the best time period for the maturity of these facilities is medium-term (one to three years), the most appropriate method of deferral of facilities is the solution of a contract extension and the most appropriate economic sector for granting this facility is, the service sector.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Non-riba banking
  • Resource Allocation
  • Owned Resources
  • Manfa'ah Facility
  • Imamiah Jurisprudence

مراجع

  1. ابن‌ادریس حلی، محمدبن‌منصور؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی؛ قم: جامعه مدرسین، 1410ق.
  2. انصاری، شیخ مرتضی؛ کتاب المکاسب؛ چ3، قم: مجمع الفکر الأسلامی، 1420ق.
  3. بحرانی، یوسف‌بن‌احمد‌؛ الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، 1405ق.
  4. بهجت، محمدتقی؛ استفتائات؛ قم: دفتر آیت‌الله‌العظمی محمدتقی بهجت، 1386.
  5. تبریزی، جواد؛ منهاج‌الصالحین؛ قم: انتشارات دفتر آیت‌الله جواد تبریزی، 1378.
  6. تسخیری، محمدعلی؛ «جایگاه الفاظ و معانی در قراردادهای مالی»؛ اقتصاد اسلامی، س5، ش18، 1384.
  7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ ترمینولوژی حقوق؛ تهران: انتشارات گنج دانش، 1391.
  8. جمعی از نویسندگان؛ الموسوعة الفقهیّة الکویتیّة؛ چ2، کویت: وزارة الأوقاف و الشؤون الأسلامیة، 1404ق.
  9. حائری، سیدکاظم؛ «مالکیت‌های شخصیت‌های حقوقی»؛ فقه اهل‌بیت:، دوره6، ش1، 1379.
  10. حبیبیان نقیبی، مجید؛ «درآمدی بر اوراق منفعت و مبانی شرعی آن»؛ انجمن اقتصاد اسلامی ایران، 1384.
  11. حرعاملی، محمدبن‌حسن؛ وسائل الشیعۀ؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1409ق.
  12. حسینی عاملی، سیدجوادبن‌محمد؛ مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، 1419ق.
  13. حلی، حسن‌بن‌یوسف؛ تذکره‌الفقهاء؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1414ق.
  14. خامنه‌ای، سیدعلی؛ اجوبه‌الاستفتائات (ترجمه فارسی)؛ تهران: مؤسسه ‌انتشارات‌ امیرکبیر، شرکت ‌چاپ ‌و نشر بین‌الملل، 1392.
  15. خویی، سیدابوالقاسم؛ منهاج الصالحین؛ چ27، قم: نشر مدینة العلم، 1410ق.
  16. سبحانی، حسن و مجید حبیبیان نقیبی؛ «امکان‌سنجی صحت مبادله اوراق منفعت در قالب قرارداد اجاره»؛ معرفت اقتصاد اسلامی، س1، ش7، 1391.
  17. سیستانی، سیدعلی؛ توضیح المسائل؛ مشهد: نشر نوند، 1389.
  18. شعبانی، احمد؛ درآمدی بر بانکداری اسلامی؛ ج1، چ1، تهران: دانشگاه امام صادق7، 1394.
  19. شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی؛ مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الأسلام؛ چ1، قم: مؤسسة المعارف الأسلامیة، 1413ق.
  20. شورای پول و اعتبار بانک مرکزی؛ «دستورالعمل اجرایی نحوه امهال مطالبات مؤسسات اعتباری»؛ تهران: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، 1398.
  21. صافی، لطف‌الله؛ جامع‌الاحکام؛ قم: دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی صافی گلپایگانی، 1385.
  22. طباطبایی، سیدعلی‌بن‌محمد؛ ریاض‌ المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل؛ چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1418ق.
  23. عاملی، محمدبن‌مکی (شهید اول)؛ الدروس الشرعیه فی الفقه الامامیه؛ قم: جامعه مدرسین، 1417ق.
  24. عبادی، روح‌الله و گلاره حسین‌خانی؛ «شناسایی و رتبه‌بندی منابع تملیکی (آزاد) در وصول مطالبات غیرجاری نظام بانکی با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره»؛ تحقیقات مالی اسلامی، س8، ش2، 1398.
  25. کاتوزیان، ناصر؛ حقوق مدنی (مشارکت‌ها - صلح)؛ تهران: انتشارات گنج دانش، 1393.
  26. کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار؛ «اوراق منفعت»؛ جلسات شماره 61-62 و 65، 1391.
  27. ــــــــ؛ «انتشار اوراق اجاره و منفعت مبتنی بر سهام»؛ جلسات شماره 133ـ 134 و 135، 1395.
  28. مجلس شورای اسلامی؛ «قانون بانکداری بدون ربا (بهره)»؛ 1362.
  29. مجلس شورای اسلامی؛ «قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1390 ـ 1394)»؛ 1389.
