شروط غیرمنصفانه در قراردادهای بانکی و تعارض آن با اهداف نظام بانکداری بدون ربا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد دامغان، دامغان، ایران

2 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد دامغان، دامغان، ایران

چکیده

شروط غیرمنصفانه یکی از مسائل قابل بحث در زمینه شروط ضمن عقد است که تعادل قراردادی را برهم می‌زند. در دنیای امروز نیز گسترش قراردادهایی که در آنها یکی از طرفین به دلیل برخورداربودن از موضع برتری، شروطی را در قرارداد بگنجاند که نسبت به ‌طرف مقابل قرارداد، غیرمنصفانه است، روزافزون می‌باشد. در این میان، بانک‌ها با توجه به منابع مالی که در اختیار دارند، عمدتاً شروطی را در قراردادها و در مقابل مشتریان می‌گنجانند که در ظاهر از اصل صحت تبعیت کرده و بر اساس اصول قراردادی صحیح منعقد شده‌اند، اما در باطن به نوعی شروط تحمیلی قلمداد شده و مشتری بر اساس نیاز اقتصادی که دارد، از روی ناچاری به این شروط غیرمنصفانه تن می‌دهد. این در حالی است که مسئله یادشده با اهداف نظام بانکداری بدون ربا که مبتنی بر استقرار نظام پولی ـ اعتباری بر اساس حق و عدل و در راستای تنظیم گردش صحیح پول و اعتبار و در جهت سلامت و رشد اقتصاد کشور است، منافات دارد. نتیجه نهایی قبول این شروط از سوی طرفین قراردادها، خدشه‌دارشدن اصل عدالت و ایجاد بی‌اعتمادی میان بانک و مشتریان و فعالان اقتصادی و در نهایت، فساد در عرصه نظام پولی و بانکی خواهد بود. با توجه به اهمیت این مسئله، در مقاله حاضر، ضمن بررسی مفهوم و مبانی شروط غیرمنصفانه به بررسی مصادیق این شروط در قراردادهای بانکی پرداخته و راهکارهایی جهت اصلاح و برون‌رفت از وضعیت حاضر قراردادهای بانکی ارائه می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Unfair Terms in Banking Contracts and Their Conflict with the Goals of the Interest-Free Banking System

نویسندگان [English]

  • Hasan Hajjar Kargar 1
  • Alireza Hasani 2
  • Amir Khajezadeh 2
1 Ph.D. student in private law, department of private law, islamic azad university, damghan branch, damghan, Iran
2 Assistant professor, Department of Private Law, Islamic Azad University, Damaghan Branch, Damghan, Iran
چکیده [English]

Unfair terms are one of the most debatable issues in terms of contract terms that upset the contractual balance, and in today's world, the expansion of contracts in which one of the parties, due to its superior position, includes conditions in the contract that the other party The contract is fair, it is increasing. In the meantime, banks, due to the financial resources at their disposal, mainly include conditions in contracts with customers that seemingly follow the principle of correctness and are concluded based on correct contractual principles, but inwardly are considered as a kind of imposed conditions. The customer, based on his economic needs, will inevitably accept these unfair conditions. Money and credit are in conflict with the health and growth of the country's economy. The end result of the acceptance of these conditions by the parties to the contracts will be the violation of the principle of justice and the creation of mistrust between the bank and its customers and economic actors, and finally, corruption in the monetary and banking system. Given the importance of this issue, in this article, while examining the concept and principles of unfair terms, we will examine the examples of these terms in banking contracts and provide solutions to improve and exit the current situation of banking contracts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fairness
  • Contract
  • Unfair Terms
  • Banking System
  • Interest-Free Banking
  1. * قرآن کریم.

