ناسازگاری (تعارض و تزاحم) قواعد الگوی مصرف فرد مسلمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکترای اقتصاد اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی- معاون آموزش

3 پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

دو نوع ناسازگاری (تعارض و تزاحم) در الگوی مصرفی انسان مسلمان قابل شناسایی است. تعارض در مقام ترسیم الگوست و تزاحم بین قواعد امری طبیعی در مرحله اجرایی‌کردن این الگوست و تا راه‌های حل آن را نشناسیم قادر به اجرایی‌کردن آن نخواهیم بود. در این تحقیق ابتدا موارد ناسازگاری‌ در الگوی مصرف مسلمان را بیان می‌کنیم سپس به روش اسنادی و کتابخانه‌ای، مجموعه قواعد مصرفی را احصا می‌نماییم. در گام بعدی هر یک از  اصطلاح‌های تعارض و تزاحم را از اصول فقه شیعه تبیین می‌کنیم و نشان می‌دهیم که چگونه تعارض در ترسیم و تزاحم در تحقق الگوی مصرف مانع ایجاد می‌کند. آنگاه تعارضات احتمالی بررسی شده و روش‌های اصولی جهت حل تعارضات ظاهری از جمله «حکومت و ورود»، «تخصیص و تخصص» و «تقیید» به اختصار تبیین می‌شود و تعارض‌های واقعی احتمالی که نیازمند کار اجتهادی است به مجالی دیگر محول می‌شود. در ادامه تزاحمات احتمالی میان این قواعد به روش توصیفی تحلیلی بررسی می‌شود و روش‌های عقلی جهت رفع تزاحمات میان قواعد که مهم‌ترین آن قاعده طلایی «الأهم فالأهم» است، ارائه می‌شود. یافته‌های تحقیق حاکی از وجود بالاترین تعارض‌ها و تزاحم‌ها در قواعدی همچون شأن، توسعه و انفاق از میان 29 قاعده شناسایی ‌شده است. این روش‌شناسی برای حل تعارضات و تزاحمات میان قواعد مصرفی در مقام افتاء و حکم و مقام عمل و اجرای آن می‌تواند هم برای تصمیم‌ساز، برنامه‌ریز و طراح سیاست‌های کلان مصرفی و هم برای مصرف‌کننده و مجری این برنامه‌ها مفید باشد و او را از چالش تعارضات و تزاحمات و بن‌بست حاصله خلاصی بخشد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The incompatibility (Contradiction and Conflicts) between the Rules of consumption Pattern of a Muslim

نویسندگان [English]

  • Aliakbar Karimi 1
  • Sayyed Hossain mirmoezi 2
  • Sayyed Reza Hosseini 3
1 PhD in Islamic Economics, Institute of Islamic Culture and Thought
2 Islamic Research Institute for Culture and Thought Deputy Education
3 Research Institute of Hawzeh and University
چکیده [English]

Two types of inconsistencies can be identified in the pattern of consumption of a Muslim; Contradiction and Conflicts. The Contradiction is in the drawing of pattern. Since one of the most important prerequisites for drawing the Islamic pattern of consumption of a person is the solution to the Contradictions between the propagation of Islamic rules and values in the pattern of consumption of the individual. But the Conflict between rules is a natural occurrence in the implementation phase of this template and we will not be able to implement it until the solutions are known.
In this study, we first describe instances of incompatibilities in the pattern of a Muslim consumption. Then, in a documentary and library way, we identify a set of rules of consumption. In the next step, we explain each of the two terms of Contradiction and Conflict from the principles of Shiite jurisprudence and show how the Contradiction in the plot and the Conflict in the realization of this pattern creates an obstacle. Then the contradictions (apparent or real) are examined and the principles for resolving the apparent contradictions and the customary sum of the arguments, such as "governance and entry," "appropriation and expertise," and "verification," are briefly explained. In the following, the corresponding probabilistic Conflicts between these rules are examined by descriptive-analytic method. And rational methods for resolving Conflict between rules, the most important of which is the golden rule of "الأهم فالأهم".
The findings of the research indicate that the most incompatibilities are in three rules: status, development and charity among the 29 identified rules.    

کلیدواژه‌ها [English]

  • Incompatibility
  • Consumption laws
  • Islamic pattern of consumption
  • Contradiction
  • Conflict
  1. * قرآن کریم.

    * نهج‌البلاغه (صبحی صالح).

    1. ابن أبی جمهور؛ عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة؛ ج١، چ۴، قم: دار سید الشهداء للنشر، 1405ق.
    2. ابن اثیر جزری؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر؛ ج١، چ۴، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367.
    3. انصاری، محمدعلی؛ زندگی بدون اسراف؛ قم: نورالسجاد، 1387.
    4. انصاری، نصرالله؛ اسلام و مصرف‌گرایی نوین؛ چ۱، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1389.
    5. ایروانی، جواد، جلائیان اکبرنیا، علی؛ مصرف صحیح از نگاه اسلام؛ ج۱، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1391.
    6. ایزدهی، سید سجاد؛ مصلحت در فقه سیاسی شیعه؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393.
    7. باقری تودشکی، مجتبی؛ «الگوی مصرف بر مبنای ارزش‌های اسلامی»؛فصلنامه علمی- پژوهشی اقتصاد اسلامی، س۹، ش34، 1388.
    8. بهرام طجری، علی و احمدحسین شریفی؛ «نقش قاعده اهم و مهم در حل تزاحمات اخلاق امنیتی»؛ مجله معرفت اخلاقی، س۶، ش۲، 1394.
    9. بهرامی، محسن و احد فرامرز قراملکی؛ «تحلیل مفهومی تعارضات اخلاقی»؛ مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی، ش۲، 1391.

