بررسی تطبیقی عقل‌گرایی در اقتصاد متعارف و حکمت عملی اقتصاد اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 سطح چهار حوزه علمیه قم، مؤسسه عالی فقه و علوم اسلامی

2 هیئت علمی دانشگاه باقر العلوم

چکیده

برخی از نظریات اقتصادی کلاسیک و نئوکلاسیک، متأثر از اندیشه‌های دکارت دانسته شده است. این نوشته با مرور اندیشه‌های دکارت و آثار آن در علم اقتصاد، پیشنهاد می‌دهد حکمت عملی اقتصاد اسلامی از روش بنیادین حکمای اسلامی به عنوان جایگزین استفاده کند. دو مبدأ عقلی تقدم هستی‌شناسی بر معرفت‌شناسی و وجود مراتب مختلف عقل، بیشترین تأثیر را بر روش کاربردی اقتصاد اسلامی دارد و زمینه را برای شکل‌گیری انواع برهان‌های تبیینی عقلی، تفسیری، انتقادی و تجربی در آن فراهم می‌کند. برهان تبیینی، گونه‌ای از استدلال علت‌جویانه است که با توجه هستی، موضوع مورد بررسی شکل خاصی می‌یابد. تبدیل شدن اقتصاد اسلامی به حکمتی عملی، سامان یافتن اصول موضوعه، توجه به اهداف اسلامی در متن علم اقتصاد اسلامی، توجه به قضایای غیر یقینی و بهره‌مندی از وحی، برخی آثار روش‌شناختی مبادی عقلی حکمای اسلامی است. محتوای نظریات اقتصاد اسلامی بر اثر این مبادی به تغییر انگیزه‌های انسان، شرایط عدم اطمینان، ابعاد مادی و جسمی تصمیم اقتصادی، توجه دارد و از رویکرد ماشینی و فرض اطلاعات کامل و عقلانیت کامل در تحلیل کنش اقتصادی دوری می‌کند. این مقاله با استفاده از منابع کتابخانه‌‌ای و با روش تحلیلی، آثار مبانی دکارت را مرور کرده و با روش اکتشافی آثار، مبانی حکمای اسلامی را بررسی می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Rationalism in Conventional Economics and the Practical Wisdom of Islamic Economics

نویسندگان [English]

  • mohammad ali farahani fard 1
  • hamid parsania 2
1 qum
2 bagheroluloom
چکیده [English]

Some classical and neoclassical economic theories have been influenced by Descartes' ideas. By reviewing Descartes' ideas and their effects on economics, this paper suggests that the practical wisdom of Islamic economics should use the fundamental method of Islamic scholars as an alternative. The two intellectual origins of ontological precedence over epistemology and the existence of different levels of reason have the greatest impact on the practical method of Islamic economics and provide the ground for the formation of various types of rational, interpretive, critical and experimental explanatory arguments in it. Explanatory argument is a type of causal argument that takes a specific form according to the existence of the subject under study. The transformation of Islamic economics into practical wisdom, the organization of the principles of the subject, attention to Islamic goals in the text of Islamic economics, attention to non-religious theorems and the enjoyment of revelation are some of the methodological effects of the intellectual principles of Islamic scholars. As a result of these principles, the content of Islamic economics theories focuses on changing human motivations, conditions of uncertainty, material and physical dimensions of economic decision making, and avoids the machine approach and assumption of complete information and complete rationality in analyzing economic action. Using bibliographic sources and analytical methods, this article reviews the effects of Descartes' principles and explores the effects of the principles of Islamic scholars with an exploratory method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Descartes dogmatism
  • Rationalism of Transcendental wisdom
  • Conventional economics
  • Islamic economics
  1. بخشنده، محمدابراهیم؛ «دکارت و خودبنیادی»؛ مجله معرفت، ش69، 1382.
  2. بلاگ، مارک؛ روش‌شناسی علم اقتصاد؛ تهران: نشر نی، 1380.
  3. پارسانیا، حمید؛ «از عقل قدسی تا عقل ابزاری»؛ در کتاب روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی، قم: کتاب فردا، 1390.
  4. ــــــــــ؛ جهان‌های اجتماعی؛ قم: کتاب فردا، 1391.
  5. ــــــــــ؛ «نظریه و فرهنگ: روش‌شناسی بنیادین تکوین نظریه‌های علمی»؛ راهبرد فرهنگ، ش23، 1392.
  6. ــــــــــ؛ «نسبت مفهوم عقل در قرآن و روایات با عقل در فرهنگ تاریخ و اسلام»؛ مجله معارج، ش1، 1394(الف).
  7. ــــــــــ؛ «سوژه، ابژه، معنا و جامعه‌شناسان ایرانی»؛ متن مقاله ارائه شده در هشتادمین سال تأسیس دانشگاه تهران؛ منتشر شده در خبرگزاری مهر و سایت www.parsania.ir؛ 1394(ب).
  8. پازوکی، شهرام؛ «دکارت و مدرنیته»؛ فصلنامه فلسفه دانشگاه تهران، ش1، 1379.
  9. پویمن، لوئیس پی؛ معرفت‌شناسی: مقدمه‌ای بر نظریه شناخت؛ ترجمه رضا محمدزاده؛ تهران: دانشگاه امام صادق ، 1387.