    1. اردبیلی، احمدبن محمد؛ زبدة البیان فی احکام القرآن، المکتبة المرتضویة لأحیاء الآثار الجعفریة؛ تهران، ]بی‌تا[.
    2. اسکینی، ربیعا؛ «منابع حقوقی بیع تجاری بین‌المللی»؛ مجله حقوقی بین‌المللی، ش7، ۱۳۶۵.
    3. امامی، حسن؛ حقوق مدنی؛ تهران: کتابفروشی اسلامی، 1355.
    4. امانی، مسعود و محمدمهدی حسنی؛ «مبانی اخلاقی، حقوقی و فقهی شرط غیرمنصفانه»؛ قضاوت، دوره 17، ش91، 1396.
    5. انصاری، علی؛ تئوری حسن نیت در قراردادها؛ تهران: انتشارات جنگل، 1388.
    6. بجنوردی، محمدحسن؛ القواعدالفقهیه؛ قم: اسماعیلیان، 1371.
    7. بهرامی احمدی، حمید؛ سوء استفاده از حق؛ تهران: اطلاعات، 1377.
    8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ دوره حقوق مدنی، حقوق تعهدات؛ تهران: دانشگاه تهران، 1354.
    9. حکیم، عبدالصاحب؛ منتقی الاصول؛ قم: دفتر آیت‌الله سیدمحمد حسینی روحانی، ۱۴۱۳ق.
    10. حمدی، حسین و میلاد سلطانی؛ «سنجش قراردادهای الحاقی عملیات بانکی با قاعده عدالت و ممنوعیت ربا»؛ اقتصاد و بانکداری اسلامی، دوره 9، ش30، 1399.
    11. خراسانی، محمدکاظم؛ کفایت الاصول؛ قم: مؤسسه آل‌البیت لإحیا التراث، 1409ق.
    12. خمینی، روح‌الله الموسوی؛ تحریرالوسیله؛ قم: مطبوعات دارالعلم، 1413ق.
    13. راعی، مسعود و محمد مولاییان؛ «رویکرد فقه امامیه به عدالت معاوضی و تأثیر آن بر عقود الحاقی»؛ حقوق اسلامی، دوره 11، ش40، 1393.
    14. ساردویی نسب، محمد و جعفر کاظم‌پور؛ «مؤلفه‌های غیرمنصفانه بودن قرارداد»؛ دادگستری، دوره 75، ش75، 1390.
    15. سنهوری، عبدالرزاق احمد؛ الوسیط فی شرح قانون مدنی الجدید؛ بیروت: انتشارات حلبی، 1998م.
    16. سیستانی، سیدعلی؛ قاعدة لاضرر و لاضرار؛ قم: مکتب آیت‌الله‌العظمی سیستانی، ۱۴۱۴ق.
    17. شریعت اصفهانی، فتح‌الله بن محمدجواد؛ قاعدة لاضرر؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، ]بی‌تا[.
    18. شیخ انصاری، مرتضی؛ فرائد الاصول؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۹ق.
    19. صدة، عبدالمنعم فرج؛ عقود الاذعان فی القانون المصری؛ قاهره: جامعه فؤاد الاول، 1946م.
    20. صفایی، سید‌حسین؛ دورة مقدماتی حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها؛ ج2، تهران: نشر میزان، 1383.
    21. عسگری، صادق و سعید منجزی؛ «بررسی شروط تحمیلی در قراردادهای بانکی»؛ دومین کنفرانس ملی حقوق، علوم اجتماعی و انسانی، روانشناسی و مشاوره، 1399.
    22. عطار شهرکی، سیده مریم، قریشی، سیدمهدی و محمدحسن جوادی؛ «رهیافتی فقهی و حقوقی بر شروط تحمیلی در قراردادهای مشارکت مدنی بانکی»؛ اقتصاد اسلامی، س21، ش82، 1400.
    23. غفاری فارسانی، بهنام؛ حقوق رقابت و ضمانت اجراهای مدنی آن؛ تهران: انتشارات میزان، 1393.
    24. فاضل تونی، عبدالله‌بن‌محمد؛ الوافیه فی اصول الفقه؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
    25. قافی، حسین؛ «ماهیت و میزان اعتبار قرارداد الحاقی»؛ فقه و حقوق، ش1، 1383.
    26. کاتوزیان، ناصر؛ قواعد عمومی قراردادها؛ ج3 و 5، تهران: سهامی انتشار، 1385 و 1395.