    10. تمیمى آمدى، عبدالواحد؛ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم؛ ج۱، قم: دفتر تبلیغات، 1366.

    11. جمعى از پژوهشگران؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج٢، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت:، 1426ق.

    12. جمعى از مؤلفان؛ مجله فقه اهل‌بیت:(فارسى)؛ قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت:، [بی‌تا].

    13. دادگر، یدالله و مجتبی باقری؛ «مطالعه تطبیقی حد فقر شریعت»؛ فصلنامه علمی- پژوهشی اقتصاد اسلامی، س۷، ش25، 1386.

    14. حسینی، سیدرضا؛ «الگوی مطلوب تخصیص درآمد در چارچوب اسلامی»؛ مجموعه مقالات اصلاح الگوی مصرف از منظر اقتصادی؛ چ۱، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391.

    15. ــــــــــ؛ «مفروضات نظریه رفتار مصرف‌کننده در اقتصاد اسلامی»؛ مجله اقتصاد اسلامی،ش9، 1382.

    16. حیدری، علی‌نقی؛ اصول استنباط؛ ترجمه محسن غرویان و علی شیروانی؛ قم: دارالفکر، 1389.

    17. خادمی، عین اله و همکاران؛ «ارزیابی راه‌حل‌های اندیشمندان مسلمان در مواجهه با تزاحم تکالیف اخلاقی»؛ فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت، س۱۴، ش۳۹، 1393.

    18. دلبری، سیدعلی؛ مبانی رفع تعارض اخبار؛ مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1386.

    19. رجایی، سید محمدکاظم و مهدی خطیبی؛ شاخص اسراف و معیارهای آن؛ چ۱، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1392.

    20. رضایی، مجید؛ «زهد و قناعت از دیدگاه امام علی7»؛ اصلاح الگوی مصرف؛ سیدحسین میرمعزی؛ چ۱، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ اسلامی، 1388.

    21. رضوانی، علی؛ «شاخص‌های تقدیم اهم بر مهم در تزاحم‌های اخلاقی»؛ مجله معرفت اخلاقی، س۴، ش۱، 1392.

    22. شعبانی، احمد و وحید بیگدلی؛ «حد بهینه پیشگیری از اسراف»؛ دو فصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، س۴، ش۲، 1391.

    23. صدر، محمدباقر؛اسلام راهبر زندگی؛ ترجمه سید مهدی زندیه؛ چ۱، قم، انتشارات دارالصدر، 1393.

    24. عابدینی، احمد؛ «امام خمینی، ساده زیستی و مسئله شأن»؛ فقه(کاوشی نو در فقه اسلامی)، ش 21و22، 1378.

    25. عبداللهی، عبدالکریم؛ پژوهشی در تعارض اخبار؛ قم: بوستان کتاب، 1388.

    26. علیدوست، ابوالقاسم؛ فقه و مصلحت؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388.

    27. فراهانی‌فرد، سعید؛ «اصلاح الگوی مصرف و توسعه پایدار»؛ مجموعه مقالات اصلاح الگوی مصرف از منظر اقتصادی؛ چ۱، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391.

    28. فقهی‌زاده، عبدالهادی و زهرا عماری الله یاری؛ «روش‌های حل تعارضات بدوی اخبار در مصابیح الانوار»؛ مجله حدیث پژوهی، س۴، ش۷، 1391.

    29. قمی، محسن و مرضیه سادات سجادی؛ «بررسی الگوی زهد اسلامی در عصر حاضر»؛ فصلنامه پژوهش‌نامه اخلاق، س۵، ش۱۶، تابستان 1391.

    30. کلانتری، علی‌اکبر؛ اسلام و الگوی مصرف؛ چ۴، قم: انتشارات بوستان کتاب، 1388.

    31. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب؛ الکافی(ط - الإسلامیة)؛ ج۶، چ۴، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.

    32. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی؛ بحار الأنوار؛ ج7۶، بیروت: مؤسسه الطبع و النشر، 1403ق.

    33. محمدی ری‌شهری، محمد؛ الگوی مصرف از نگاه قرآن و حدیث؛ چ2، قم: دارالحدیث، 1388.

    34. مرکز تحقیقات اسلامی نور؛ نرم‌افزار مجموعه آثار شهید مطهری؛ ج3، 17، 21، 27، [بی‌تا].

    35. مرکز نشر اسراء؛ نرم‌افزار کتابخانه دیجیتال اسراء(مجموعه آثار علامه جوادی آملی)؛ تفسیر تسنیم، ج١٢.

    36. مشکینی، علی؛ اصطلاحات الاصول؛ قم: نشر الهادی، 1416ق.

    37. مظفر، محمدرضا؛ اصول الفقه؛ ج۲، قم: اسماعیلیان، 1375.

    38. مفتح، محمدهادی؛ «قاعده اهمّ و مهمّ و نظریه غیر اخلاقی توجیه»؛ پژوهش‌های اخلاقی، س۶، ش٣، ١٣٩۵.

    39. نراقی، مولی احمد؛ عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام؛ ج۱، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، 1417.