میزان شناخت از ربا و چارچوب نظری دو نظام بانکی اسلامی و غیراسلامی (بررسی موردی: یک بانک خصوصی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه مدیریت دولتی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.

2 استادیارگروه آموزشی الهیات، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

3 دانشیار گروه مدیریت دولتی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

4 استادیار گروه علوم اجتماعی، واحد بردسیر، دانشگاه آزاد اسلامی، بردسیر، ایران.

5 استادیار گروه مدیریت دولتی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

چکیده

ویژگی منحصربه‌فردی که اسلام دارد، عدم ابطال‌پذیری قواعدی همچون قانون الهی تحریم­ رباست. در پژوهش حاضر به سنجش میزان شناخت تعریف و مفهوم ربا و آشـنایی با چارچوب نظری دو نوع بانکداری ­اسلامی و غیر­اسلامی پرداخته شد. روش پژوهش میدانی و جامعه آماری شامل 9708 نفر از کارکنان یک بانک خصوصی در سال 1399 سراسر کشور بوده که با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونهگیری خو­شه­ای تعداد 369 نفر ­به ‌عنوان ­نمونه­ انتخاب و اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه جمع‌آوری شد. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نشان داد که در زمینۀ آشنایی با تعریف و مفهوم ربا 6/33 درصد از کارکنان و در زمینۀ آشنایی با چارچوب نظری دو نظام بانکداری ­ربوی و غیرربوی تنها 9/11 درصد از کارکنان حد نصاب لازم­ (­نمره پانزده از بیست­)را  ­که توسط متخصصان­ تعیین ‌شده بود،ا کسب نموده‌اند. باید توجه داشت که یک قانون خوب هم می­تواند توسط مجریان ناآگاه ابطال شود؛ بنابراین آموزش جهت آگاهی‌آفرینی مجریان، امری اجتناب‌ناپذیر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Cognition Rate about the concept of usury and theoretical framework (Case Study: a Private Bank)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Pourgolamrezaei 1
  • yaser salari 2
  • Sanjar Selajgeh 3
  • Amene Firouzabadi 4
  • Samaneh Mahdizadeh Farsangi 5
1 bank refah
2 Assistant Professor, Department of Theology, Kerman Branch, Islamic Azad University, Kerman, Iran
3 Associate Professor, Department of Public Administration, Kerman Branch, Islamic Azad University, Kerman, Iran
4 Assistant Professor, Department of Social Sciences, Bardsir Branch, Islamic Azad University, Bardsir, Iran
5 Assistant Professor, Department of Public Administration, Kerman Branch, Islamic Azad University, Kerman, Iran
چکیده [English]

The unique specificity of Islam is no falsifiability of some rules, such as prohibition of banking usury as a divine law. This current study assessed the cognition rate about the definition and concept of usury, and acquaintance with a theoretical framework in two types of usury and non-usury banking. The research method was a field study, and the statistical population involved 9708 employees of a private bank from all over the country in 2020. Using Cochran's formula, the 369 employees were selected as a sample by cluster sampling and needed data gathered by questionnaire. The results of data analysis by SPSS software showed that 33.6% of employees in terms of acquaintance with definition and concept of usury, and only 11.9% of employees in terms of acquaintance with a theoretical framework about two types of usury and non-usury banking system have achieved to required quorum, that means 15 from 20 scores, which had been determined by experts. Therefore, the training must be implemented for executors' awareness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divine Law
  • Usury Banking
  • Non-usury Banking
  1. * قرآن کریم.