    27. ــــــــ؛ مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران؛ تهران: سهامی انتشار، 1386.
    28. کرمی، سکینه؛ «نظم عمومی، ابزاری برای کنترل قضایی شروط ناعادلانه»؛ دادگستری، ش91، 1394.
    29. کریمی، عباس و هادی شعبانی کندسری؛ «رابطه منطقی قاعده فقهی لاضرر و قاعده غربی سوءاستفاده از حق»؛ مجله پژوهش حقوق اسلام و غرب، ش2، 1393.
    30. کریمی، عباس و مصطفی کوشکی؛ «شروط تحمیلی در قراردادهای منعقده بین صاحبان حرف»؛ پژوهشنامه بازرگانی، ش100، 1400.
    31. کریمی، عباس و یاسر مرادی؛ «سوءاستفاده از شروط قراردادهای مشارکت مدنی در بانکداری اسلامی و مطالعه تطبیقی با آموزه‌های دایرکتیو اتحادیه اروپا»؛ مطالعات مالی و بانکداری اسلامی، س1، ش1، 1394.
    32. کریمی، عباس؛ «شروط تحمیلی از دیدگاه قواعد عمومی قراردادها»؛ پژوهش‌های حقوقی، دوره 1، ش1، 1381.
    33. محمدی، ابوالحسن؛ قواعد فقه؛ تهران: نشر یلدا، 1383.
    34. مرادی، یاسر و عباس کریمی؛ «مسئولیت بانک‌ها در عقود مشارکتی (مشارکت مدنی و مضاربه)»؛ نشریه اقتصاد و بانکداری اسلامی، دوره 6، ش21، 1396.
    35. مصباحی‌مقدم، غلامرضا و محمدحسین نعمتی؛ «تحلیل فقهی حقوقی برخی از مواد قرارداد مشارکت مدنی بانکی»؛ پژوهشنامه میان‌رشته‌ای فقهی، دوره 7، ش13، 1397.
    36. مطیعی، انسیه و مسعود البرزی ورکی؛ «بررسی تطبیقی اصل انصاف و اصول عدل و انصاف»؛ پژوهش‌های حقوق تطبیقی، س23، ش3، 1397.
    37. مکارم شیرازی، ناصر؛ القواعد الفقهیة؛ چ3، قم: مدرسه علی‌بن‌ابی‌طالب 7، ۱۳۷۰.
    38. موسوی بجنوردی، سیدحسن؛ القواعد الفقهیة؛ قم: نشر الهادی، ۱۳۷۷.
    39. موسوی بجنوردی، سیدمحمد؛ «الأنصاف»؛ پژوهشنامه متین، ش 15 و 16، 1381.
    40. نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام؛ قم: مؤسسه نشر اسلامی،
    41. نظرپور، محمدنقی و فرشته ملاکریمی؛ کاربرد قواعد فقهی در نمونه‌ای از قراردادهای بانکی؛ تهران: پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، 1397.
    42. الهیان، مجتبی و محمدابراهیم الهیان؛ «شروط غیرمنصفانه در قراردادهای بیمه و آثار آن از منظر فقه و حقوق ایران»؛ دوفصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره 9، ش1، 1392.
    43. واحدی، قدرت الله؛ مقدمه علم حقوق؛ تهران: انتشارات میزان، 1386.
    44. Akerlof, G.; The Market for LemonsQuality Uncertainty and the Market Mechanisms;
    45. Cseres, K.; Consumer Protection in the European Union; in R. Van den Bergh and A. Pacces (eds.); Regulation and Economics, Cheltenham, Edward Elgar, 2012.
    46. Hesselink, M.; Unfair Terms in Contracts Between Businesses; in R. Schulze and J. Stuyck (eds.); Towards a European Contract Law, Munich, Sellier, 2011.
    47. Schillig, M.; Inequality of Bargaining Power Versus Market for Lemons: Legal Paradigm Change and the Court of Justice’s jurisprudence on Directive 93/13 on Unfair Contract Terms; ELR, 2008.