10. جابری، علی؛ «تجزیه‌وتحلیل مبانی معرفت‌شناختی و ارزشی علم اقتصاد متعارف و علم اقتصاد اسلامی»؛ پایان‌نامه دکترا، قم: موسسه امام خمینی ، 1388.

11. جوادی آملی، عبدالله؛ تبیین براهین اثبات خدا، تدوین: حمید پارسانیا؛ قم: نشر اسراء، 1384.

12. ــــــــــ؛ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی؛ قم: نشر اسراء، 1387.

13. داو، شیلا سی؛ کنکاشی در روش‌شناسی علم اقتصاد؛ ترجمه محمود متوسلی و علی رستمیان؛ تهران: جهاد دانشگاهی، 1388.

14. دکارت، رنه؛ فلسفه دکارت (کتاب قواعد)؛ ترجمه منوچهر صانعی؛ تهران: انتشارات الهدی، 1376.

15. زریباف، سیدمهدی؛ «علم اقتصاد نوین از دیدگاه مکاتب روش‌شناسی»؛ نامه علوم انسانی، ش1، 1379.

16. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم؛الحکمه متعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه؛ بیروت: داراحیاءالتراث، 1981م.

17. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ مجموعه رسائل العلامه الطباطبایی؛ تحقیق الشیخ صباح الربیعی؛ قم: مکتبه فدک لاحیاء التراث، رسالۀ الاعتبارات، 1428ق.

18. ــــــــــ؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم: مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری؛ تهران: انتشارات صدرا، 1385.

19. ــــــــــ؛برهان؛ مهدی قوام صفری؛ قم: بوستان کتاب، 1387.

20. ــــــــــ؛ نهایۀالحکمه؛ قم: جامعه مدرسین، 1404ق.

21. غنی‌نژاد اهری، موسی؛ مقدمه‌ای بر معرفت‌شناسی علم اقتصاد؛ تهران: موسسه عالی پژوهش در برنامه‌ریزی و توسعه، 1376.

22. گلاس، کالین؛ علم اقتصاد، پیشرفت، رکود یا انحطاط؟ درآمدی بر روش‌شناسی علم اقتصاد؛ اصفهان: فلاحت ایران، 1373.

23. مینی، پیرو؛ فلسفه و اقتصاد؛ ترجمه مرتضی نصرت و حسین راغفر؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.

24. همایون کاتوزیان، محمدعلی؛ ایدئولوژی و روش در اقتصاد؛ ترجمه م قائد. تهران: نشر مرکز، 1374.

  1. Audi, R; coherentism In the Cambridge dictionary of philosophy; Cambridge, 1999.
  2. Benton, Ted and Craib, Ian; “Philosophy of social science: the philosophical foundations of social thought”; palgrave, Britain, 2001.
  3. Friedman, Milton; "Methodology of positive economics" in Daniel Hausman; Philosophy of economic, Cambridge University Press, 2008.
  4. Klein, Peter D.; "Epistemology" In Routledge encyclopedia of philosophy, London and NewYork, Routledge, 1998.
  5. Pappas, George S.; "History of Epistemology" In Routledge Encyclopedia of philosophy, Ver. 1, London and NewYork, Routledge, 1998.