    1. امام علی‌بن‌ابی­طالب؛ نهج‌البلاغه؛ ترجمه محمد دشتی؛ قم: اندیشه هادی، 1389.
    2. ابن­فارس، احمدبن‌زکریا؛ معجم مقائیس اللغه؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه­، 1404­ق.
    3. ابن‌منظور، جمال‌الدین ابوالفضل محمد‌بن‌مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: انتشارات دارالفکر للطباعة و النشر، 1414ق.
    4. آذر، عادل و منصور مؤمنی؛ آمار و کاربرد آن در مدیریت؛ ج1، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب، 1393.
    5. آقایی فیشانی، تیمور؛ دانش نوین بانکی برای پیشرفت علمی کارکنان شعبه؛ تهران: آزاداندیشان با همکاری کارآفرینان، 1388.
    6. آکیزیدیس، یوآنیس و سونیل کومارخاندلوال؛ مدیریت ریسک مالی در بانکداری و مالی اسلامی؛ ترجمه مهدی صادقی شاهدانی و حسین­ محسنی؛ تهران: دانشگاه امام صادق7، 1394.
    7. الجرحی، مبید­علی؛ بانکداری­ اسلامی؛ ترجمه کاظم یاوری؛ تهران: پژوهشکده پولی ­و بانکی، 1389.
    8. انصاری، مرتضی؛ المکاسب؛ چ­1، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1418ق.
    9. بروجردی، سیدحسین؛ منابع فقه شیعه؛ ترجمه احمد اسماعیل­تبار، احمدرضا حسینی و محمدحسین ­مهوری؛ تهران: انتشارات فرهنگ سبز، 1388.
    10. پودات، سوگند و مصطفی حسینی­؛­ «بررسی تطبیقی بانکداری بر اساس نظر قرآن کریم ­با بانکداری روز»؛ نشریه مطالعات نوین بانکی، س­5، ش­10، 1400.
    11. پوریوسف، عباس؛ خلاصه تفاسیر المیزان و نمونه؛ تهران: نشر شاهد، 1390.
    12. توتونچیان، ایرج؛ پول و بانکداری ­اسلامی و مقایسه آن با نظام سرمایه‌داری؛ تهران: توانگران، 1379.
    13. توسلی، محمد­اسماعیل، مجاهدی ­مؤخر، محمدمهدی و مرتضی خرسندی؛ «تبیین ماهیت بانکداری غربی، بانکداری بدون ربا، بانکداری ­اسلامی»؛ نشریه علمی تحقیقات بنیادین علوم انسانی، س6، ش21، 1399.
    14. جزایری، سیدعباس و سیده پگاه موسوی؛ «بانکداری اسلامی بدون ربا؛ پارادوکس یا واقعیت»؛ رشت: کنفرانس ملی حقوق در چشم‌انداز 1404، 12دیماه 1398.
    15. جوهری، ابونصر؛ الصحاح - تاج اللغة و صحاح ­العربیة؛ بیروت: انتشارات دار­العلم للملا­یین­، 1410­ق.
    16. جعفر­زاده ­کوچکی، ­علیرضا؛ ­الزاماتو مبانی اقتصاد اسلامی در قرآن کریم؛ ­تهران­: دانشگاه امام صادق 7، 1395.
    17. جلالی نوبری، حسین؛ «­نگرشی بر حرمت و آثار رباخواری از منظر آیات و روایات»؛ نشریه آفاق علوم انسانی، س­4، ش37، 1399.
    18. حر عاملی، محمد؛ تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه؛ چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت :، 1409ق.
    19. خطیبی، مهدی؛ «بررسی آثار­ فقهی مترتب بر بی­اطلاعی­ مشتری نسبت به مفاد قراردادهای بانکی»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، س­21، ش82، 1400.
    20. خمینی، روح‌الله؛ کتاب البیع؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی 1، 1392.
    21. رجایی، محمدکاظم؛ «بررسی اجمالی ربا»؛ مجله معرفت، س2، ش­5، 1372.
    22. رستمی، محمدزمان؛ «چالش‌های مفهومی ربا، بهره و بهره تعادلی (شیوه برخورد قرآن کریم با مفاسـد اقتصـادی)»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، س11، ش­41، 1390.
    23. شادمان‌فر، محمدرضا و روح‌الله شریفی؛ «ربا و انواع آن در فقه اسلامی»؛ نشریه فقه، حقوق و علوم جزا، س2، ش­4، 1396.
    24. شعبانی، احمد؛ بانکداری اسلامی‌ رویکردی اقتصادی و­ فقهی؛ تهران: دانشگاه امام صادق 7، 1392.
    25. شهید ثانی، زین‌الدین؛ مسالک الافهام؛ ج4، چ1، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1413ق.
    26. صدر، سیدمحمدباقر؛ بانک بدون­ ربا در اسلام؛ ترجمه سید یحیی علوی؛ تهران: دانشگاه امام صادق 7، 1396.
    27. صمصامی، حسین و امیرحسین توکلی؛ «­اثر اجرای بانکداری بدون­ ربا بر سرمایه‌گذاری، رشد اقتصادی و تورم در ایران»؛ نشریه معرفت اقتصادی، س3، ش­2، 1391.
    28. طوسی، محمد­بن­حسن؛ المبسوط فی فقه الامامیه؛ ج6، چ3، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الاثار الجعفریه، 1387ق.
    29. علوی، سید­یحیی؛ بانکداری بدون ربا چالش‌ها و راهکارها؛ چ2، تهران: دانشگاه امام صادق 7، 1396.
    30. فرجی ­پرزانی، مجید؛ «بررسی قانون بانکداری بدون­ ربا و انطباق آن با فقه ­امامیه به همراه تحلیل آسیب­ها»؛ مجموعه مقالات پنجمین کنفرانس بین‌المللی مطالعات میان‌رشته‌ای علوم انسانی و اسلامی ایران، تهران: دبیرخانه دائمی کنفرانس، 1400.
    31. فیاضی، آمنه، پویاکیان، مصطفی، جعفری، محمدجواد و سهیلا خداکریم؛ «تدوین و روایی‌سنجی دو پرسشنامه سنجش آگاهی و سنجش وضعیت موجود برای کارکنان مرتبط با مواد شیمیایی از سیستم جهانی طبقه‌بندی و برچسب‌گذاری مواد شیمیایی (GHS؛ فصلنامه بهداشت و ایمنی کار، س9، ش­1، س 1398.
    32. قحف، منذر؛ «دین و اقتصاد: نظام اقتصادی اسلام و علم تحلیل اقتصاد­ اسلامی»؛ ترجمه سید­حسین میر­معزی؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، س5، ش 18، 1384.
    33. محقق­نیا، محمدجواد؛ الگوی بانکداری اسلامی؛ چ3، قم: مرکز بین­المللی ترجمه و نشر المصطفی6، 1394.
    34. مصباحی، غلامرضا­؛ «بررسی آموزش اقتصاد پول و بانکداری در جمهوری اسلامی ایران»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، س4، ش­15، 1383.
    35. ــــــــ؛ «پاره‌ای از مشکلات بانکداری بدون ربا»؛ مجموعه مقالات و سخنرانی‌های سومین سمینار بانکداری اسلامی، تهران: مؤسسه بانکداری ایران. 1372.
    36. مطهری، مرتضی؛ مسئله ربا با ضمیمه بیمه؛ چ­4، تهران: انتشارات صدرا، 1371.
    37. موسویان، سیدعباس؛ بانکداری بدون ربا از نظریه تا عمل؛ تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1379.
    38. ــــــــ؛ «ارزیابی قراردادها و شیوه اعطای تسهیلات در بانکداری بدون ­ربا»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، س5، ش19، 1384.
    39. مؤمنی، منصور و علی فعال ­قیومی­؛ تحلیل‌های آماری با استفاده از SPSS؛ تهران: نشر مؤلف، 1396.
    40. نظرپور، محمدنقی و فرشته ملاکریمی؛ «بررسی کاربرد قاعده شرط در قراردادهای بانکی»؛ فصلنامه اقتصاد اسلامی، س17، ش 65، 1396.
    41. نظر­پور، محمد­نقی، محمدرضا یوسفی شیخ رباط و میمنت ابراهیمی؛ «شاخص‌های صوری‌شدن معاملات در عملکرد بانکداری بدون­ ربا در ایران؛ بررسی موردی: تسهیلات اعطائی شعب بانک تجارت مشهد مقدس»؛ فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی (­رشد و توسعه پایدار)، س14، ش­3، 1393.
    42. هدایتی، علی­اصغر، حسن کلهر، علی­اصغر سفری و­ محمود بهمنی؛ عملیات بانکی داخلی 2 تخصیص ­منابع؛ تهران­: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، مؤسسه عالی بانکداری ایران، 1389.     
    43. Iqbal, M.Ahmad & T. AKhan; “Challenges Facing Islamic Banking”; Islamic research and training institute, Islamic development bank, occasional paper, No.1, 1998.
    44. Lawshe CH; “A quantitative approach to content validity”; Pers Psychol, No.28, 1975.