  30. محقق اردبیلی، احمدبن‌محمد؛ مجمع‌الفائده و البرهان فی شرح ارشاد‌ الاذهان؛ قم: جامعه مدرسین، 1403ق.
  31. محقق حلّی، نجم‌الدین جعفربن‌حسن؛ شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چ1، قم: مؤسسه المعارف الأسلامیة، 1415ق.
  32. محقق کرکی، علی‌بن‌حسین؛ جامع المقاصد فی شرح القواعد؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1414ق.
  33. مراجع تقلید؛ توضیح المسائل مراجع؛ گردآوری بنی‌هاشم خمینی؛ چ16، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1387.
  34. مصباحی‌مقدم، غلامرضا، کاوند، مجتبی و حمیدرضا اسمعیلی‌گیوی؛ «ارائه‌ الگوی تأمین مالی توسعه‌ موقوفات با استفاده از انتشار اوراق منفعت (صکوک انتفاع)»؛ دوفصلنامه جستارهای اقتصادی، س5، ش10، 1388.
  35. مصطفوی، محمدکاظم؛ القواعد، مائه قاعده فقهیه معنیً و مدرکاً و مورداً؛ ج۱، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1417ق.
  36. مظاهری، معصومه و اعظم لشگری یونسی؛ «انتقال اوراق منفعت در بازارهای مالی: نقدها و ارائه راهکارهایی نوین با ذکر آرای فقهی امام خمینی;»، پژوهشنامه متین، س20، ش81،  
  37. موسوی خمینی، سیدروح‌الله؛ کتاب البیع؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1421ق.
  38. ــــــــ؛ تحریرالوسیله؛ قم: دارالکتاب العلمیه، 1390.
  39. ــــــــ؛ ترجمه ‏‏تحریرالوسیله‏‏ ‏‏امام خمینی;‏‏؛ ج4، تهران: ‏‏مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1392.
  40. موسویان، سیدعباس؛ «ارزیابی قراردادها و شیوه‌های اعطای تسهیلات در بانکداری بدون ربا»؛ اقتصاد اسلامی، س5، ش19، 1385.
  41. ــــــــ؛ بازار سرمایه اسلامی؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391.
  42. موسویان، سیدعباس و روح‌الله غلامی؛ «بررسی راهکارهای استمهال مطالبات غیرجاری در بانکداری بدون ربا»؛ فصلنامه روند، س20، ش63، 1392.
  43. موسویان، سیدعباس و حسین میثمی؛ بانکداری اسلامی: مبانی نظری تجاری عملی؛ ج1، چ1، تهران: پژوهشکده پولی و بانکی، 1393.
  44. موسویان، سیدعباس و اکبر کشاورزیان پیوستی؛ «طراحی اعتبار در حساب جاری در بانکداری بدون ربا در قالب مشارکت مدنی مشروط»؛ بیست‌ویکمین همایش سالانه سیاست‌های پولی و ارزی، تهران: پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی ج.ا.ا.
  45. نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ چ7، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
  46. نظرپور، محمدنقی و اکبر کشاورزیان؛ «نقش منابع تملیکی (آزاد) در تأمین مالی و وصول مطالبات غیرجاری نظام بانکی»؛ اقتصاد اسلامی، س16، ش64، 1395.
  47. نظرپور، محمدنقی و عباس دادجوی توکلی؛ «سم‌زادیی از وثایق تملیکی بانک‌ها با استفاده از اوراق مرابحه تأمین نقدینگی همراه با اختیار»؛ فصلنامه مطالعات مالی و بانکداری اسلامی، ش4، 1397.
  48. وحید خراسانی، حسین؛ منهاج‌الصالحین؛ قم: مدرسة الإمام باقر العلوم7، [بی‌تا].
  49. هدایتی، علی‌اصغر، سفری، علی‌اصغر؛ کلهر، حسن و محمود بهمنی؛ عملیات بانکی داخلی؛ تهران:مؤسسه عالی بانکداری ایران، 1391.
  50. هیئت‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار؛ «دستورالعمل انتشار اوراق منفعت»؛ 1396.
  51. یزدی، سیدمحمدکاظم؛ العروة الوثقی؛ چ8، قم: منشورات دارالتفسیر، 1428ق.
  52. Ayre, C. & J. Scally; “Critical Values for Lawshe’s Content Validity Ratio: Revisiting the Original Methods of Calculation”; Measurement and Evaluation in Counseling and Development, No.1(47), 2014.
  53. Gliem J. A. & R. R. Gliem; “Calculating, interpreting, and reporting Cronbach’s alpha reliability coefficient for Likert-type scales”; Midwest Research-to-Practice Conference in Adult, Continuing, and Community Education, 2005.
  54. IFSB; “Islamic Financial Services Industry: Stability Report 2020”; Islamic Financial Services Board, 2020.
  55. Lawshe C. A.; “Quantitative approach to contentvalidity”; Personnel Psychology, No.28, 1975.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار